Taiauda Elbasy Joldauynda ışkı naryqty otandyq tauarmen toltyrudyŋ maŋyzdylyǧyn atap ötkenı belgılı. Soǧan orai bız elımızdegı önım öndırumen ainalysyp jürgen şaǧyn jäne orta käsıp ielerın äŋgımege tartyp, otandyq önımderge sūranys qandai, olardyŋ jūmysyna qandai kedergıler bar, qazırgı kezde käsıpkerlıkpen kün köru qanşalyq tiımdı degen sūraqtarǧa jauap ızdei bastadyq.
Aldymen sätı tüsıp äŋgımeleskenımız «Hazifa» brendınıŋ negızın qalap, ūlttyq brend premiiasynyŋ iegerı atanǧan, EKSPO halyqaralyq körmesı kezınde de öz būiymdaryn ūsynyp, köptı qyzyqtyrǧan ısmer Qazipa Qaliqyzy boldy.
– Aqseleu Seidımbek aǧamyz «qazaq qyzdary köşede de ūlttyq naqyşta kiınse, tym bolmasa, kiımınıŋ bır şetıne qazaqşa oiu salyp alsa ǧoi» dep aituşy edı… Qazır sol armannyŋ oryndalǧanyn körıp otyrmyz. Sız de ūlttyq kiım ülgılerın, ūlttyq naqyştaǧy üi intererın, oiulanǧan dastarhan, qabyrǧa suretterın, taǧy basqa ūlttyq būiymdar öndıruşısız. Ūlttyq būiymdarǧa bızde sūranys qandai?
– Halqymyzdyŋ äl auqaty künnen künge jaqsarǧan saiyn tūrmystyq būiymdarǧa degen talaby da, sūranysy da artyp kele jatyr. Mysaly, kez kelgen toi-domalaq, atap aitqanda, sündet toi, besık toi, şıldehana nemese qyz ūzatu, kelın tüsıru – osylardyŋ bärı ūlttyq naqyştaǧy būiymdarsyz ötpeidı. Mūndai toilar būryn keŋestık kezde köp bolmaǧan şyǧar. Qazır baiqasaŋyz, salt-dästürımız qaita jaŋǧyryp jatyr. Bärı, mysaly, qyzdaryn ūzatu toiyn jasap, qazaqşa saltpen şyǧaryp salǧysy keledı.
– Būl jūmyspen ainalysqanyŋyzǧa köp boldy ma?
– 1994 jyldan bastap ūlttyq oiu-örnektı üi būiymdaryna tüsırıp, üidı qazaqşa bezendıru baǧytynda jūmysymdy bastaǧanmyn. 1996 jyly alǧaş ret Almatyda körmege qatysyp, öz toptamamdy ūsyndym. Al Astanada alǧaş ret 2016 jyly 8 jeltoqsanda Ūlttyq muzeide «Ūly dala mūrasy» degen atpen körme ötkızdım. Täuelsızdıgımızdıŋ 25 jyldyǧyna orai «Nūr Otan» partiiasy qoldauymen ūiymdastyrylǧan körmede 25 datasyna negızdep, 25 türlı tüskiız kartinasyn qoidym. Olardyŋ örnekterı qaitalanbaidy. Oǧan qosa 25 metrlık kestelı qyzyl jol kılemşesın tösedım. Odan keiın Halyqaralyq «EKSPO-2017» körmesı aiasynda Täuelsızdık saraiynda üi būiymdarynyŋ körmesın qoidym. Oǧan 17 metrlık kestelı jol kılemşesın tıktım. Būlardyŋ arasynda ärtürlı mekemelerde körmeler ötkızdım. Jaŋa sūranys qalai dep sūrap otyrsyz ǧoi. Körme kezınde adam köp boldy. EKSPO aiasynda bır ai boiy tūrǧan körmede Germaniiaǧa köşıp ketken būrynǧy otandastarymyz, iaǧni, būrynǧy qazaqstandyq nemıster, sosyn Koreiadan, Moŋǧoliiadan kelgen qonaqtar tüskiız satyp alyp, taǧy da tapsyrys berıp jatty…
– Şeteldıkter sızdıŋ tauarlaryŋyzdan köbıne qai türıne qyzyǧady?
– Būryn qazaqtar üidıŋ qabyrǧasyna, tüskiız, neşe türlı kılemder ıletın. Al qazır ol sännen qalǧan. Sondyqtan, men tüskiızdı kartina türınde jasap şyǧarǧan edım. Köbı menen alǧan kartinalaryna laiyqtap bölmesın jasaqtaidy.
– Men şetel tauarlaryn qazır internet dükenderden laiyqty baǧaǧa ala alamyn. Al özımızdıŋ otandyq önımder qymbat. Nege?
– Otandyq önımderımızdıŋ qymbat boluynyŋ bırınşı sebebı bızde şikızattyŋ bolmauynan, iaǧni tauar öndıruge jūmsalatyn materialdar, matalar, jıpter köbınese şetelden äkelınedı. Ekınşı jaǧynan, bızde baǧaǧa teŋgenıŋ qūnsyzdanuy da äser etedı. Öitkenı materialdarymyzdy dollarmen alamyz. Üşınşı sebebı, mamandar jetıspeidı. Sondyqtan eŋbek küşı de qymbat.
– Sonda sız öz önımderıŋızge qoldanatyn materialdardyŋ eşbırı öz elımızde şyqpai ma?
– Joq. Tıgınge qajet matalarymyzdy bız şet elderden alyp kelemız. Al bızde dükenderde, bazarda satylyp jatqan ine, jıp, tüimeler – jalpy furnituranyŋ barlyq türı Qytaidan, Reseiden äkelıngen.
– Elımızde käsıpkerler üşın jaǧdai jasalǧan ba? Bizneske qandai kedergıler bar?
– Kedergı bar dep aita almaimyn. Jūmys ısteimın degen adamdar közın tauyp jatyr. Elımızde käsıpkerler üşın jaqsy jaǧdailar jasalǧan, käsıpkerlıktı qoldau, käsıpkerlıktı damytu baǧdarlamalary qabyldanyp, jiı söz bolatyny da sözımızge dälel deuge bolady.
– Jaŋa otandyq tauarlardyŋ baǧasy salystyrmaly türde qymbat ekenın aittyq. Sızdıŋ kompaniiaŋyz şyǧaryp jatqan tauarlar da arzan emes. Sızdıŋ tauarlaryŋyzdyŋ erekşelıgı nede?
– Bızdıŋ tauarymyzdyŋ özgeşelıgı – matalardyŋ jäne jıpterdıŋ sapasy joǧary. Ekınşıden, ondaǧy oiu-örnekterdı oryndy paidalanamyz. Jalpy ūlttyq qolöner – älemdık körkem mädeniettıŋ negızı. Sondyqtan da örnek dünie jüzınıŋ är halqynda bar. Är halyqtyŋ tarihi damuyna, tūrmys saltyna jäne estetikalyq talǧamyna bailanysty özındık erekşelıgı bar. Qazırgı kezde oiu-örnektı aǧaşqa, temırge, metaldarǧa jäne terılerge salyp jasalǧan keremet qūndy būiymdarymyz ūlttyq brendke ainalyp jatyr. Mysaly, «Nūrşa» sän üiı kiımderge ösımdık tektes örnekterdı köbırek qoldansa, Mūhamedjanūly Zeinelhan otbasy kesteşılerı januarlar beinesımen astrologiialyq örnekterdı köbırek bailanystyrady. Al menıŋ būiymdarymda qazaq ūltynyŋ tūrmys-saltyna bailanysty aişyqty belgısı retınde qoşqar müiız, qūs qanat, jylanbas oiu-ornekter köbırek kezdesedı. Mysaly, kiımnıŋ jaǧasyna bölek oiu, perdelerge mümkındıgınşe özımızdıŋ qoşqar müiızdı türlendırıp qondyryp jürmız.
Mūnda aitaiyn degenım, sız ekeumız de qazaqşa söileimız. Bıraq bırımız qarapaiym tılde söilesek, ekınşısız körkem tılde, sauatty söileuımız mümkın. Sol sekıldı oiu-örnektı de köbıne el ajyrata almaidy. Qiylyp tüskennıŋ bärın qazaqşa oiu eken dep oilaidy. Bıraq, onyŋ da ışkı syryn osy saladan habary bar adamdar ǧana bıluı mümkın.
Äŋgımelesken
Näzira BAIYRBEK
