Ötken aptada äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınde Äbu Nasyr äl-Farabidıŋ 1150 jyldyǧyna arnalǧan ıs-şara öttı. Döŋgelek üstel formatynda ötken ǧalymdarmen kezdesu barysynda Memlekettık hatşy Qyrymbek Köşerbaev keibır qorytyndylardy şyǧaryp, mereitoilyq jyl IýNESKO-nyŋ qamqorlyǧymen halyqaralyq deŋgeide bügıngı ındettıŋ taraluyn eskere otyryp atap ötılgenın jariialady.
– Taǧylymy mol tarihi jyl da aiaqtalyp keledı. Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev halyqqa jasaǧan biylǧy Joldauynda «ūlttyŋ jaŋa bolmysyn» qalyptastyru boiynşa barşamyzdyŋ aldymyzǧa asa maŋyzdy mındet qoidy. Būl oraida, kez kelgen bäsekelestıkke tötep beretın ärı ūltymyzdyŋ ūly qasietterın boiyna sıŋırgen ūrpaq qalyptastyruda äl-Farabi babamyzdyŋ mūralaryn jastardyŋ boiyna barynşa sıŋırudıŋ mänı erekşe zor. Sonymen qatar, ūly oişyl düniege kelgen Ūly Dala tösınde otandyq ǧylymdy örkendetu de – öte özektı mäsele. äl-Farabi babamyz osydan my50ŋ jyl būryn dünienıŋ mäŋgılıgın, tanymnyŋ bolmysqa täueldıgın aiqyndap parasat turaly ılımdı saraptap, saralady. Sol zamandardyŋ özınde dala kemeŋgerı «Ǧylymdar tızbegı», «Besınşı traktat», «Medisina kanony», «Qaiyrymdy qala», «Ritorika», «Baqytqa jol sılteu», «Vakuum turaly» jäne basqa da ondaǧan ırgelı eŋbekter jazǧanyn eskersek, ūly baba ūrpaqtary qazırgı taŋda tarihi ärı tabiǧi sabaqtastyqty qamtamasyz etuge mındettı. äl-Farabidıŋ mereitoilyq jylynda ötkızılgen barlyq ıs-şaralar qazırgı zamanǧy bılım beru, ǧylym, innovasiia jäne halyqaralyq yntymaqtastyq jüiesınıŋ damuyna quatty serpın berıp otyrǧanyn airyqşa atap ötuımız kerek. äl-Farabi şyǧarmaşylyǧyn pänaralyq zertteu jandandyryldy, sonyŋ arqasynda älemdık filosofiia men ǧylym kontekstınde äl-Farabidıŋ äleumettık-filosofiialyq közqarastarynyŋ basty ideialary men prinsipterınıŋ qazırgı mazmūnyn anyqtau boiynşa jūmys jalǧasuda, – dedı Qyrymbek Köşerbaev.
Memlekettık hatşy sondai-aq qazaqstandyq farabitanuşylar men ǧylymi qoǧamdastyq ūly ǧalymnyŋ mūrasyn elde jäne bükıl älemde keŋınen nasihattap därıpteu boiynşa orasan zor jūmys atqarǧanyn atap öttı.
Mereitoilyq ıs-şaralarǧa qatysuǧa halyqaralyq qoǧamdastyq jäne akademiialyq orta keŋ auqymda tartyldy, olardyŋ ışınde BŪŪ men IýNESKO, İYŪ, TÜRKSOI, diplomatiialyq missiialardyŋ ökılderı, sondai-aq şeteldık jetekşı farabitanuşy ǧalymdar bar. Şeteldegı Qazaqstannyŋ elşılıkterımen jäne äl-Farabi ortalyqtarynyŋ qoldauymen jäne jetekşı şeteldık universitettermen bırlesıp, Oksford universitetı, Djavaharlal Neru universitetı, Stambūl universitetı, Kapodistri atyndaǧy Afina ūlttyq universitetı, Sofiia universitetı, Damask universitetı, Egipet universitetı jäne basqa universitettermen bırqatar halyqaralyq konferensiialar ötkızıldı. äl-Farabidıŋ mereitoiy Ündıstan, Singapur, Malaiziia jäne İndoneziiada atalyp öttı. Halyqaralyq ıs-şaralarǧa älemnıŋ 50 elınıŋ atynan 100-den astam universitetterden jäne taǧy basqa ūiymdardan 12 myŋnan astam adam qamtylǧan.
Al el kölemınde onlain rejimde 60-tan astam konferensiia, döŋgelek üstelder men ǧylymi seminarlar ötken. Mäselen, äleumettık jelılerde aşyq qoljetımdılıkpen «Parasattylyq saǧaty» jalpyrespublikalyq aksiiasy, «äl-Farabi jäne qaiyrymdy qoǧam» atty videodärıs, «Ekınşı Ūstaz» onlain veb-seminarlar seriiasy jūrtşylyqqa jol tartqan. «Qaiyrymdy qoǧam» chellendjıne älemnıŋ 7 elınen kelgen şeteldık studenttermen qosa, Qazaqstannyŋ joǧary oqu oryndarynyŋ 14 myŋǧa juyq studentı qatysypty. «äl-Farabi» halyqaralyq pändık olimpiadasynda alys-jaqyn şetelderdıŋ 10 elınen 9,5 myŋnan astam mektep oquşysy baq synaǧan. Olimpiada jeŋımpazdaryna äl-Farabi atyndaǧy QazŪU-da oquǧa 40 bılım granty bölındı.
Sonymen qatar, äl-Farabige arnalǧan 7 monografiia, danyşpannyŋ däieksözder jinaǧy, «Qaiyrymdylyq» oilary men naqyl sözderı qazaq, orys jäne aǧylşyn tılderınde jaryq kördı. äl-Farabidıŋ būryn jariialanbaǧan üş traktaty arab tılınen qazaq tılıne audarylǧan.
Memlekettık hatşyǧa sonymen qatar mereitoilyq jyly äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ Qazaqstanda jäne şet elderde ūiymdastyrǧan jäne ötkızgen negızgı oqiǧalar men ıs-şaralardy qamtityn «Ūly Dalanyŋ Ūly esımı» fotoalbomy ūsynyldy. Onda elımızdıŋ jetekşı universitetınıŋ ūly oişyldyŋ ruhani mūrasyn tanymal etu, zertteu, zerdeleu, nasihattau jäne mäŋgı este qaldyru jönındegı jobalary men bastamalary turaly baiandalady. Kıtap tek farabitanuşy ǧalymdar men ǧylymi qoǧamdastyqtyŋ ǧana emes, sonymen qatar oqyrmandardyŋ keŋ auqymy üşın de qyzyqty derektermen tolyǧa tüsken.
Kezdesu soŋynda Memlekettık hatşy, mereitoilyq jyldyŋ aiaqtalu şarasy älem ǧalymdarynyŋ qatysuymen Nūr-Sūltan qalasynda ötetın halyqaralyq onlain-forumda qorytyndylanatynyn jetkızdı.
Tolymdy eŋbektıŋ tūsauy kesıldı
Osy kezdesu aiasynda älemde tūŋǧyş ret jaryq körgen «äl-Farabi» ensiklopediiasynyŋ tūsaukeserı öttı. Ensiklopediianyŋ mazmūny tarihi derekter, mälımetter, geografiialyq nysandar, ömırbaiandyq mälımetter, oişyldyŋ ömır joly men ǧylymi mūralaryn (traktattary men olarǧa tüsındırmeler), ūǧymdar men terminder, arab-mūsylman Renessans kezeŋındegı belgılı ǧalymdardyŋ eŋbekterın qamtidy. Onda zamanaui zertteuşıler men qazaqstandyq farabitanuşylar, sondai-aq islam filosofiiasy, dın, mädeniet, ǧylym jäne bılım mäselelerımen ainalysatyn barşa ǧalymdar turaly bibliografiialyq mälımetter keltırılgen.
«Būl – qazaq tılındegı bıregei ensiklopediia. Mūnda ǧylymi özektı materialdar, biyl josparlanǧan şaralar, bügıngı şaraǧa qatysty materialdar toptastyrylǧan. Ensiklopediia adamnyŋ bılım kökjiegın keŋeitedı. Būl eŋbek odan ärı de tolyqtyryla beredı. Bırınşı kezekte jastarymyzdyŋ gumanizm qaǧidattaryna negızdelgen Farabi mūrasyn jete tüsıngenı kerek. Jastarǧa qoljetımdı boluy üşın bız būl eŋbekterdı orys jäne aǧylşyn tılderıne audarmaqpyz» dedı äl-Farabi ortalyǧynyŋ direktory Bekjan Meiırbaev.
Maşanige müsın qoiyldy
äl-Farabi atyndaǧy QazŪU janyndaǧy äl-Farabi halyqaralyq ortalyǧynda älemge äl-Maşani degen atpen tanymal äigılı ǧalym jäne farabitanuşy Aqjan Jaqsybekūly Maşanovtyŋ biustınıŋ aşylu saltanaty ötkızıldı.
Ǧalymǧa qūrmettıŋ ortasynda bolǧan Memlekettık hatşy Qyrymbek Köşerbaev saltanatty räsımdegı qūttyqtau sözınde:
«Bügıngı räsım – Äbu Nasyr äl-Farabidıŋ 1150 jyldyq mereitoiynyŋ merekeleudıŋ öte maŋyzdy bır sätı dep esepteimın. Adamzattyŋ ūstazynyŋ bai mūrasyn zertteu barysynda jaŋa ǧylymi jūmystar jaryq kördı. Aqjan Jaqsybekūly Maşanov geomehanikanyŋ negızın qalauşylarynyŋ bırı bola otyryp, qalyŋ jūrşylyqqa äl-Farabi mūrasyn zertteuşı retınde tanymal. Sol üşın arab ǧalymdary ony erekşe qūrmettep äl-Maşani dep ataǧan. Tereŋ tanym, airyqşa oi jäne arab tılın bılu Aqjan Jaqsybekūlyna öz ömırınıŋ basty ısterın atqaruǧa – ūly ǧalym Äbu Nasyr äl-Farabidıŋ mūrasyn älemge aşuǧa mümkındık berdı. äl-Maşani Qazaqstan aumaǧynda, atap aitqanda, Otyrarda bır kezderı Farab dep atalǧan Qazaqstan men Ortalyq Aziianyŋ ejelgı mädeni ortalyǧynda düniege kelgenın älemge ǧylymi tūrǧydan däleldegen qazaqstandyq farabitanu mektebınıŋ negızın qalauşysynyŋ sıŋırgen orasan eŋbegın qazaq halqy eşqaşan ūmytpau kerek» dep qazaqstandyq farabitanu mektebınıŋ negızın qalauşysynyŋ ǧylym älemıne qosqan erekşe ülesın atap öttı.
Ǧalymǧa degen ülken qūrmet osydan jarty ǧasyr būryn 1975 jyly IýNESKO qamqorşylyǧymen Qazaqstannyŋ Almaty qalasynda ötken äl-Farabidıŋ 1100 jyldyǧyna arnalǧan halyqaralyq forum ötkızu turaly şeşımnıŋ qabyldanuy qazaqstandyq ǧalymnyŋ baǧa jetpes eŋbegınıŋ moiyndaluynyŋ taǧy bır körınısı boldy.
