Nūr-Sūltan qalasy boiynşa «Ruhani jaŋǧyru» jobalyq keŋsesı Saryarqa audany äkımdıgımen bırlesıp, «Ūly dalanyŋ ūly esımderı» arnaiy jobasy aiasynda Abai künıne orai «Abai mūrasy – Ūly dalanyŋ ruhani qazynasy» atty onlain-konferensiiany ötkızdı. Atauly şara hakımnıŋ şyǧarmaşylyǧyn nasihattau, artyna qaldyrǧan önegelı mūrasyn därıpteu maqsatynda ūiymdastyryldy. Is-şaraǧa Nūr-Sūltan qalasy Işkı saiasat basqarmasy basşysynyŋ orynbasary Mälık Şegebaev, abaitanuşylar men belgılı ǧalymdar, qoǧam qairatkerlerı, mektep oquşylary qatysty.
ABAIDAN ASQAN MOTİVATOR JOQ
Aldymen söz alǧan Saryarqa audanynyŋ äkımı Eset Baiken konferensiiaǧa qatysuşylardy Abai künımen qūttyqtady. Ūly aqynnyŋ qazaq ruhaniiatynda alatyn ornyna toqtalyp, mūrasy bügınge de qyzmet etıp otyrǧanyn atap öttı.
– «Abaidan söz artylmaǧan» dep jatamyz. Rasymen, Abai kötermegen taqyryp joq. Būl qatarda mahabbat, el men jer, bılım men ǧylym, bereke-bırlık taqyryptaryn erekşe atap ötuge bolady. Jalpy, Abai mūrasy turaly aitar äŋgıme köp. Qazır äleumettık jelılerde motivator jetkılıktı. Bıraq men üşın Abaidan asqan motivator joq. Onyŋ şyǧarmalaryn oqi otyryp, alǧa jeteleitın erık-jıger aluǧa bolady. Mysaly, «Özıŋe sen, özıŋdı alyp şyǧar, aqylyŋ men eŋbegıŋ ekı jaqtap» deidı aqyn. Qaşan da aqyl men taza eŋbektıŋ jaqsylyq äkeletının Abaidan artyq eşkım jetkıze alǧan joq. Aqylǧa jetu üşın bılım men ǧylymǧa qūştarlyq kerek. «Paida oilama, ar oila, talap qyl artyq bıluge» degen sözı – osynyŋ kepılı, – dedı Eset Baiken.
Konferensiiany jürgızgen Nūr-Sūltan qalasy boiynşa «Ruhani jaŋǧyru» jobalyq keŋsesınıŋ direktory Aqerke Jūmanbaeva Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ byltyrǧy «Abai – ruhani reformator» atty maqalasy turaly aita kele: «Abai Qūnanbaiūly – qazaq halqynyŋ sanasynyŋ özgeruıne özınıŋ ülken ülesın qosqan ırı tūlǧa» dedı.
«Üş bailyq» qoǧamdyq qorynyŋ jetekşısı, tıl janaşyry Orazkül Asanǧazyqyzy Abai mūrasy İmanigül ılımınen taraitynyn, qoǧamdaǧy keleŋsızdıkterdı osy ılımge süienıp joiuǧa bolatynyn aityp öttı. Hakımnıŋ öleŋderı men ūly aǧartuşy Ybyrai Altynsarin jäne aqiyq aqyn Mūqaǧali Maqataevtyŋ jyrlary arasynda sabaqtastyq köretının jetkızdı. Ūrpaq tärbiesı mäselelerıne toqtaldy.
– Abaidyŋ öleŋderı men qara sözderı bızdıŋ ömırımızdıŋ kez kelgen tüitkılınıŋ şeşıluıne qyzmet etedı. Sondyqtan onyŋ mūrasyn oquşyǧa ǧana emes, ata-anasyna da oqytu kerek. Aqyn şyǧarmaşylyǧyn ūjymdarǧa baryp nasihattaǧan jön. Abai aitatyn ystyq qairat, nūrly aqyl, jyly jürek bärımızde boluy kerek. Qara sözınde aitylatyndai, özımızge-özımız jiı esep berıp otyrsaq, barşa josparlarymyz oryndalady, – dedı Orazkül Asanǧazyqyzy.
İDEOLOGİIаLYQ QAZYǦY – «QALYŊ ELI, QAZAǦY»
Abaitanuşy Almahan Mūhametqaliqyzy Abaidyŋ «Quanbaŋdar jastyqqa», «Ūialamyn degenı köŋıl üşın», «Japyraǧy quarǧan eskı ümıtpen», «Osy qymyz qazaqqa», «Buynsyz tılıŋ» öleŋderıne biyl 120 jyl, al 1891 jyly jazǧan 9 öleŋıne 130 jyl tolatynyn atap öttı. Sonyŋ ışınde «Közımnıŋ qarasy» öleŋı de bar.
Elordadaǧy Abai Qūnanbaiūly atyndaǧy №87 mektep-gimnaziia janynan byltyr «Abaitanu» ǧylymi-tanymdyq ortalyǧy aşyldy. Osy ortalyqqa jetekşılık etıp otyrǧan Almahan Mūhametqaliqyzy onyŋ jūmysymen tanystyrdy.
– Mūhtar Äuezov 1942 jyly Almatyda abaitanu kursyn aşqan kezde ülken maqala jazdy. Sol maqalada: «Erte me, keş pe, abaitanu ülken oqu orny bolyp aşylǧan kezde kezeŋ-kezeŋge bölıp oqytu bastalady» dep jazady. Qazırgı bır kemşılık – Abaidy kezeŋ-kezeŋge bölıp oqyta almai jatyrmyz. Al bız «Abaitanu» ortalyǧyndaǧy jūmysty «Bala Abai», «Aqyn Abai», «Hakım Abai» atty üş bölımge böldık, – degen Almahan Mūhametqaliqyzy abaitanudyŋ qazırgı özektı mäselelerıne toqtaldy.
Ötken jyly L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı janynan «Abai akademiiasy» ǧylymi-zertteu instituty aşyldy. Osy institut direktory Jandos Äubäkır mekeme qolǧa alǧan jūmystarmen tanystyrdy.
– Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ «Abai jäne HHI ǧasyrdaǧy Qazaqstan» maqalasyndaǧy: «Älemdık mädeniette Abaidy qanşalyqty joǧary därejede tanyta alsaq, ūltymyzdyŋ da mereiın sonşalyqty asqaqtata tüsemız. Bügıngı jahandanu däuırınde, aqparattyq tehnologiialar zamanynda Abai sözı barşaǧa oi saluǧa tiıs» degen ülken oiy zor mänge ie. Abai mūrasy arqyly barşa äleumettı, äsırese jastarymyzdy baulu jäne Qazaqstandy älemge tanytu önegelı örıs ekenı sözsız. Abai şyǧarmaşylyǧynyŋ basty ideologiialyq qazyǧynda «qalyŋ elı – qazaǧy, qairan jūrtynyŋ» boiyndaǧy kemşılıkterdı joiyp, ǧylym, bılımdı meŋgergen, aqyl, qairat, jürektı bırdei ūstaǧan, bes närseden qaşyq, bes närsege asyq bolǧan, bereke-bırlıgı jarasqan, oi örısı damyǧan halqynyŋ bolaşaǧy, tälım-tärbiesı, ǧylym-bılımı jatyr, – dedı Jandos Äubäkır.
ŪLTTY SÜIýDIŊ ÜLGISI
Filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty Bauyrjan İmanǧaliev Abai – ūltty süiudıŋ ülgısı, älemdık danalyqqa boi tüzeudıŋ ölşemı ekenın aita kele, hakım ideialaryna toqtaldy.
– Abaidy tanu – adamnyŋ özın-özı tanuy. Ǧylymǧa, bılımge basymdyq beru – kemeldıktıŋ körınısı. Qazır özımız aityp jürgen intellektualdy ūlt degenımız – osy. Bügıngı jastar bır baǧytty emes, jan-jaqty bolǧany dūrys. Bıraq adamnyŋ özegınde ūlttyq ruh boluy kerek. Älemde Qazaqstan turaly aitylǧanda, şetel jūrtşylyǧy Abaidyŋ esımın auyzǧa alatyndai därejege jetuımız kerek. Özge jūrt «qazaq halqy – Abaidyŋ halqy» dep bızge ıltipat bıldırıp jatsa, zor märtebe bolar edı, – dedı Bauyrjan İmanǧaliev.
Elımızdegı jalǧyz giperrealist-müsınşı Aidos Äkımǧali byltyr Abai müsının jasady. Öner iesı būl tuyndyny hakımnıŋ tüpnūsqa suretıne süienıp, tört ai jasaǧanyn aita kele, müsın qazır «Qazaqstan» ortalyq konsert zalynda tūrǧanyn jetkızdı. Bolaşaqta hakımnıŋ balauyzdan qūiylǧan beinesın Ūlttyq muzeiden nemese basqa ülken ruhani ordadan körgısı keletının aityp öttı.
RUHANİ JAŊǦYRUDYŊ BASYNDA ABAI TŪRUY KEREK
L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ dosentı, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty, aqyn Serıkzat Düisenǧazy Abai men HH ǧasyrdyŋ basyndaǧy Alaş qairatkerlerı arasyndaǧy sabaqtastyq jaily äŋgımeledı.
– Abai – bızdıŋ ūlttyq pasportymyz. Abaisyz qazaqty elestetu mümkın emes. Mūny bız aitqan joqpyz, mūny Älihan Bökeihan, Ahmet Baitūrsynūly, Mırjaqyp Dulatūly, Jüsıpbek Aimauytūly, Maǧjan Jūmabaev, Mūhtar Äuezov syndy Alaş qairatkerlerı aityp kettı. Semeidı Alaş astanasy qylǧan kezde Älihan: «Būl jerde Abaidyŋ ruhy bar. Är qazaq Abaidyŋ ruhymen jaraqtansa, onda bızdıŋ bolaşaǧymyz zor bolmaq» degen. Iаǧni Abaidyŋ sözı – bızdıŋ şamşyraǧymyz. Ruhani jaŋǧyru bır zamandarda Europada qaita örleu däuırı bolyp bastalǧan. Onyŋ basynda Abai siiaqty aqyndar tūr. Mysaly, İtaliiada – Dante, Germaniiada – Gete, Angliiada – Şekspir. Sonyŋ arqasynda Europa bızden ozyp kettı. Qazır olardyŋ örkenietın ülgı tūtamyz. Bızdıŋ ruhani jaŋǧyruymyzdyŋ basynda Abai tūruy kerek dep oilaimyn. Būl turaly ūstazym, akademik Seiıt Qasqabasov «Astana aqşamy» gazetınde jaryq körgen «Abai renessansy» maqalasynda jazdy, – dedı Serıkzat Düisenǧazy.
Jas ǧalym, «Daryn» memlekettık jastar syilyǧynyŋ iegerı Bekzat Smaǧūl Abai tūlǧasyna, onyŋ mūrasyna közqarasyn jetkızdı. №56 mektep-liseidıŋ «Abai-Şäkärım», «Jas abaitanuşylar» klubtarynyŋ müşelerı jäne Abai Qūnanbaiūly atyndaǧy №87 mektep-gimnaziiasynyŋ «Abai nūry» klubyna qatysuşylar Abaidyŋ öleŋderın, qara sözderın qazaq, orys, aǧylşyn tılderınde oqyp, hakımnıŋ änderın saldy.
Amanǧali Qaljanov
