Ūlttyq önerdı telearnalar nege az ūlyqtaidy?

Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev jaqynda jariialaǧan «Qazaq­stan­dyq­tardyŋ äl-auqatynyŋ ösuı: tabys pen tūrmys sapasyn arttyru» atty Joldauynda halyqtyŋ jappai qoldauyna ie bolyp, qoǧamdaǧy jaŋǧyru üderısterıne zor serpın bergen «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasyn jalǧastyryp qana qoimai, ony jaŋa mazmūnmen jäne baǧyttarmen tolyqtyru qajettıgın atap körsettı. Künı keşe ǧana şyqqan «Ūly dalanyŋ jetı qyry» atty maqalasy arqyly jaŋa jobalardy ūsynyp, olardy «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynyŋ jalǧasy retınde qarastyratynyn aitty. Sonyŋ ışınde atalmyş baǧdarlamanyŋ jaŋa komponentterı ata-babalarymyzdyŋ köp ǧasyrlyq mūrasyn sifrlyq örkeniet jaǧdaiynda tüsınıktı ärı sūranysqa ie boluyn qamtamasyz ete otyryp, ony jaŋǧyrtuǧa mümkındık beretının jetkızdı.

Keiıngı jyldary ūlttyq muzyka önerınıŋ nasihaty kemşın soǧyp tūrǧany – aşy aqiqat. Būl salaǧa tiıstı köŋıl bölınbegen soŋ, dauly mäseleler de köbeiıp barady. Mäselen, halyq kompozitory Segız serı (Mūhamedqanapiia) Şaqşaqūlyna qatysty ärtürlı äŋgımeler şyqqanyna bıraz uaqyt boldy. «Segız serınıŋ atyna köp halyq änderı negızsız telınıp kettı… Mūndai adam tarihta bolmaǧan… Segız serı än şyǧarmaǧan, jyrau, batyr adam bolǧan…» se­kıldı sözderdı talai estıdık. Bū­ǧan kerısınşe, keibıreuler «Gau­hartas», «Naz­qoŋyr», «Ǧaini», «Alqoŋyr», «Aqbaqai» syndy belgılı änderdı Segız serıge telidı. Kımderdıkı dūrys, kımderdıkı būrys ekenı älı anyqtalmaǧan.
Biyl küi atasy – Qūrmanǧazy­nyŋ tuǧan jylyna bailanysty bıraz pıkırtalas tudy. Mädeniet jäne sport ministrlıgı küişınıŋ tuǧanyna 200 jyl toldy dep, Almatyda konsert ötkızdı. Bel­gılı küişı Şämıl Äbıltai osyǧan qarsy uäj keltırıp, osy jyly Qūrmanǧazynyŋ 195 jyldyǧy ekenın aitty. Astanada da, küişınıŋ kesenesı ornalasqan Reseidıŋ Astrahan öŋırınde de keiıngı mereitoilyq dataǧa bailanysty şaralar ūiymdastyryldy.

Ūlttyq önerdıŋ nasihatynda telearnalar ülken röl atqaratyny anyq. Telearnalardaǧy belgılı bır salmaqty, saliqaly baǧdar­lamalar arqyly da şyndyqqa bır taban bolsa da jaqyndauǧa bolady. Qazaq televiziiasyna biyl 60 jyl toldy. Sonyŋ zaŋdy mūragerı «Qazaqstan» ūlttyq telearnasy 2011 jyldyŋ 1 qyrküiegınen bas­tap 100 paiyz qazaq tılınde habar taratuǧa köştı.
Kezınde būl telearnadaǧy «Asyl mūra» atty ädebi-sazdy baǧdarlamaǧa bai­lanysty «Jänı­bek än salady, Aqseleu tamsanady» de­gen sözdı körnektı aqyn Jaras­qan Äbdıraşūly aityp, būl söz halyq arasyna tarap ket­­tı. İlia Jaqanov, Jarqyn Şäkä­rım syndy zerdelı muzyka zert­teuşılerdıŋ de tūşymdy baǧdarlamalary boldy. Keiıngı jyldary būl jaǧy sūiylyp kettı. Aqan Äbduälı jürgızgen «Telqoŋyr» baǧdarlamasy ǧana jyrtyqty jamaǧandai edı, onyŋ özı toqtap qaldy.
Belgılı jazuşy Smaǧūl Elu­baidyŋ «El bolamyn deseŋ, tele­ekranyŋdy tüze» degenın halyq bıledı. Sol söz bügıngı künı älı de özektı bolyp otyr. «Qazaqstan» ūlttyq telearnasy mereitoiyna bailanysty «Altyn qordan» būrynǧy baǧdarlamalardy alyp, är demalys saiyn körsetıp jatyr. Bıraq būl teŋızge tamǧan tamşydai ǧana.
Qazır telearnalar törıne estra­­da şyǧyp, ūlttyq muzyka önerınıŋ basy bosaǧada qalǧanyn, töl öne­rımız öz elıŋde ögei balanyŋ küiın keşıp otyrǧanyn osy öner ökılderınen jiı estıp jatamyz. «Qazaqstan» RTRK» AQ basqarma töraǧasy Erlan Qarinnıŋ özı mūny moiyndaidy.
Ūlttyq telearnadan qazaq muzy­kasyna qatysty «Inju-marjan» jobasynyŋ tüsırılımı bastaldy. Onda är öŋır öner­pazdary, barlyǧy 120 adam ekı-ekı şyǧarmadan oryndaidy. Sonda bas-aiaǧy 240 tuyndy körermenge ūsynylady. Bırneşe jyl būryn «Qazaqtyŋ 1000 änı», «Qazaqtyŋ 1000 küiı» jinaqtary jaryq kördı. Muzyka zertteuşılerı änderımız ben küilerımız odan da köp ekenın aitady. Onyŋ syrtynda jyrlarymyz, termelerımız bar. Bır baǧdarlamada onyŋ bärın qamtu mümkın emes. Būl üşın tiıstı tüsırılımderdı ūiymdastyryp, «Inju-marjandy» halyqqa bır­­neşe jyl boiy ūsynu kerek. Nemese osy siiaqty basqa baǧdarlamalar qolǧa alynuy tiıs.

Jaŋa jobanyŋ tanystyry­lymynda Erlan Qarin töl öner ökılderımen kezdestı. «Qazaqstan» ūlttyq telearnasynda ekınşı jyl jürıp jatqan «Men qazaqpyn» megajobasy turaly söz sabaqtady. Aşyǧyn aitqanda, telearnadaǧy ūlttyq muzykaǧa qatysty ha­lyqtyŋ yqylasyna bölengen jalǧyz osy baǧdarlama ǧana bolyp otyr. Telearna basşysynyŋ aituynşa, «Men qazaqpyn» är aimaqta jürgen daryndy jas önerpazdardy qoldauǧa baǧyt­talǧan. Al «Inju-marjan» ar­qyly halyq belgılı änşı, küişı, jyrşy-termeşı, jyraular öne­rımen qaita qauyşady. Būl jobanyŋ taǧy bır maqsaty – maitalman önerpazdardy telearnaǧa jazyp alyp, taspany «Altyn qorda» saqtau. Sonda olardyŋ önerı tasqa basylǧandai bolyp, erteŋgı ūrpaqqa da jetedı.
Jobanyŋ «Inju-marjan» atauy älı naqty bekıtılmegen, bolaşaqta özgeruı mümkın. Tanystyrylym­da belgılı qalamger, jyrşy-jyrau Baianǧali Älımjanov «Ha­lyq qazynasy» degen ataudy ūsynyp, Erlan Qaringe bazynasyn jetkızdı.
«Keŋes kezeŋınıŋ özınde, partiia, ükımet dep qorqytqan zamanda aǧalarymyz «Halyq qazy­nasy», «Terme» degen habarlardy üzbei jürgızıp otyrdy. Sol kezde «Bes ǧasyr jyrlaidy» atalatyn habardy tüsırdık. Künıne üş habardan tüsırıp, sol kezde osyndai ataumen kıtap şyqty. Özım osy baǧdarlamanyŋ avtory-jürgızuşısı boldym. Bükıl Qazaqstannyŋ jyrşy-jyraularyn tüsırıp edık. Jel­toqsan köterılısı kezınde būl ha­bardyŋ töŋıregınde jürgender qudalauǧa ūşyrady. Men ol ua­qytta Almatydan köşıp ket­kenmın, maǧan tiısken joq. Al täuelsızdıgımızdı alǧannan keiın «halyq qazynasy -jyrşy-jyraulardy şyǧarsaŋdarşy» dep özım barmaǧan telearna basşysy joq. Äruaq, ruh jyrda jatyr. Keşegı «Köşpendıler» filmı nege naşar bolyp şyqty? Filmdı tüsırgender Mäşhür Jüsıptıŋ äruaǧynan attap kettı. Aŋyzdyŋ bärın şetke ysyryp, şeteldıkterge elıktedı. Jyr tırılse, halyqtyŋ ruhy oianyp, köterıledı» degen B.Älımjanov qazaqtyŋ aŋyzdaryna arnalǧan «Atadan qalǧan aŋyzym» atty telejobanyŋ nūsqasyn telearna basşysynyŋ qolyna tapsyrdy.
Biyl fonogramany tyiuǧa, ūlttyq önerdı telearnalarda ūlyqtauǧa bailanysty bi­lık organdaryna belgılı öner qairatkerlerı hat jazǧan. Hatqa barlyǧy 66 adam qol qoidy. Sonyŋ arasynda tanymal änşı Säule Janpeiısova da bar. Alaida būl hatqa bırde-bır jauap bolmaǧan. Säule Stahanşylqyzy «Inju-marjandy» sonyŋ bır jauaby retınde ūǧatynyn jetkızdı. Keibır ūltqa kerek baǧdarlamalardyŋ reiting bermedı degen syltaumen efirden alynyp tastalatynyn aityp, «Inju-marjan» solardyŋ kebın kiıp qalmai ma dep alaŋdauşylyq bıldırdı.
«Men qala, oblys ortalyqtary tügılı alys audandar, auyldarǧa gastroldermen baratyn änşımın. Sonda özımdı tanymaityn adamdar da bar eken. Tanymaǧan soŋ, konsertke kel­meidı. Önerpazdy nasihattauda telearnalardyŋ ülken ülesı bar. Qanşa jyldardan berı telearnalarda müldem joqpyz dep aituǧa bolady. Onda körınbegen soŋ, bızdı bıletın el ızdeidı, bılmeitınder, ärine, ızdemeidı. Menen bır oblys basşysy «Tūrsynbek Qabatov gastrolmen kelgende halyq jappai barady ǧoi, sızderge nege kelmeidı?» dep sūrady. «Tūrsynbek künı-tünı efirden tüspeidı, al bız şyqpaimyz» dep jauap berdım» degen renışın jetkızdı S. Jan­peiısova.
Būǧan «Inju-marjandy» qolǧa alǧanda reitingke qaramadyq. Reitingtı oilasaq, būl jobany bastamaityn da edık. Būl – basy ǧana. Ülken jaŋalyqtar älı alda. Aldaǧy üş-tört ai şamasynda mūny sızderge ūsynamyz. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ är bastamasy – maǧan ülken syilyq. Sebebı Memleket basşysy bastai almai otyrǧan jobalarymyzǧa jol aşyp berıp otyr» dedı E.Qarin.
Endı onyŋ aitqanynyŋ naqty ıs jüzınde oryndalǧanyn kütemız. Ūlttyq önerdı ūlyqtaityn kün baiaǧyda keldı.