Ūly köşke ülesımız boldy

Erke Esıldıŋ jaǧasynda boi kötergen äsem Astanamyzǧa biyl 20 jyl tolǧaly otyr. Osy jyldar ışınde ol qasiettı qazaq jerınıŋ şejıresın älemge paş eter, köz süisıntıp, köŋıl marqaitatyn äsem de ajarly şaharǧa ainaldy.
Ärine, babalar aŋsaǧan täuelsızdıkke endı qol jetkızıp, eŋsemızdı tıktep, ırgemızdı bekıtıp jatqan tūsta tyŋ­nan osyndai aibyny as­qaq, keleşegı kemel qala tūr­ǧyzu oŋai şarua bolǧan joq. Ol Elbasynyŋ qajymas qairatkerlıgınıŋ, sonymen qatar ärbır qazaqstandyqtyŋ janqiiarlyq eŋbegınıŋ arqasynda jüzege asty desek, qatelespeimız.
Bız jaqynda sol astana Almatydan Arqa tösıne qonys audarǧanda jauapty qyzmetter atqaryp, alǧaşqy köş-kölıktı qūşaq jaia qarsy aluşylardyŋ bırı bolǧan azamat, bügınde Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Senatynyŋ deputaty Raşit Äkımovtı elorda mereito­iyna orai äŋgımege tartqan edık.

Adamdarda senım myqty boldy

– Raşit Qaiyrjanūly, 1997 jyly jeltoqsan aiynda Alatau bau­raiynan Saryarqaǧa memlekettık mekemeler bet tüzegende, Aqmola qalasyndaǧy Selinograd audanynyŋ äkımı ekensız. Sol kezde alǧaşqy bolyp kelgenderge qonaqjailyq tanytqanyŋyzdy estıdık. Sony qaita bır eske tüsıre alasyz ba?
– Men özımdı aqmolalyqpyn, iaǧni astanalyqpyn dep sanaimyn. Öitkenı 1974 jyly äskerden kelgesın Selinograd auyl şaruaşylyǧy institutyna oquǧa tüstım. Atalǧan oqu ornyn bıtırgesın osy töŋırektegı ärtürlı şaruaşylyqta basşylyq qyzmetter atqardym. 1997 jyldyŋ şılde aiynda Qabanbai batyr keŋşarynda jūmys ıstep jürgen menı sol kezdegı Aqmola oblysynyŋ äkımı Jänıbek Kärıbjanov osy qaladaǧy Selinograd audanynyŋ äkımı etıp taǧaiyndady.
Jauapkerşılık jügı auyr. Ony tüsınemız. Bızge baq būiyryp, jerı­mızge tūtas qazaq elınıŋ astanasy qonys audaryp jatyr. Tūŋǧyş bolyp qyrküiek aiynda Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı at basyn būrdy. Köppen bırge qūraq ūşyp qarsy aldyq. Qazaqta bır maqal bar «Kelgenşe qonaq ūialady, kelgesın üi iesı ūialady» degen. Mıne, sol ūialyp qalmaiyq dep barymyzdy saldyq. Qoldan kelgen kömegımızdı aiaǧan joqpyz.
Özderıŋızge belgılı, Aqmola qalasy şaǧyn ǧana oblys ortalyǧy boldy ǧoi. Betkeūstar bas-aiaǧy
ekı-üş qonaq üi bar-tūǧyn. Qūl­şy­­nyspen kelgen alǧaşqy almaty­lyqtar sonda jaiǧasty. Jasyratyny joq, memlekettık me­­kemelerdı ornalastyruda bıraz bas qatyruǧa tura keldı. Keibırıne özı­mız otyr­ǧan ǧimarattan yǧysyp, oryn bosatyp berdık. Bıraq sonyŋ bar­lyǧy jyl jarym, ekı jyldyŋ ışınde tügel şeşıldı ǧoi. Qazırgı sol jaǧalaudaǧy zäulım ǧimarattar salynǧan jaŋa qalanyŋ orny ol kezde tügeldei Selinograd audanynyŋ aumaǧy bolatyn. Ilkı kelgender osy jerdegı Şūbar, Komsomolsk, Qaraötkel auyldaryn jaqsy bıledı. Keiın bärı sürılıp, alyp qūrylys alaŋyna ainaldy.
Almatydai aru qaladan kelıp, aua raiy salqyndau aimaqqa bırden köndıgıp ketu oŋai boldy dep aita almaimyn. Alaida adamdarda bolaşaqqa degen, Elbasyna degen myqty senım boldy. Mıne, sol senım keibır kemşılıkterdı elemeuge, köptegen qiyndyqty sabyrmen jeŋe bıluge ündedı.
– Alǧaşqy memlekettık rämızder äkelıngen kün esıŋızde şyǧar…
– Ärine, «Kongress-holl» sara­iynda Elbasynyŋ qatysuymen ülken ıs-şara ötkızıldı. Mıne, osy kezde zalǧa memlekettık rämızderdı alyp keldı. Sonyŋ aldynda ǧana Memleket basşysy yrym jasap, özınıŋ rezidensiiasynan saltanat ötetın jerge deiın jetpıs jetı qadam jaiau jürıp kelgen edı. Qazaq filosof halyq qoi. «Ülken ıske oŋ aiaǧyŋmen basyp, sättı qadam jasa» demei me?! Osy qadamdar oŋynan bolyp, bügın 20 jyldyŋ ışınde älemge tanylǧan jaŋa astanasy bar ırgelı memleket bolyp otyrmyz.

Azyq-tülık beldeuın jüzege asyruǧa küş saldyq

– Negızı, qandai kezde de jūmysy auyr, jauapty jerlerge qolynan ıs keletın azamattardy jıberedı ǧoi…
– Men sözımnıŋ basynda aittym ǧoi, qyryq tört jyldan berı osy Aqmola topyraǧymen etene jaqynmyn dep. Negızı, özım Pavlodar oblysynyŋ tumasy bolǧanymmen, studenttık şaǧym, jalyndaǧan jastyq kezım osy qalada öttı. Sondyqtan Astananyŋ baiyrǧy tūrǧyny retınde memlekettık deŋgeidegı maŋyzdy ıske bel şeşe aralasyp, är şarşy jerdı tiımdı paidalanuǧa, ony ıstıŋ müddesıne orailastyruǧa tyrystyq. Äp degende 45 myŋ gektar jerdı qala aumaǧyna qosuǧa qol jetkızıp, elordanyŋ ırgesın keŋeittık. Sosyn kelgen halyqty azyq-tülıkpen qamtamasyz etuge küş saldyq. Būǧan Memleket basşysynyŋ özı asa män berıp, azyq-tülık beldeuın qūrdy.
Osy tūrǧyda auyrtpaşylyq köbıne osy Selinograd audany şaruaşylyqtarynyŋ moinyna tüstı. Är senbı, jeksenbı saiyn järmeŋke ötkızu, onda naryqtaǧydan arzandau baǧamen qala tūrǧyndaryna azyq-tülık jetkızu sol kezden bastau aldy. Bır quanyştysy, būl şaruanyŋ auqymy keŋeiıp, qazır oblystar ötkızetın därejege jettı.
– Ol kezde Astanany alyp qū­rylys alaŋy deitın. Qala qūry­lysyna da qol ūşyn bergen şyǧarsyz?
– Rasy kerek, audan äkımınıŋ zäulım üiler saluǧa mümkındıgı bola bermeidı ǧoi. Alaida niet tüzu bolsa, qoldan kelgen kömektı ısteuge bolady. Jaŋa aittym, eşqandai da qauly bolmasa da üi salamyn, qūrylys jürgızemın degen adamdarǧa, mekemelerge jer bölu mümkındıkterın qaras­tyrdyq. Qazır men keide öz közıme özım senbeitındeimın. Ǧalamat bır ertegıler älemınde jürgendei äserge bölenemın. Elbasynyŋ köregendıgı de osynda bolsa kerek. Bır kezderı bız kökönıs öndırgen alqapta qazır kök tıregen säulettı ǧimarattar tūr. Symdai tartylǧan kottedjder men on, on ekı qabat, üş jūldyzdy, bes jūldyzdy qonaq üiler közdıŋ jauyn alady. Al elordany Esıldıŋ jaǧasyna köşıremız degen alǧaşqy jyldary būǧan köp adam qatty män bermegenı de şyndyq.
Keide säulettı jaŋa ortalyqtyŋ basty köşelerımen kele jatyp, özımdı osyndai HHI ǧasyr qalasynyŋ tūrǧyny ekenımdı sezınıp, keudemdı ärı maqtanyş, ärı quanyş sezımı kerneidı. Būl osy şahardaǧy är azamattyŋ boiynda bolatyn sezım dep oilaimyn.
Öitkenı osy keremet ǧimarattar men zäulım üilerdıŋ boi tüzeuıne bızdıŋ de tıkelei bolmasa da belıgılı bır därejede öz ülesımız boldy. Ol endı menıŋ ömırımnıŋ bır ūmytylmas sätterı bolyp qala beredı.

Jastardyŋ jıgerıne süisınemın

– Bas qala jastarǧa qūşaǧyn keŋınen aşuda. Būǧan közqarasyŋyz qalai?
– Elordaǧa jastardyŋ köptep keluı – tabiǧi qūbylys. Kezınde bärı­mız de mädeniet pen ruhaniiattyŋ ordasy bolǧan Almatyǧa barudy ar­mandaityn edık. Onyŋ üstıne, qa­zır sūlu şaharymyzda Batys pen Şy­ǧystyŋ mädeni dästürlerınen üilesım tapqan erekşe europa­lyq
stil qalyptasuda. Qazaqstan Pre­zidentınıŋ tıkelei qamqor­ly­­ǧymen äleumettık-tūrmys­tyq jaǧdailar jasaluda. Özderın tanyt­­qan memlekettık qyzmetkerler bır­-ekı jylda jūmys oryndarynan jal­ǧa päter alu mümkındıkterı bar. «Tūrǧyn­üiqūrylys bankı» arqyly aqşa jinap, az paiyzdyq mölşerlememen üi alamyn dese, oǧan da jol aşyq.
Oqyp, bılım aluǧa da jan-jaqty jaǧdai bar. Bızdıŋ kezı­mızde Aqmolada tört-aq joǧary oqu orny bolatyn. Al qazır L.Gumilev atyndaǧy Euraziialyq ūlttyq universitetı, Qazaq ūlttyq öner universitetı, S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetı, M.V.Lomonosov atyndaǧy Mäskeu memlekettık universitetınıŋ filialy, Astana medisinalyq universitetı siiaqty būqaraǧa keŋınen tanymal oqu oryndarymen qosa olardyŋ sany on altyǧa jetıp otyr. Solardyŋ ışınde eŋ şoqtyǧy biıgı – Nazarbaev universitetı. Mūnda özındık bılım standarttary boiynşa älemnıŋ tükpır-tükpırınen kelgen eŋ bılıktı de ataqty professorlar därıs oqidy. Bılım sapasy Oksford, Kembridj, Garvardtan bırde kem emes. Mıne, osyndai ortaǧa jastar qalai tartylmasyn.
– Osynyŋ barlyǧy keleşek ūrpaq tärbiesı deisız ǧoi…
– Sözsız tärbie. Mäselen, elordada halyqaralyq maŋyzy bar türlı forumdar, kongrester men özge de ıs-şaralar ötıp jatady. Oǧan jastar qatysady. Al qatysa almaǧandary būqaralyq aqparat qūraldary arqyly köredı. Sol siiaqty 2011 jyldyŋ basynda mūnda ūiymdastyrylǧan VII qysqy Aziia oiyndarynyŋ, künı keşegı «EKSPO-2017» halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesınıŋ de maŋyzy zor. Sol arqyly bas qalamyz qysqa merzım ışınde jalpyūlttyq qūndylyqtar märtebesıne ie bolyp, jas memleket täuelsızdıgınıŋ simvolyna jäne jahandyq tabysyna ainaldy. Elbasynyŋ: «Bız ejelgı Saryarqa jerınde tek astana emes, elımızdıŋ bolaşaq besıgın ömırge äkeldık»
deuınıŋ mänı osynda.

Säuletı men saltanaty jarasyp…

– Astana sızge nesımen qūndy, onyŋ bolaşaǧyn qalai eles­tetesız?
– Elbasy özınıŋ bır sūhbatynda «Halqymyz būl bastamanyŋ eldıŋ bolaşaqtaǧy taǧdyry üşın qandailyq mänı baryn bırden ūqty. Jasy da, jasamysy da ūly köşke kölıktı bolsyn aitty, tılek qosyp qana qoiǧan joq, jan-tänımen qoldady. Ūly köşke qosyldy. Arqanyŋ jelıne qaǧylyp, künıne totyǧyp, jaŋbyryna malşynyp, aiazyna toŋyp jürıp, eldık ǧimaratynyŋ qadasyn qaǧysty, balşyǧyn ilestı, kırpışın qūiys­ty, qabyrǧasyn örıstı, şatyryn jabysty» degenı bar. Men de osy qauymnyŋ arasynda bolǧanyma özımdı asa baqyttymyn dep sanaimyn. Elorda maǧan şyn mänındegı täuelsızdıktıŋ balamasy boluymen qūndy. Säuletı men saltanaty jarasqan, ömır süruge asa qolaily qala boluymen janyma jaqyn. Tek men emes, osy şaharda tūratyn ärbır azamat menıŋ būl pıkırımmen tolyq kelısedı dep oilaimyn.
Süiıktı qalamyz jıgıt jasy – jiyrmaǧa tolyp otyr. Būl şyn mänınde tarih üşın qas-qaǧym sät. Astanalaryn ǧasyrlap qalyptastyrǧan memleketter bar. Al bız osyndai az ǧana uaqytta dünie jüzı taŋdai qaǧyp, tamsanatyndai qala tūrǧyzdyq. Onyŋ bolaşaǧy būdan da aişyqty, būdan da sūlu, būdan da keremet bolatynyna menıŋ eş kümänım joq. Onyŋ tüleu men türlenu kezeŋı älı alda. Osy ürdıstı jastar odan ärı jalǧas­tyryp, Europanyŋ sänı men şyǧystyŋ näzık naqyşy qatar örılgen, örkeniettıŋ sättı qabysuy nätijesınde ajarlanyp, abattana tüsken asqaq elordamyz ūltymyzdyŋ maqtanyşyna ainala bersın!

Sūhbatty jürgızgen
Taŋatar TÖLEUǦALİEV