Slambek Täuekel 1948 jyly Pavlodar oblysynda ömırge kelgen. Bükılodaqtyq kinematografiia institutyn tämamdaǧan. Ūzaq jyldar boiy «Qazaqfilm» kinostudiiasynda eŋbek ettı. Bırtalai basşylyq qyzmet atqardy. Bıraq közı qaraqty qauym ony daryndy rejisser retınde jaqsy tanidy. Bügınde belgılı azamat elordadaǧy Qazaq ūlttyq öner universitetınde qyzmet ısteidı. Jalyndy jastardyŋ ūstazy. Taiauda talantty tūlǧamen kezdesıp, ömırı men önerı turaly keŋ otyryp sūhbattasqan edık. 
QAZAQY RUHTY AIаLADYQ
– Slambek Tıleuǧabylūly, egemendıktıŋ eleŋ-alaŋ şaǧynda «Batyr Baian» filmın tüsırdıŋız. Däl sol kezdegı ekı ökpeden qysqan ekonomikalyq jaǧdaiǧa qaramai, osyndai körkem dünie jasauǧa batylyŋyz qalai bardy?
– Bauyrym, būl tuyndy oŋailyqpen jüzege asqan joq. Basynan bastap aitaiyn. Men 1971 jyldan 1990 jylǧa deiın «Qazaqfilm» kinostudiiasynda üzılıssız eŋbek ettım. Iаǧni kino öndırısıne ǧūmyrymnyŋ on toǧyz jylyn arnadym. Onyŋ on jetı jylynda basşylyq qyzmet atqardym. Sodan doptai domalap toqsanynşy jyldar jettı. Öz erkımmen jūmystan bosap, şyǧarmaşylyqpen ainalysqym keldı. Ömır bolsa şapqan attai zulap barady. Qiialymda jürgen bırtalai dünieler bar edı. Solardy jaryqqa şyǧarsam dep oiladym. Äuelde dauylpaz aqyn, qoǧam qairatkerı Säken Seifullinnıŋ «Tar jol, taiǧaq keşu» romanyndaǧy ataman Annenkovtyŋ azap vagony sekıldı jantürşıgerlık oqiǧany beineleitın psihologiialyq drama tüsırgım keldı. Osyny qabyrǧaly qalamger, ssenarist Smaǧūl Elubaiǧa aittym. Ekeumız būrynnan qatar jürgen dospyz. Ol bolsa: «Säke, mende küiıp tūrǧan bır taqyryp bar. Ol – Maǧjan Jūmabaevtyŋ «Batyr Baian» poemasy. 1993 jyly arqaly aqynnyŋ jüz jyldyǧy toilanady. Soǧan Ükımettıŋ qaulysy şyqty. Aqynnyŋ bır şyǧarmasynan körkemsurettı film jasaŋdar degen. Sen soǧan baǧyŋdy synap körsei» dep qairai jöneldı. Oilanyp qaldym. Ärı Maǧjan aǧamyzdyŋ poemasyn jaqsy bılemın. Sodan qoidym da kettım.
– Onda kinostudiiada joqsyz…
– Joqpyn. Ol kezde şyǧarmaşylyqqa şyqqan rejisserler ştattan tys jūmys ısteidı. Endı kinony tüsıru üşın qarjy kerek. Jan-jaqqa jügırdım. Qomaqty aqşa da qolǧa oŋai tüspeidı ǧoi. Osy Aqmolada oblystyq kinofikasiia basqarmasynyŋ basşysy bolǧan Yryskeldı Jaqsybekov degen aǧam bar edı. Būrynnan tanyspyz. Kinostudiiadaǧy jiyndarda kezdesıp, jaqyn syilasyp jürdık. Sol kısınıŋ Maǧjan Jūmabaevty öte jaqsy köretının bılemın. Aqyn jyrlaryn jatqa aitatyn. Sodan oǧan qoŋyrau da şalmai, Almatydan ūşaqpen osynda ūşyp keldım. Bırden aǧanyŋ üiıne bardym. Onyŋ sebebı de bar. Yryskeldı Däurenbekūlynyŋ balasy biznesmen ekenın bılemın. Özı Mäskeudegı Bükılodaqtyq memlekettık kinematografiia institutyn bıtırıp, osynda «Sesna» korporasiiasyn qūrǧan. Sodan Yryskeldı aǧama balasy osy «Batyr Baian» filmın tüsıruge qarjylai kömektesse, būl turaly Ükımettıŋ qaulysy bar ekenın, qysqasy bar jaǧdaidy taratyp aittym. Būǧan deiın elımızde jeke adamnyŋ aqşasyna kino tüsıru degen bolmaǧan. Yrekeŋ oilanyp otyrdy da: «Būlar bank aşamyz dep jür edı. Ol jaǧyn bılmedım. Bıraq sen bankten qarjyny nesie türınde alsaŋ, oǧan Ükımettıŋ qaulysy kepıldık bolady. Keiın ony qaitaruǧa da mümkındık bar. Balama aityp köreiın» dedı aqsaqal. Būl uaqytta bügıngıdei qaptaǧan ekınşı deŋgeilı bankter joq. Sonymen, künder öte berdı. Memleket tarapynan Ükımet qaulysy oryndalmauǧa bara jatty. Kinony özım derbes jasauǧa tura keldı. Toq eterı, Ädılbek maǧan filmdı tüsıruge qarjy tauyp berdı. Sondyqtan men Ädılbek Yryskeldıūlyn Qazaqstandaǧy alǧaşqy täuelsız prodiuser dep aitamyn.
– Qarjy tabyldy, endı ıske kırıstıŋız…
– Ssenariidı Smaǧūl Elubai jazdy. «Maǧjan dastandy kinoǧa ädeiı arnap jazǧan sekıldı. Eşqandai salmaq bolǧan joq. Jyrdy oqyp otyrǧanda oqiǧalar köz aldymda örılıp otyrdy» dep aitty ol maǧan. Al filmdı tüsıruge de köp uaqyt ketpedı. Bas-aiaǧy 38 kün ışınde bıtırdık.
– Qaida tüsırdıŋız?
– Osy Arqada. Kökşetau men Stepniak qalasynyŋ arasynda «Qazgorodok» degen jer bar, sonda tüsırıldı. Burabai men Jūmbaqtasqa da bardyq. Şyǧarmaşylyq jūmysqa sol kezdegı Kökşetau oblysynyŋ basşylary qoldau bıldırdı. Olar bızge jergılıktı jūrttan atty sarbazdar jasaǧyn jinap berdı. Negızı, mūndai dünienı 4 aida jasaidy. Bız qarjynyŋ azdyǧynan asyqtyq. Bärımız bır şaǧyn avtobusqa tielıp baryp, tielıp qaitamyz. Qazırgıler 20-30 kölıkpen jüredı ǧoi.
– Akterlardy qalai taŋdadyŋyz?
– Ol da tez arada şeşıldı. Oǧan jūrtşylyqqa onşa tanylmaǧan akterlardy taŋdadym. Baian batyrdyŋ rölıne Tarazdaǧy Jūmaqan Äbdıqadyrovty laiyq kördım. Jūmaqannyŋ bır erekşelıgı – atqa öte myǧym otyrady. Özı de ekı iyǧyna ekı kısı mıngendei tūlǧaly azamat. Al qalmaq qyzynyŋ beinesıne baiqau jariialadyq. Sodan ötken qyz balany aldyq. Batyrdyŋ ınısı Noiandy Keŋes Nūrlanov oinady. Qalmaq qyzynyŋ aǧasyn qyrǧyz akterı somdady. Būl oqiǧa qazaq pen joŋǧar arasynda örbıgendıkten, joŋǧarlardy qalai suretteuımız kerek dep köp oilandyq. Aqyry, şeşımı tabyldy. Kädımgı yzyŋdaǧan sona bar ǧoi. Sony suretşı Ydyrys Qarsaqbaev ekeumız aqyldasyp otyryp, akterlardyŋ kiımderın sonaǧa ūqsatyp tıktırdık.
– Tüsıru jūmystary aiaqtaldy. Sodan keiın ne boldy?
– Negızgı şarua bıttı. Endı ony joǧary jaqqa körsetu qajet. Söitıp, filmdı sol kezdegı Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ mädeniet bölımınıŋ meŋgeruşısı Quanyş Sūltanov pen Qarjy ministrınıŋ orynbasary Myrzahmet Auanovqa apardym. Ekeuı kinony kördı. Ūnatty. Endı osy ekı azamatqa jūmysqa ketken şyǧyndy öteuge kömektesseŋızder dedım. Ekeuı bır-bırımen aqyldasyp, onyŋ jönın aitty. Aldynda Ädılbek maǧan: «Bızge eşqandai artyq aqşa qajet emes. Ketken qarjyny qaitaryp berseŋız boldy» degen edı. Sonymen, onyŋ aqşasy qaitaryldy. Ükımettıŋ qaulysy da oryndaldy. Qyzyljarda dübırlep ötken Maǧjan Jūmabaevtyŋ jüz jyldyǧyna «Batyr Baian» tolyq metrajdy filmı tamaşa tartu boldy. Jūrtşylyq ony jyly qabyldady. Ärine, qarjynyŋ azdyǧynan tuyndyda jetpei tūrǧan olqylyqtar bar. Ony tolyqtyruǧa qolym qysqa boldy.
– Bastysy, atoilap tūrǧan ruh bar…
– Endı kinodan qazaqy ruhty aiamadyq.
MAHAMBET ARQYLY ŪLTTYQ KİNONYŊ JAŊA KEZEŊI BASTALDY
– Jalyndy aqyn Mahambet filmınıŋ qoiuşy rejisserı boldyŋyz. Mūny, bıluımşe, basqa mamandar qolǧa alǧan sekıldı edı. Oǧan qaidan keldıŋız?
– Kino älemınde kezdesetın qyzyq jaǧdailar köp. Keide alǧaşqy jūmys sättı bolsa, ekınşısı köŋılden şyqpai jatady. Būl filmmen maǧan deiın Reseidıŋ tört rejisserı jūmys ıstegen. Solardyŋ eşbıreuınıŋ jūmysy ssenarii avtory, körnektı aqyn Oljas Süleimenovke ūnamady. Men ol kezde QR Mädeniet, aqparat jäne sport ministrlıgındegı Aqparat jäne mūraǧat komitetınıŋ töraǧasymyn. Bırde ministr Esetjan Qosybaev şaqyrdy. Barsam, onda Oljas Omarūly otyr. Oljekeŋdı erteden bılem. Kinostudiiada bırge ıstedık. Maǧan äuelı: «şeneunık bolyp ketıpsıŋ ǧoi» dep küldı de, negızgı şaruasyna köştı. Būǧan deiın filmge özge elden mamandar şaqyrǧanyn, olardyŋ bärı köŋılden şyqpaǧanyn aityp: «Men endı rejisser qazaq bolǧanyn qalap otyrmyn» dep oiyn aşyq aitty. Tartynǧan joqpyn, kelısımımdı berdım. Jūmysqa kırıstık. Menıŋ aldymda bolǧan reseilık rejisser Sergei Bodrov Mahambet rölıne änşı Bürkıttı taŋdapty. Būl menıŋ köŋılımnen şyqpady. Basty rölge akter Berık Aitjanovty qaladym. Jalpy, Berıktıŋ kinodaǧy baǧyn Mahambet aşty. İsataidy Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Erık Joljaqsynov somdasa, Baimaǧambet Aişuaqov rölınde Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Bolat Äbdılmanov oinady. Tüsırılım jūmysy Almatynyŋ tübınde, baiaǧy «Qyz Jıbek» filmındegı tabiǧaty äsem jerlerde jürdı. Kinony belgılengen merzımde aiaqtadyq. Oljekeŋ ony körıp, bır basylymǧa «Mahambet arqyly ūlttyq kinonyŋ jaŋa bır kezeŋı bastaldy» dep maqala jazdy.
– Qazır osy körkem dünie ekrannan körınbeidı.
– Onyŋ sebebı bar. Bıreuler: «Būl kino köterılıs jasaudyŋ metodikalyq qūraly sekıldı körınedı» degen söz aitypty deidı-mıs. Osy ūşqary pıkır täuır tuyndyny şetke syryp, jolyn bögep tūrǧan sekıldı.
– Sızdıŋ «Jerūiyq» filmıŋızdı körermen jyly qabyldady. Onyŋ da jandy tebırentetın tūstary jeterlık.
– Özım Reseidegı Novosıbır oblysy Şylym audany degen jerde ömırge kelgem. Qyrqymnan şyqpai äke-şeşem Pavlodarǧa qonys audarǧan. Ol kezde şekara aşyq. Sondyqtan bala künımnen ūltaralyq qatynastardyŋ qyry men syryn jaqsy bılemın. Qazaqqa olardyŋ közqarasy bırqily tüzu boldy dep aita almaimyn. Adamnyŋ ışın qynjyltatyn jaittar kezdestı. Äsırese, mūǧalımder tarapynan. Jetınşı synypqa deiın mektepte üzdık oqydym. Bır tört alyp körgen emespın. 9-klasta bır orys mūǧalımı ädebietten jazǧan şyǧarmama ekı qoiypty. Men oǧan qatty renjıdım. Älgı oqytuşyǧa: «Jazǧan şyǧarmamdy berıŋız. Qatemdı köreiın desem», maŋaiyna juytpaidy. Onda būl «ädeiı jasalǧan äreket» dedım de, avtobusqa otyryp, audandyq oqu bölımıne baryp, bolǧan jaǧdaidy aityp berdım. Özım körşı auyldaǧy aǧam üiıne ketıp qaldym. Aitqan şaǧymym boiynşa auylǧa komissiia kelıp, älgı mūǧalımnıŋ jūmysyn tekserıp, qyzmetınen bosatady. Sodan keiın mektebımızde şovinistık közqaras özgerdı.
– Jalpy, kinonyŋ ideiasy qaidan tudy?
– Bırde Almatydaǧy Korei teatry «Pamiat» degen spektakl qoidy. Sony baryp kördım. Qoiylymnyŋ mazmūny maǧan ūnady. Baiaǧyda naǧaşy äjem Yrsaldy auylǧa kelgen özge ūlt ökılderın qalai qarsy alǧandaryn aityp otyratyn: «Şymnan soǧylǧan quyqtai üiımızge nemıs pen şeşendı bala-şaǧasymen kırgızıp, üş otbasy bır şaŋyraqtyŋ astynda tūrdyq» dep. Sodan älgı pesanyŋ avtory – korei jıgıtıne hat jazdym. Myna spektakldı keŋeitıp, kino tüsıreiık dep. Ssenariidı Lavrentii Son ekeumız jazdyq. Filmnıŋ basty ideiasy elımızge sonau qiyn-qystau jyldary jer auyp kelgen jūrtty qazaqtardyŋ qalai qarsy alyp, jarty nandy bölıp jegenderın körsetu bolatyn. Ondaǧy bas keiıpker Orynbai – ömırde bolǧan adamnyŋ prototipı. Ony talantty akter Bolat Äbdılmanov oinady. Ol kürdelı obrazdy jaqsy aşty. Al NKVD qyzmetkerınıŋ rölın belgılı rejisser, akter Nūrqanat Jaqypbaev somdady. Bır sözben aitqanda, kinoda adamdardyŋ qily taǧdyry arqyly tarihi kezeŋ şyndyǧyn aşuǧa tyrystyq. Tuyndy Taldyqorǧan jaqta, kärıster köp qonystanǧan Üştöbede tüsırıldı. Oǧan özım basymnan keşken oqiǧany synalap kırgızdım.
– Qandai?
– Filmnıŋ basynda şaŋǧy teuıp kele jatqan Orynbaidy soŋynan qasqyrlar quatyn epizod bar. Būl oqiǧa menıŋ basymnan ötken. 8-synypty audan ortalyǧyndaǧy internatta jatyp oqimyn. Jaŋa jyl qarsaŋy. Merekenı üiden qarsy alsam dep oiladym. Odan ärı qysqy kanikul. Bızdıŋ auyl audannan otyz şaqyrym. Ortada bır auyl bar. Sodan şaŋǧymen jolǧa şyǧyp kettım. Kün şaidai aşyq. Küpeikemdegı belbeuıme kışkentai baltaşa qystyryp aldym. Şaŋǧyny öte jaqsy tebemın. Myltyqty da bır kısıdei atamyn. Sonymen, appaq qar üstımen zyrǧyp kelemın. Joldaǧy auyldan öttım. Kün raiy būzyla bastady. Jel küşeiıp, syrǧyma jel tūrdy. Ymyrt jabyldy. Közge türtkısız qaraŋǧylyq ornady. Jelden yqtap, baǧytymnan säl qiys ketıppın. Bırnärseden sezıktengendei boldym. Artyma būrylym qarasam, jer bauyrlap üş qasqyr kele jatyr. «Bıttım» dep oiladym. Zärem zär tübıne kettı. Közım aldymda tūrǧan maiaǧa tüstı. Araqaşyqtyq – 20-30 metr. Soǧan jetuge asyqtym. Şaŋǧyny bosatyp, qolyma baltaşamdy aldym. Maiaǧa jetıp, şöptı üŋgıp kırıp kettım. Olar maiany ainalyp, üstımnen tüsse, şaruamnyŋ bıtkenı. Bar qaruym – baltam ǧana. Qasqyrlar maiaǧa taman jerde şoqidy da otyrdy. Söitıp, bır-bırımızdı aŋdyp otyrǧanda közım ılınıp kettı. Oiansam, üstımde aq tyşqandar sekırıp jür. Jūldyzdar aspanǧa ılıp qoiǧan şam sekıldı, jarqyrap tūr. Sol tünı maiaǧa qonyp, ertemen üige aman-esen jettım. Äke-şeşemnıŋ degbırı ketıp, alaŋdap otyr eken. Al filmde Orynbai maiany örteidı.
– Kinoda tanymal konstruktor Kalaşnikovtyŋ beinesı bar. Ol jasap jürgen qaruynyŋ şaruasymen jer auyp kelgen nemıs ǧalymymen aqyldasady. Būl bolǧan oqiǧa ma?
– Qazaqstanǧa qonys audarǧan nemıs ǧalymy Rauşenbah bolǧany ras. Bıraq ol Kalaşnikovpen kezdestı me, kezdespedı me, bılmeimın. Būl epizod körkemdık tūrǧysynan alyndy.
– Körkem ǧana emes, derektı kinonyŋ da şeberısız. Osy baǧytta bıraz şarua tyndyrdyŋyz.
– İä, men aldymen rejisserlıktı derektı filmnen bastaǧam. 1989 jyly elımızde alǧaş Nauryz merekesı toilanǧan kezde «Armysyŋ, Nauryz!» degen derektı tuyndy jasadym. Sodan soŋ «Qaǧaju auyl», «Terrordyŋ qanqūily ızderı» jäne akademik Qanyş Sätbaev turaly tüsırdım. Körnektı ǧalymnyŋ ömırı qaişylyqqa toly. Onyŋ: «Jezqazǧandy men aşqam joq, menı Jezqazǧan aşty» degen sözınde tereŋ män jatyr. Balalar hirurgiiasynyŋ atasy Kamal Ormantaev aqsaqal jaiynda jasadym. Qazaqstannyŋ halyq ärtısı, taǧdyrdyŋ auyr teperışın körgen Kenenbai Qojabekov turaly «Tözım» degen tolyq metrajdy derektı film şyǧardym. Būl jūmys köpşılıkke ūnady.
TAMYRSYZDYQQA BALTA ŞABU KEREK
– Jaqsy, aǧa. Öz basym derektı dünienı qyzyǧyp köremın. Basqa jūrttyŋ da tuyndylaryn qaraimyn. Bıraq… İä, bıraq bızdegı tūlǧalar turaly tüsırılgen derektı filmderde bas keiıpkerdıŋ jan-düniesı tolyq aşylmaidy. Onyŋ ömırdegı sürıngen, küiıngen kezderı aitylmaidy. Qaita, maqtan söz köp. Būǧan ne aitasyz?
– Endı oǧan ūlttyq mentalitetımızdıŋ äserı bar. Jaŋaǧy aitqan Kenenbai filmın körgende, balasy äkemnıŋ bar qyryn aşypsyz dep solqyldap jylady. Aramyzdan erte ketken Saǧi Äşımov turaly tüsırdım. Taqyrypty akterdıŋ balasy Aŋsar arqyly örbıttık. Film Asanälı aǧaǧa ūnady. Ol da közıne jas aldy. Sodan keiın Keŋes Odaǧynyŋ batyry, Halyq qaharmany, tūŋǧyş ǧaryşker Toqtar Äubäkırov jaiynda derektı film nege tüsırmeske dep oiladym. Keŋes ökımetınde ondai erlık jasaǧan azamat jaiynda bır jyldyŋ ışınde jasalatyn. Bızde 24 jyl ötse de, eşqandai ün joq. Sosyn sol kezdegı Ükımet basşysy Kärım Mäsımovke hat jazdym. Derektı dünienı QR Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ taqyryptyq josparyna kırgızuge kömektesıŋız dep. Aldymen barlyq Toqtar jürgen jerdegı beinematerialdardy jinaqtap aldym. Toqaŋ – biıgıne öz eŋbegımen jetken azamat. Ekeumızdıŋ taǧdyrymyz ūqsas. Jetım ösken. Äkesı dünieden erte ötken. Qysqasy, batyrmen ekı jyl jürdım. Jetpıske tolǧanda Mäskeuge bardyq. Toqtarmen amandasuǧa sondaǧy barlyq ūşqyş-synaqşy, ǧaryşker dostary keldı. Bärı – keudelerınde altyn jūldyz jarqyraǧan batyr. Qysqasy, Toqtar turaly 52 minut bolatyn tolyq metrajdy film jasadym. Ministrlıkke filmdı 1 saǧat 20 minut etıp tapsyrdym. Olar uaqyty köp dep qabyldamady. Äiteuır, jaqynda «Qazaqfilm» batyr jaiynda ekı seriia jasauǧa rūqsat berdı. Soǧan köŋılım jadyrap qaldy.
– Bıraz jyldaryŋyz «Qazaqfilm» kinostudiiasynda öttı. Qazır keşegı alyptar qalaǧan rejisserlık mekteptıŋ dästürı saqtaldy dep oilaisyz ba?
– Bızdıŋ kinonyŋ tarihy Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ boluymen örbidı. 1942 jyly Almatyǧa «Mosfilm» men «Lenfilm» kinostudiialary köşıp keldı.Solardyŋ yqpaly bızge tidı. Qazaq kinosy degende aldymen oiymyzǧa osy salaǧa türen salǧan Şäken Aimanov, Sūltan Qojyqov, Mäjit Begalin keledı. Būlar kino älemın biıkke köterdı. Ökınışke qarai, Şäken aǧa, Mäjit Begalin, Abdolla Qarsaqbaev – üşeuı 56 jasynda ömırden öttı. Sūltan aǧa alpys jasynda qaitys boldy. Bügınde osy tūlǧalardyŋ şäkırtı joqtyŋ qasy. Qazaq multfilmınıŋ atasy Ämen Qaidarov qariiamen jaqyn aralastym. Sol kısı ekeumız elımızde kino mamandaryn daiyndaityn mektep bolsa dep oilaityn edık. Öitkenı kinostudiiada qabılettı rejisserler jetıspeitın. Erıksız Mäskeudegı memlekettık kino komitetıne şyǧamyz. Olar bızge qaibır jöndı mamandar jıberedı, öz tanystaryn tyqpalaidy. Sodan ǧoi, baiaǧyda «Qan men ter» körkem filmın tüsırgen Äzerbaijan Mämbetovtıŋ janyna Mäskeu Mastiugin degen rejisserdı jıberdı. Sodan Aqbalanyŋ rölın oinaǧan aktrisa Äbdıjämıl Nūrpeiısovke ūnamai, Äbekeŋ sol filmdı aqyry osy künge deiın körmei kettı. Qazır elımızdegı üş joǧary oqu ordasynda kino mamandary daiarlanady. Degenmen būrynǧy rejisserlerdıŋ dästürı saqtalady. Olardyŋ eŋbekterı qazaq kinosynyŋ qūndylyǧy retınde därıpteledı. Olar jaiynda sabaq üstınde jastarǧa aityp otyramyn. Bıraq bır orynda tūra beruge taǧy bolmaidy. Älem kinosy qaida bara jatyr? Ony da bılgen jön. Bızge sondai damu qajet. Mäselen, «Köşpendıler» filmın synaǧanmen, onyŋ kino öndırısıne engızgen jaŋalyǧy bar. Jaŋa tehnologiia alyp keldı.
– Bügıngı tüsırılgen filmderden ne oi tüiesız?
– Būryn kinodaǧy eŋ qiyn janr komediia sanaluşy edı. Qazır KVN-nen şyqqan jıgıtter osy janrdy tym jeŋıldetıp jıberdı. «Kelinka Sabina» filmı qarjylyq tabys äkelgenmen, körkemdık sipat joq. Bıraq memlekettık deŋgeide tüsırılgen tuyndylardyŋ ışınde täuırlerı bar. Mysaly, Aqan Sataevtyŋ eŋbekterın aituǧa bolady. Oǧan «Jaujürek myŋ bala» filmınıŋ ideiasyn bergen men edım. «Aiqyn» gazetınde ertedegı bır oqiǧa jaiynda qysqa habar jariialanypty. Qazaq qolyn bastaǧan Bolat han men Jolbarys han Türkıstandy joŋǧarlardan qorǧauǧa attanǧanda, auylda bala-şaǧa men qatyn-qalaş qalǧan ǧoi. Solardyŋ arasynan 13-14-tegı balalar ūsta bolyp, körık ūstap, qaru soǧyp, auyldy jaudan qorǧaidy. Aqannyŋ kinosyna tüskender – äsker jasyndaǧy bozbalalar. Al olardyŋ ıstegenderı – balanyŋ qylyqtary. Sony on üştegı jetkınşekter jasasa, basqaşa bolar edı. Körermen jas erekşelıgın sezbeuı mümkın, degenmen bırnärse jetpei tūrǧan sekıldı. Sondai-aq, jaqynda «Altyn Orda» filmın kördım. 15 minut qana qarauǧa dätım jettı. Bärı ötırık. Kinoda körkemdık bolǧanmen, ol tarihi aqiqattan ainymau qajet.
– Köŋılıŋız tolǧan tuyndylar da bar şyǧar?
– Taiauda Elbasy Doshan Joljaqsynovty qabyldady. Būl Prezidenttıŋ otandyq kinony qoldauy dep ūǧamyn. Bız Doshan ekeumız köp pıkırlestık. Bıraq ony «Bırjan sal» filmınıŋ soŋǧy finalynda asqan änşını jyn soqqandai auyrtyp qoiǧanyn qabyldai almaimyn. Basqa formany tabuǧa bolatyn edı. Al «Qūnanbaidyŋ» orny bölek. Būǧan şyǧarmanyŋ ssenariiın jazǧan marqūm Talasbek Äsemqūlovtyŋ eŋbegı edäuır boldy dep oilaimyn. Ol jaŋa közqarastaǧy jıgıt edı. Men öz şäkırtterıme būl kinonyŋ bır ǧana kadry üşın köruge şaqyramyn. Qūnanbaidy itjekkenge aidap bara jatqanda būryn bıtıspes jau bolyp, üstınen aryz jazǧan Baraq aldynan şyǧyp, attan tüsıp, ony körgen Qūnanbai şanadan tüsıp, ekeuı qarama-qarsy omby qardy keşıp, bır-bırıne jürgen epizody keremet. Būl – halyq bırlıgınıŋ, yntymaǧynyŋ bekzat körınısı. Mūndai detal eşqandai kinoda bolǧan emes. Osy sättı forma üşın Doshandy qūşaqtap, bauyryma bastym.
Juyrda ekranǧa şyqqan «Ämırenı» älı körgen joqpyn. Amerikalyq rejisser tüsırgen deidı. Bıraq qaltaly azamattyŋ kinoǧa qarjysyn salǧany quantady. Alaida ūlttyq kinony özge ūlt ökılı jasai almaidy. Qazaqy bolmys, qazaqy dästür, qazaqy ūǧymdy qazaq qana ūǧynady.
– Otandyq telearnalar tüsırgen serialdardy köresız be?
– Qazır osy serialdar mäselesı köterılıp jatyr. Bır qyzyǧy, bızdıŋ arnalar basşylyǧy serial tüsıruge käsıbi rejisserlerdı şaqyrmaidy. Ony basqa bıreuler jasap jür. Olardyŋ jūmysyna syn aituǧa haqym joq şyǧar… Bıraq eşkınıŋ özı «menı soisa, qasapşy soisyn» demei me? Sondyqtan telearnalar käsıbi rejisserlermen jūmys ıstese, artyq bolmaidy. Qalai bolǧanda da, ūlttyq tamyrsyzdyqqa jol beruge bolmaidy. Sodan saqtanǧan dūrys.
– Jetpıske toldyŋyz, ömırde ökınışıŋız bar ma?
– Eşqandai ökınışım joq. Sonau qiynşylyq jyldary «Qazaqfilmdı» basqardym. Sol uaqytta maǧan tyǧyryqtan şyǧudyŋ jolyn nūsqaǧan Kamal Smaiylov, Äzerbaijan Mämbetov, Oljas Süleimenov, Qaltai Mūhamedjanov, Äkım Tarazi jäne Läilä Ǧalymjanova sekıldı ardaqtylardyŋ orny men üşın bölek. Qazaq kinosynyŋ örısın keŋeitken Iliias Omarov, Özbekälı Jänıbekov, Mihail Esenäliev syndy azamattardy ūmytuǧa bolmaidy. Qalaǧaŋ jaryqtyq: «Künde ertemen üiden qazaq kinosyn 2 sm köteremın dep jūmysqa kelem, onyŋ keşke taman 1 sm tömen tüskenın sezınıp, uaiymdap qaitamyn» dep qaljyŋdauşy edı. Sol sekıldı men de otandyq kino öndırısınıŋ bolaşaǧyna alaŋdaimyn. Alaida köŋılde ükılı ümıt basym. Memleket tarapynan osy salaǧa ülken qoldau bar. Kino turaly zaŋ qabyldanbaq. Talantty jastar ösıp keledı. Sondyqtan qazaq kinosynyŋ jūldyzy jarqyraityn sät tuady dep senemın.
– Äserlı äŋgımeŋızge raqmet, aǧa!
Sūhbattasqan
Azamat ESENJOL
