Jahandanu üderisi jastarǧa şetelde oqu üşin ülken mümkindik tudyruda. Birikken ūlttar ūiymynyŋ mälimetinşe, 1995 jyly älemde şeteldik studentterdiŋ sany 1,3 million bolsa, 2000 jyly 2,1 millionǧa ösip, 2009 jyly 3,7 millionnan asty.
Şeteldik studentterdiŋ sany künnen künge artqanymen, ükimet tarapynan qarjylandyru tömendei tüsti. Sonda şeteldik studentterdi kim qarjylandyryp otyr? Sany nege artuda?
AQŞ-tyŋ Halyqaralyq bilim instituty tarapynan jasalynǧan saraptama boiynşa, AQŞ universitetteri şeteldik magistranttar men doktoranttardyŋ 45 paiyzyna qarjylai kömek körsetse, qalǧany öz qarajattarymen oqyp jür. Osyǧan qaraǧanda, būǧan damuşy elderde ömir süru deŋgeiiniŋ köterilui septigin tigizip otyr. Osylaişa, şeteldik studentter mäselesi balama şeşim retinde, bir jaǧynan, naryqta qarjy közi bolsa, ekinşi jaǧynan, ǧylymi zertteudi damytu üşin adam resurstary közi bolyp tabylady.
Soŋǧy jyldary Studentterdiŋ halyqaralyq aǧymy iri salaǧa ainalyp otyr. Ekonomikalyq yntymaqtastyq jäne damu ūiymynyŋ mälimeti boiynşa, osy ūiymǧa müşe elderdiŋ özinde 2000 jyly şeteldik studentter naryǧy 30 milliard AQŞ dollaryn qūraǧan. Keibir statistika ortalyqtary būl naryqty 1999 jyldyŋ özinde 2 trillion dollardan asyp tüsetinin şamalady. 2005 jyly şeteldik studentter AQŞ ekonomikasyna 13 milliard dollar köleminde üles qosqan. Bilim eksporttauşy memleketterdiŋ basynda AQŞ, Ūlybritaniia, Avstraliia, İtaliia jäne Kanada tūr. Bizdiŋ eldiŋ de osy baǧytty ūstanatynyn Prezidenttiŋ «Bolaşaq» baǧdarlamasyna özgertu engizgeninen baiqauǧa bolady. Elbasy negizin qalaǧan Nazarbaev universiteti men L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universiteti – osynyŋ ülgisi.
L.Gumilev atyndaǧy EŪU-de üş jüzge juyq şetel studentteri oqidy. Olar – Auǧanstan, AQŞ, Äzerbaijan, Belarus, Jaŋa Zelandiia, Japoniia, Qytai, Qyrǧyzstan, Moŋǧoliia, Oŋtüstik Koreia, Özbekstan, Rumyniia, Resei, Täjikstan, Türkimenstan, Ukraina elderiniŋ ökilderi. Şetel studentteriniŋ basym böligi türli memleketaralyq granttar negizinde bilim alady. Bügingi taŋda olardyŋ 10 paiyzǧa juyq böligi ǧana aqyly negizde bilim aluda.
Bilim alatyn şetel studentteriniŋ jartysynan astamy tarihi otanyna oralǧan ūltynyŋ ökilderi bolyp tabylady. Şeteldik studentter sanynyŋ köbeiui eldegi joǧary oqu oryndarynyŋ halyqaralyq reitinginiŋ köteriluine tikelei septigin tigizedi.
Ötken ǧasyr men soŋǧy onjyldyqtar aiasynda Europa jäne Soltüstik Amerika bilimgerleri Japoniiaǧa qarai aǧylsa, byltyrǧy qyrküiek oqiǧasynan keiin būl baǧyt bäseŋdei tüsti. Atalmyş naryqqa Singapurdyŋ, Oŋtüstik Koreia men Malaiziianyŋ aldyŋǧy qatarly joǧary oqu oryndary atsalysuda. Är eldiŋ ǧylymi-tehnologiialyq damuy, innovasiialyq örleui universitetterdiŋ osy naryqqa kiruimen tikelei bailanysty ekenin baiqauǧa bolady. Soŋǧy jyldary atalǧan memleketter jaŋa ekonomikalyq damudyŋ ülgisine ainalǧany jalpyǧa mälim. 2008 jylǧy qarjy daǧdarysy jäne qazirgi Europalyq Odaq pen AQŞ-taǧy ekonomikalyq şyrǧalaŋ Qytai, Ündistan siiaqty elderdiŋ şeteldik studentter naryǧyna kiruine ülken mümkindik jasady. Endi būl bäsekelestikke qarsy europalyq universitetter qarqyndy jūmys jürgizude. Europada şeteldik studentterdi kiris közi retinde ǧana qarastyryp qoimai, olarǧa käri qūrlyqtyŋ demografiialyq qūldyrauyna balama şeşim retinde qaraidy. Demografiialyq tūrǧydan jastar sany azaiyp ketkendikten universitetter jergilikti talapkerlerdiŋ ornyn toltyru üşin şeteldik talapkerlerge mūqtaj bolyp otyr. Studentterdiŋ halyqaralyq aǧymyn joldauşy äri qabyldauşy taraptyŋ ükimetteri qoldap otyr. AQŞ-tyŋ «Fulbrait», Europalyq Odaqtyŋ «Erazmuz Mundus» baǧdarlamalary osyǧan aiqyn dälel. Eline oralǧan studentter eki eldiŋ täjiribesi men mädenietin nasihattaumen qosa, sauda ainalymy men ortaq jobalar üşin daiyn adam resurstary bolyp tabylady.
Bilim ordalary elimizdegi ekonomikalyq jetistikterine sai bilim men ǧylym salasynda aitarlyqtai körsetkişterge qol jetkizip otyr. 2011 jylǧy QS reitingi boiynşa älemdegi 450 universitettiŋ qataryna kirse, 2011 jyly düniejüzindegi eŋ üzdik 400 universitettiŋ qatarynda bolady dep kütilude.
Būǧan EŪU-dyŋ bilim jäne ǧylym salasynda älem universitetterimen belsendi yntymaqtasuy, şynaiy äriptestik qūruy orasan zor üles qosyp otyr. Älemniŋ türli elindegi 100-den asa joǧary oqu ornymen yntymaqtastyq turaly kelisimşart jasalyp, studentterimiz şeteldik joǧary oqu oryndarynda bilim aluǧa, oqytuşy-professorlarymyz täjiribe almasuǧa, birlesip ǧylymi-zertteu jobalaryn qūruǧa, älemdegi soŋǧy ǧylymi jetistikterdi Qazaqstan ǧylymyna engizip, birlese qyzmet isteuge jol aşuda. Sondai-aq, İspaniianyŋ elşiligimen kelissözder nätijesinde universitetimizde aimaqtaǧy jalǧyz İspan tili ortalyǧy aşyldy. Qarjy mäselesin elşilik öz moinyna aldy. Būl studentterge til üirenip qana qoimai, ispan tilin meŋgergendigi turaly «DELE» kuäligin ielenuge mümkindik beredi.
Osy jyldyŋ 10 mamyrynda, Qazaqstan Respublikasyndaǧy Polşa elşiliginiŋ qarjylyq qoldauynyŋ arqasynda EŪU-de Poliak mädeni-oqytu ortalyǧynyŋ resmi aşylu saltanaty ötti. EŪU-dyŋ oqytuşylary men studentteri poliak eliniŋ tili men mädenietimen ǧana tanysyp qoimai, bilim salasyndaǧy bailanysty ūiymdastyruşylardyŋ aldyn ala ūsynysymen, stipendiialyq baǧdarlamalarǧa da qatysa alady.
EŪU-dyŋ oqytuşylary, tülekteri men studentteri «Bolaşaq» stipendiiasynyŋ saiysyna belsene qatysuda. Soŋǧy jyldary universitetimiz respublikadaǧy joǧary oqu oryndarynyŋ işinde stipendiattar sany jaǧynan birinşi oryndy bermei keledi.
Qazirgi taŋda EŪU-da älemniŋ 14 memleketinen kelgen 256 şetel azamaty bilim aluda.
Älen SABYROV,
L. Gumilev atyndaǧy EŪU-diŋ halyqaralyq qatynastar departamentiniŋ direktory
