Üleskerler mäselesı qalai şeşıledı?

Elordadaǧy tüitkıldı mäselelerdıŋ bırı – «saqaldy» qūrylystar. Qazır qalada osyndai 29 nysan bar. 10 344 ülesker osy üilerdıŋ qūrylysynyŋ aiaqtaluyn kütıp jür. Tüneugünı qala aktivımen ötkızgen jiynda Astana äkımı Baqyt Sūltanov osyndai mälımetterdı keltırdı. Äkımdık üleskerler mäselesın tüpkılıktı şeşu maqsatynda 2022 jyldyŋ soŋyna deiın barlyq problemalyq nysandardyŋ qūrylysyn aiaqtau jönındegı Jol kartasyn daiyndaǧan. «Būl qūjat dälme-däl ekonomikalyq esepterge negızdelgen. Köp ūzamai bız üleskerler mäselesıne nükte qoiamyz» dedı sol otyrysta qala basşysy.

«Nūrly jer» baǧdarlamasy jüzege asyrady

Üleskerler mäselesın şeşude elordanyŋ mol täjıribesı baryn bılemız. Mysaly, ötken jyly 36 «saqaldy» qūrylys nysany «Nūrly jer» memlekettık baǧdarlamasyna engızıldı. Iаǧni olardyŋ barlyǧy «Nūrly jer» baǧdarlamasy aiasynda salynyp bıtıp, qoldanysqa berıledı. Alaida elorda halqynyŋ sany jyl saiyn qarqyndy ösıp keledı. Boljam boiynşa 2030 jylǧa qarai 2 millionnan astam, 2050 jyly 3 mln tūrǧyny bar qalaǧa ainalady. Sol sebepten qala bilıgı üleskerler mäselesın 2022 jyly tüpkılıktı şeşudı oilastyryp otyr.
Osyǧan orai, elordada sä­tı­men ıske asyrylyp jatqan «Nūr­ly jer», «7-20-25» baǧdarlamalarynyŋ qoljetımdılıgın arttyruǧa erekşe nazar audaryluda. Munisipaldy qyzmetterge qajettı mamandardy tartu maqsatynda baspana alu üşın alǧaşqy jarnany töleuge bılım beru, densaulyq saqtau jäne polisiia qyzmetkerlerıne 1 mln teŋge kölemınde äleu­mettık kömek beruge qarajat bölıngenı mälım. Baqyt Sūltanov 2018 jyldyŋ soŋynda sertifikat türındegı alǧaşqy 100 järdemaqynyŋ bölıngenın, 2019 jyly osyndai 2000 sertifikat berıletının mälımdedı. Būl qadam da üleskerler mäselesın boldyrmauǧa jaǧymdy jaǧynan äser etedı.

«Saqaldy» qūrylystardyŋ iesı kım?

Qazırgı kezde bas qaladaǧy 29 nysanǧa tekseru jūmystary jürgızılgen. Jol kartasynda olardyŋ ärqaisysy boiynşa jūmys jospary jasalǧan. Astana äkımınıŋ bırınşı orynbasary Sergei Horoşunnyŋ aituynşa, «saqaldy» qūrylystardyŋ mäselesı boiynşa jūmystar jospardaǧy tärtıppen jürgızılude. Mysaly, problemalyq nysandar merdıgerlerınıŋ bırı – «Azbuka jilia» qūrylys kompaniiasy. «Azbuka jilia» nysandaryna qatysty naqty şeşımder qabyldanǧan. Toqtap qalǧan nysandardy salyp bıtıretın basqa merdıger anyqtalyp, sonymen kelısımşart jasalmaqşy. Qalalyq äkımdıkte ötken apparattyq jinalysta qala basşysy Baqyt Sūltanov qūzyrly mekemelerge «Azbuka jilia» nysandaryna bailanysty 25 qaŋtarǧa deiın jobalyq-smetalyq qūjattardy daiyndap, memlekettık saraptamany aluǧa tapsyrma bergenı mälım.
Jergılıktı bilık «Asi» kompaniiasynyŋ nysandaryna qatys­ty mäselelerdı «Samūryq-Qazyna» AQ-pen bırlesıp şe­şudı ūiǧarypty. Äkımnıŋ bırınşı orynbasary Sergei Horoşunnyŋ aituynşa, jospar bo­iynşa aldaǧy 4 jylda 35 üi būzylyp, 750 tūrǧyn basqa baspanaǧa köşırıluı kerek. Alaida aldyn ala jasalǧan taldau boiynşa būzylǧan üilerdıŋ tūrǧyndaryn qonystandyruǧa 1 myŋǧa juyq päter qajet. Demek, tört jylda kem degende 150 tūrǧyn üi boi köteruı tiıs.
Ülestık qūrylys nysandarynyŋ aǧymdaǧy ahualy jönınde äkımnıŋ aldynda baiandama jasaǧan Sergei Horoşun soŋǧy ekı aptanyŋ ışınde vedomstvoaralyq komissiianyŋ otyrystarynda 28 nysannyŋ jai-küiı qarastyrylǧanyn mälımdedı. Keibır nysandarǧa qatysty tūrǧyn üi qūrylys kompaniia­larynyŋ ökılderımen bırge qūrylys alaŋynda bırneşe märte kezdesuler ötken. Äkımnıŋ bırınşı orynbasarynyŋ mälımetı boiynşa 6 «saqaldy» qūrylystyŋ ekeuınde – «Garant» tūrǧyn üi keşenı men «Jetı jol» tūrǧyn üi keşenınde qūrylys jūmystary bastalǧan. Öitkenı merdıger nysandardy qabyldap alypty.
«Aldaǧy ekı künde taǧy ekı nysan – «Aisanam de liuks» jäne «Sadovye kvartaly» tūrǧyn üi keşenderı boiynşa memlekettık ekspertiza qorytyndysyn alamyz. Osy kompaniianyŋ üş nysanyna («Aisanam de liuks», «Komfort», «Sadovye kvartaly») baiqau jariialau üşın qarjylyq modelın jasauǧa qatysty jūmystardy da qosa jürgızıp jatyrmyz. Endıgı qalǧany – «Komsomolskii» tūrǧyn üi keşenınıŋ mäselesı. Būl nysanǧa qatysty ekspertizanyŋ qorytyndysyn aqpan aiynyŋ ortasynda aludy josparlap qoidyq. Osylaişa «Azbuka jilia» kompaniiasynyŋ «saqaldy» qūrylystaryna qatysty mäselenı tolyqtai şeşemız» dep tüsındırdı ıstıŋ mänısın Sergei Horoşun.
Säl şegınıs jasasaq, «Azbuka jilia» kompaniiasynyŋ üleskerlerıne qatysty tüitkıl 2016 jyldan berı jalǧasyp keledı. Sol kezde atalǧan kompaniianyŋ top-menedjerlerıne qatysty sot ükımı şyǧarylǧan bolatyn. Sol uaqyttan berı qala äkımdıgı nysandardyŋ ahualyn baqylauyna alyp, oŋ şeşıp otyrǧany quantady.

Zaŋǧa engızılgen özgerıster

2016 jyl demekşı, üş jyl būryn, 2016 jyldyŋ 10 qazanynda «Tūrǧyn üi qūrylysyndaǧy ülestık qatysu turaly» jaŋa zaŋ küşıne endı. Şyny kerek, 2006 jyly qabyldanǧan eskı zaŋ üi satyp aluşylardy alaiaqtardan qorǧai almaityn edı. Sonyŋ nätijesınde myŋdaǧan ülesker narazylyq aksiialaryn ötkızıp, bilık pen qoǧamnyŋ nazaryn kürdelı mäselege audaruǧa ūmtylatyn. Jaŋarǧan zaŋda üi saluşylardyŋ jauapkerşılıgı küşeitılıp, üi satyp aluşylarǧa bırqatar kepıldıkter berıldı. Bırınşıden, būl salaǧa jaŋa bır oiynşy kelıp qosyldy, ol – «Bäiterek» ūlttyq holdingınıŋ qaramaǧyna kıretın Kepıldık beru qory. Osy memlekettık organ tūrǧyn üi qūrylysynyŋ aiaqtaluyna kepıldık beredı jäne üleskerlerdıŋ zaŋdyq müddelerı men qūqyqtaryn qorǧaidy. Iаǧni üi saluşy kompaniia osy qordyŋ kelısımın alǧannan keiın ıske kırısedı. Ekınşıden, ülestık qūrylysqa qatysatyn ekınşı deŋgeidegı bank boi köteretın üige üleskerlerdıŋ qarajatyn audarmai tūryp, qaŋqasynyŋ salynǧanyn qadaǧalaidy. Üşınşıden, ülestık qatysu turaly ke­lısımşart üidıŋ qaŋ­qasy salynǧan soŋ bıraq jasalady. Öz qarajatyna qaŋqany tūrǧyz­ǧan üi saluşy men ökılettı kompaniia äkımdıkten üleskerlerdıŋ qarajatyn tartuǧa rūqsat alady. Sonymen qatar, üi saluşy kompaniiaǧa qataŋ talaptar qoiylatyn boldy. Ol osy salada kem degende üş jyl jūmys ıstep, respublikalyq maŋyzy bar qalalarda 18 myŋ şarşy metr jerge üi saluy tiıs. Jäne soŋǧy 2 jylda şyǧynsyz qyzmet etkendıgı eskerıledı.

Sarapşylar ne deidı?

Jaŋa zaŋ turaly otandyq sarapşylardyŋ pıkırı bır-bırımen ūqsas. Mysaly, jurnalist İgor Nevolin salynyp jatqan üiler turaly mälımettıŋ joqtyǧyn, tek ülestık qūrylys rūqsat etılgen üiler tızımı ǧana bar ekenın aitady. «Öitkenı älı de köptegen üi saluşy kompaniia zaŋdy «ainalyp» ötedı. Astanada Kepıldık beru qorynyŋ rūqsatyn alǧan, bankten kepıldık alǧan kompaniialar üi salyp jatyr. Alaida şynaiy ahualdy zerttep körsek, älı salynbaǧan üiler de satylymǧa şyǧarylady. Ony bız «Kryşa.kz» saityndaǧy habarlandyruǧa telefon şalu arqyly anyqtadyq. Osyndai sūrau salsaŋ, köptegen üiler şyǧady. Al olardyŋ tolyq salynyp bıtuıne kım kepıdık beredı?» deidı İ.Nevolin. Tūrǧyndardyŋ älı salynbaǧan üilerge qarajat saluynyŋ bır sebebı – qūnynyŋ arzandyǧy. «Älı salynbaǧan nysandaǧy päter öte arzanǧa tüsedı. Al paidalanuǧa berıletın daiyn päterler qymbat bolady. Sol sebepten adamdardyŋ köpşılıgı arzan päterge jügıredı. Bıraq olar naryqta sondai baǧada üiler joq ekenın keiın bılıp, barmaq şainap jatady. 2016 jyly qabyldanǧan jaŋa zaŋda alaiaqtarǧa aldanǧandardyŋ ne ısteitını jazylmaǧan. Tek halyqtan qarajat tartudyŋ üş joly körsetılgen» deidı sarapşy.
Qazaqstandyq jyljymaityn mülık qauymdastyǧynyŋ prezidentı Ermek Müsırepov köp kompaniialardyŋ zaŋǧa säikes jūmys ıstemeitının, sonyŋ saldarynan sapasyz üilerdı paidalanuǧa beretının aitady. «Bırınşı mäsele, tūrǧyn üi qūrylysyna salynǧan qarajatqa tolyq kepıldık berılmeidı. Öitkenı qazır elımızdıŋ naryǧynda qyzmet etetın kompaniialardyŋ 5-7 paiyzy ǧana zaŋǧa säikes keledı. Qalǧandary tıptı ülestık qūrylys terminıne de jatpaidy. Azamattardyŋ opyq jep, aldanyp qalatyn sebebı – sol. Ekınşıden, qūrylystyŋ sapasy degen mäsele bar. Mysaly, qazır üi saluşylar men developerlerdıŋ tek 50 paiyzy ǧana är sanattaǧy qūrylys talaptaryna jauap beredı. Qalǧandary sapasyz üiler saluda. Köbınese būl – «bır kündık» firmalar. Üi salu bır basqa, ony paidalanuǧa bergennen keiıngı jaǧdai bır basqa. Mysaly, Astanada jaŋadan salynǧan üilerdıŋ bır jyldan keiın syrtqy qaptamasy ūşyp jatady. Būl qūrylys sapasynyŋ tömendıgın körsetedı. Azamattar päterdıŋ ışkı bölıgıne nazar audaryp, syrtqy jaǧyn ūmyt qaldyrady. Būl dūrys emes. Üidıŋ syrtqy bölıgı de onyŋ qūnyna sai bolǧany jön. Būlardyŋ bärı – är adamnyŋ qauıpsız, jaily, sapaly üide ömır süruıne qajettı närseler» deidı ol.
Sarapşylardyŋ oi-pıkırınen tüigenımız, halyqqa ülestık qūrylys turaly jaŋa zaŋnyŋ normalaryn keŋınen tüsındıru kerek. Ekınşıden, arzan üilerge jügırmei tūryp, nysandy tūrǧyzatyn kompaniia jönınde mol maǧlūmat jinasa qūba-qūp bolar edı.