Üiıŋe köştıŋ be, ülesker?

Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev jazda elordany damytu mäselelerı jönındegı keŋeste Astana äkımı Jeŋıs Qasymbekke tūrǧyn üi qūrylysy salasyndaǧy eŋ özektı mäselelerdı şeşuge tapsyrma bergen. Prezident sol jiynda bas qalada qūrylys qarqyny joǧary bolǧanmen, sapaǧa köŋıl bölıne bermeitının aityp, būl salada olqylyqtyŋ köptıgıne naqty mysaldar keltırgen.

Prezident tapsyrmasy oryndalady

«Qalany körkeitıp, jūrtqa qolaily jaǧdai jasau basty nazarda boluǧa tiıs. Alaida jekelegen qūrylys kompaniialarynyŋ müddesı basym tüsıp jatady. Qalany damytu ısınde bırızdılık bolmaǧan soŋ, orynsyz qūrylys köbeiıp kettı. Äleumettık nysandar men qoǧamdyq oryndar boluǧa tiıs jerlerde tūrǧyn üi keşenderı salyndy» dedı Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basşysy biznestı tekseruge salynǧan tyiymdy jeleu etıp, alaiaq qūrylys kompaniialary da paidaǧa kenelıp jatatynyna toqtaldy.

«Qūrylys – ekonomikanyŋ öte maŋyzdy salasy. Būǧan dau joq. Astanada qūrylys köp bolǧandyqtan, qomaqty qarjy bölınetını belgılı. Sondyqtan adal käsıpkerlermen qatar, türlı alaiaqtar da paida körıp qaluǧa tyrysady. Keibır kompaniialar qūrylys jürgızuge rūqsat beretın qūjattary bolmasa da, jūmys ıstep jatyr. Biznestı tekseruge salynǧan tyiymdy, iaǧni moratoriidı jeleu etedı. Sondai-aq üles­kerlerden zaŋsyz qarajat jinaidy. Būl – öte qauıptı ürdıs. Äkımdık qūqyq qorǧau organdarymen bırlesıp, būl ürdıske tosqauyl qoiuy kerek. Mūnyŋ bärı jaŋa problemalyq nysandardyŋ paida boluyna äkep soqtyrady. Äkımdık köz jūmyp otyra berse, būl mäsele uşyǧyp ketedı. Şeneunıkterdıŋ mūndai salǧyrt­tyǧy jäne jauapsyzdyǧy ūlttyq qauıpsızdıkke nūqsan keltıruı mümkın. Sondyqtan barlyq salada, sonyŋ ışınde qūrylys salasynda zaŋ men tärtıp boluǧa tiıs. Men zaŋsyz qūrylysqa jol bermeu üşın baqylaudy küşeitıp, salany retteudı tapsyrdym» dedı Qasym-­Jomart Toqaev.

Prezident äkımge biyl üles­kerlerı bar 16 üidıŋ qūrylysyn aiaqtaudy tapsyrdy. Äkımdık būl tapsyrmany tiianaqty türde qarap, ärbır nysannyŋ qūrylysyn aiaqtauǧa jıtı köŋıl bölude.

Bügıngı taŋda elordada tūrǧyn üidıŋ kezegınde 50 myŋnan asa otbasy tūr. Sonyŋ ışınde erekşe qajettılıgı bar balalardy ösırıp otyrǧan otbasylardy jäne köpbalaly otbasylardy qosa alǧanda barlyǧy 12 sanatqa kıretın azamattar bar. Būl mäselenı oŋ şeşu maqsatynda qala basşylyǧy biyl 6 myŋǧa juyq äleumettık jeŋıldıkpen berıletın päterler saludy, sondai-aq 16 ülestık qūrylys nysandaryn salyp bıtırudı josparǧa engızgen. 6 myŋǧa juyq päterdıŋ jartysy tūrǧyn üi kezegınde tūrǧandarǧa, al jartysy ipotekaǧa berıledı. Bır quanarlyǧy, elordadaǧy qūrylys jūmysynyŋ kölemı biyl 2,2 paiyzǧa ūlǧaidy. Tarqatyp aitsaq, 1 mln 215 myŋ şarşy metr tūrǧyn üi paidalanuǧa berılıp, byltyrǧy jyldyŋ osy kezeŋımen salys­tyrǧanda 35,4 paiyzǧa östı.

4000 üleskerdıŋ mäselesı şeşıledı

Üleskerlerdıŋ mäselesıne qala äkımdıgı basymdyq berıp otyr. Sonyŋ bır dälelı, Astana äkımı Jeŋıs Qasymbek üleskerlermen ünemı kezdesıp, olardyŋ barlyq mäselesın aşyq talqylaidy. Būǧan mysal keltırsek, qazan aiynda äkım qūrylysy ūzaqqa sozylǧan «Territoriia komforta-1» (2-kezekte tapsyrylatyn üiler), «Triumf Siti», «Future home» tūrǧyn üi keşenderınıŋ üleskerlerımen jüzdestı. Būl üilerge ülestık qūrylysqa 800-ge juyq otbasy qarajat salǧan. Alaida ūzaq jyldar boiy qūrylys bıtpegendıkten, üleskerler älı künge deiın armandaǧan baspanasyna qol jetkıze almai keledı.

«Territoriia komforta» tūrǧyn üi keşenınıŋ qūrylysy osydan 20 jyl būryn bastalǧan. Tehnikalyq tekseru kezınde tūrǧyn üi keşenınıŋ apatty jaǧdaida tūrǧany anyqtaldy.

«Tiısınşe, apatty jaǧdaida tūrǧan tūrǧyn üi keşenınıŋ barlyq blogyn būzu baǧytynda auqymdy jūmys jürgızıldı. 2021 jyly «Territoriia komforta» tūrǧyn üi keşenınıŋ bırınşı kezegınıŋ qūrylysy aiaqtalyp, 100-den asa üles­ker otbasy baspanasyn aldy. Qalǧan bloktar boiynşa jūmys jürıp jatyr. Al «Triumf Siti» men «Future home» tūrǧyn üi keşenderınıŋ qūrylysy 10 jyl būryn bastalǧan. Mysaly, «Future home» tūrǧyn üi keşenın qala teŋgerımıne ötkızu kezınde üidıŋ 4 jäne 7 qabaty ǧana salynǧan» dep tüsındırdı mäselenıŋ mänısın Jeŋıs Qasymbek.

Üleskerlermen kezdesude qala äkımı biyl qūrylysy ūzaqqa sozylǧan 30 tūrǧyn üi keşenınıŋ qūrylysy aiaqtalatynyn mälımdedı. Olardyŋ bır bölıgınıŋ qūrylysy qazırdıŋ özınde aiaqtalǧanyn jetkızdı. Öitkenı ülestık qūrylys nysandary boiynşa qadamdyq ıs-şaralar jospary bar. Qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysandardyŋ aiaqtaluy Memleket basşysynyŋ tıkelei baqylauynda.

Qala äkımınıŋ üleskerler mäselesıne basymdyq beretınıne taǧy bır mysal. Biyl 25 qazan – Respublika künı qarsaŋynda bas qalada 10 jylǧa juyq tarihy bar qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysan paidalanuǧa berıldı. Sonyŋ bırı – qūrylysy 2014 jyly bastalǧan «Altyn būlaq» tūrǧyn üi keşenı. Alǧaşynda būl üidıŋ 5 blogy salynuy kerek edı. Sol kezdegı üleskerler sany 400-ge juyq otbasy bolatyn. Tūrǧyn üi keşenı äkımdık qarauyna ötken kezde onyŋ qūrylysynyŋ 20 paiyzy ǧana aiaqtalǧan. Saiyp kelgende, «Altyn būlaqtyŋ» qūrylysyn tolyq aiaqtau üşın auqymdy jūmystar jürgızu qajettılıgı tuyndady. Öitkenı üidıŋ qūrylysynan bölek, garajdardy satyp alu, injenerlık jelılerdı tolyqtai ornatu, qūjattardy retke keltıru jäne taǧy basqa mäselelerdı tezdetıp şeşu qajet boldy.

«Respublika künı «Altyn būlaq» tūrǧyn üi keşenınıŋ 2, 3, 4-blogynyŋ üleskerlerı päter kıltın qolyna aldy. 1, 2-bloktarda jūmys jürıp jatyr. Biyl bız 4 myŋǧa juyq ülesker otbasynyŋ mäselesın şeşemız. Būl üilerdıŋ bır bölıgı salynyp bıttı. Bügınge deiın 12 myŋǧa juyq ülesker otbasynyŋ mäselesı şeşılgenı mälım. Būl – 120 tūrǧyn üi keşenı» dep jazdy äleumettık jelıdegı paraqşasynda 25 qazan künı Jeŋıs Qasymbek.

90 paiyzy päterın alady

2023 jyldyŋ basynda bır mezgılde 300 tūrǧyn üi keşe­nınıŋ qūrylysy qyzu jürıp jatty. Alaida sonyŋ ışınde 102 üige qatysty zaŋdy qūrylysqa qajettı qūjattardyŋ bolmauy degen mäsele şyqty. Sol sebepten atalǧan nysandarda qūrylysqa şekteu qoiyldy. Tıptı keibır tūrǧyn üiler tiıstı saraptamadan ötpegenı anyqtaldy. Al qala basşylyǧy būl mäselenı jedel şeşıp, mūndai nysandardyŋ sanyn üş esege deiın azaitty.

«Qūrylystaǧy problemalar jetkılıktı. Sol sebepten tūrǧyndarǧa ülestık qūrylysqa qatysuǧa qol qoimai tūryp, qūrylys qūjattarymen tolyq tanysyp şyǧuǧa keŋes beremız. Qazır zaŋnamaǧa säikes qūrylys kompaniialary belgılı bır jaǧdaida ǧana üleskerler aqşasyn tarta alady. Mysalǧa, ülesker üidıŋ qaŋqasynyŋ 80 paiyzy salynǧan jaǧdaida ǧana aqşa saluy kerek. Köbınese tūrǧyndar üidıŋ baǧasynyŋ arzandyǧyna qyzyǧyp, alaiaq qūrylysşylardyŋ arbauyna tüsıp qalady. Üi salatyn ūiymnyŋ täjıribesıne mındettı türde nazar audaruymyz kerek. Eger ol jaqynda qūrylǧan kompaniia bolsa, şarşy metrınıŋ baǧasy arzan bolsa, onda oilanuǧa tiıspız» dep tüsındırdı Jeŋıs Qasymbek.

Äkımnıŋ aituynşa, üleskerler aqşa salǧan nysandardyŋ barlyǧynyŋ qūrylysy ülken zaŋ būzuşylyqtarmen jürgızılgen.

«2021-2022 jyldary äkımdık būl mäselelerdı şeşude belsendılık tanytty. Jyl basynda 16 nysannyŋ qūrylysyndaǧy kedergıler joiyldy. Jeltoqsan aiynda nysandardyŋ köp bölıgın salyp bıtırudı josparlap otyrmyz. Is jüzınde üles­kerlerdıŋ 90 paiyzy köpten kütken päterınıŋ kıltın alady. Al qalǧan 3 problemalyq nysandaǧy qūrylys jūmysy 2024 jyldyŋ bırınşı toqsanynda jalǧasady» dedı J.Qasymbek.

Apatty üiden – jaŋa baspanaǧa

Elordany damytu mäselelerı jönındegı keŋeste Memleket basşysy eskı jäne apatty jaǧdaidaǧy üilerge qatysty problemaǧa da toqtaldy.

«Oŋ jaǧalaudy – qalanyŋ eskı bölıgın saqtauǧa jäne damytuǧa tiıstı deŋgeide köŋıl bölu qajet. Onyŋ öz harizmasy bar. Bız Astanany teŋ därejede damytuymyz kerek. İnvestorlar apatty jaǧdaidaǧy ǧimarattarmen ainalysuy qajet. Tūrǧyndardy basqa jaqqa köşırsın. Bosaǧan jerge jaŋa nysandar salsyn. Al äkımdık olarǧa qajettı jaǧdaidy jasasyn. Osylai bırlesıp jūmys ıstegende ǧana eskı jäne apatty jaǧdaidaǧy tūrǧyn üi mäselesı şeşımın tabady. Sonymen qatar qalanyŋ ortalyǧy men şet aimaqtar arasyndaǧy teŋsızdıktı joiady. Elordanyŋ sol jaǧalauy ǧana emes, barlyq audany qolaily boluy kerek» dedı Q.Toqaev.

Qalalyq äkımdıktıŋ tūrǧyndardyŋ eŋ basty mäselesı baspanamen qamtamasyz etudı şeşudegı bır baǧdary – halyqty apatty jaǧdaidaǧy eskı tūrǧyn üilerden köşıru. Mūndai üilerdıŋ sany 200-den asady. Qazırgı taŋda äkımdık osy üilerdı būzu kestesın qaita qarap, naqtylau jūmysyn jürgızude. Jalpy alǧanda, jyl soŋyna deiın 20 üidıŋ tūrǧyndaryn jaŋa qonysqa köşıru josparlanǧan. Naqtyraq aitsaq, biyl 18 apatty üiden 330-ǧa juyq otbasy jaŋa qonysqa köşırıldı. 2023 jyldyŋ soŋyna deiın taǧy 2 üidıŋ tūrǧyndaryn jaŋadan salynǧan 43 päterge ornalastyru josparda bar.

25 qazan – Respublika künıne deiın qonystoiyn toilaǧan astanalyqtar zor quanyşymen bölısıp, qala basşylyǧyna jyly lebızın jetkızdı. Jaŋa päter ielerınıŋ bırı Tatiana Kopnova būryn 13 şarşy metr aumaqta ömır sürgenın eske alady. Qazır onyŋ baspanasy ekı eseden de ülken.

«Būǧan deiın bız jataqhanada tūrdyq, baspanamyzdyŋ aumaǧy nebärı 13 şarşy metr boldy. Endı jaŋa baspanaǧa qonystandyq. Mūndai päterdı özımız satyp ala almas edık. Jaŋa päterımdı körgende qatty quandym. Bız köşıp kırgende ol tolyqtai jöndelgen eken. Ülken, keŋ, jaily üide tūrudy armandauşy edım. Ǧajaiypqa senıŋızder, armandaryŋyz oryndalady! Ǧajaiypqa senıp, päterlı boldyq» dep T.Kopnova öz quanyşymen bölıstı.

Jaŋa päterge ie bolǧan astanalyq Aigül Qūlbaeva otbasyndaǧy 6 adam nebärı 18 şarşy metr bolatyn bölmede tūrǧanyn, al jaŋa päter alǧanda erekşe quanǧanyn aitady.

«Yqylas Dükenūly köşesındegı bes qabatty dälızdı üide ūzaq jyl tūrdyq, är qabatta 40 bölmeden bolatyn. Otbasyndaǧy 6 adam: özım, jūbaiym, 4 balammen 18 şarşy metr jerde tūrdyq. Endı, mıne, jaŋa päterge qonystanyp, quanyştan közımızge jas alyp otyrmyz. Qonystoiymyzdy tuystarymyzben, dostarymyzben bırge atap öttık. Bız üşın bärı quanyp jür. Osyndai kömek körsetkenı üşın memleketke, äkımdıkke alǧysymyz şeksız. Barşaŋyzǧa beibıtşılık pen quanyş, baqyt tıleimın!» degen lebızımen bölıstı Aigül Qūlbaeva.

Astana äkımdıgı apatty üilerdıŋ tūrǧyndary üşın aldaǧy 3 jylda 2,5 myŋnan 3 myŋǧa deiın päter saludy josparlap otyr. 2024 jyly mūndai üilerden taǧy 700 tūrǧyn köşedı. Būl turaly qala äkımı Jeŋıs Qasymbek tūrǧyndarmen kezdesulerınde jiı-jiı aityp jür. Negızınen alǧanda, apatty üilerdı būzu 2020-2025 jyldarǧa arnalǧan «Nūrly jer» memlekettık tūrǧyn üi-kommunaldyq damu baǧdarlamasy aiasynda jürgızıledı. Qandai jaǧdaida tūrǧyn üi apatty dep tanylady? Köpqabatty üidıŋ negızgı konstruksiialary – qabyrǧasy, ırgetasy, qazyǧy, şatyry äbden tozyp-şırıp, özınıŋ berıktıgınen aiyrylǧan jaǧdaida jäne olardy aldaǧy uaqytta paidalanu sol üide tūratyn adam ömırıne qauıp töndıretın bolsa, ondai üiler apatty dep tanylady. Apatty üiler būzylǧan kezde onda tūratyn tūrǧyndarǧa jaŋa üilerden päter berıledı. Tūrǧyndardyŋ būrynǧy tūrǧyn üi aumaǧy, otbasy müşelerınıŋ sany jäne taǧy basqa talaptar eskerıledı. Alaida kem degende 1 nemese 2 bölmelı päter ūsynylady. Mäselen, qala äkımı biyl mamyrda Saryarqa audanyndaǧy Agro­qalaşyq tūrǧyn alabyndaǧy tūrǧyndarmen kezdesu kezınde osyndai apatty jaǧdaidaǧy 3 üidıŋ būzylatynyn mälım ettı. Mūndai üiler Esıl özenınıŋ oŋ jaǧalauynda köp kezdesedı. Jalpy alǧanda, 2023 jylǧa deiıngı merzımge eseptelgen renovasiia baǧdarlamasyna säikes, Astanada barlyq eskı, tozyǧy jetken nysandar būzylyp, olardyŋ ornyna jaŋa nysandar salynbaq.