Utilizasiia qoǧamda būǧan deiın de köterılıp, avtokölık jürgızuşılerınıŋ bıraz narazylyǧyn tuǧyzǧan-dy. Utildık alymnyŋ köptıgı talai aitylyp, oǧan tiıstı şara qoldanu jönınde naqty talap ta qoiylǧan bolatyn. Bıraq sonyŋ barlyǧy sol aitylǧan jerde qalyp qoidy. Öitkenı qomaqty qarjy memleketke emes, jeke bıreudıŋ qaltasyna ketıp jatty.
Mıne, endı osy köptıŋ kökeiınde jürgen tolǧaqty mäselenı jaqynda Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Mäjılısınıŋ otyrysynda söilegen sözınde Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ özı köterdı.
«Käsıpkerler men jalpy qoǧam tarapynan «ÖKM operatory» JŞS dep atalatyn kompaniianyŋ qyzmetıne qatysty köptegen sūraq tuyndap otyr. Tıptı osy jeke kompaniiaǧa qarsy qoǧamdyq qozǧalys ūiymdastyruǧa deiın jettı. Ükımetke «ÖKM operatory» JŞS-tıŋ utildık alym jinau men paidalanuyn toqtatu boiynşa şara qabyldaudy tapsyramyn. Mūnymen şet elderdegıdei memlekettık ūiym ainalysuy kerek» dedı Prezident.
Elımızde eskı kölıkterdı utilizasiiaǧa jıberu 2014 jyldan bastalǧan bolatyn. Bıraq ol kezde būl üderıske jappai kırısuge, şyny kerek, daiyndyq naşar boldy. Elde eskı kölıkter şamadan tys köbeiıp ketken-dı. Sondyqtan būdan, tüptep kelgende, halyq zardap şegetın boldy. Öitkenı berıletın aqşasy mardymsyz edı.
Endı «eskı kölıktı utilizasiiaǧa qalai ötkızuge bolatyn edı?» degen saualǧa kölık jürgızuşı Esenbek Düisenov bylai deidı: «Qazırgı paidalanyp jürgen kölıgım 1991 jyly şyqqan edı. Jiı synatyn boldy. Tıptı jüruınen tūruy köp. Sondyqtan utilge ötkızudı jön kördım. 150000 teŋge aqşa berdı. Rizamyn. Talap boiynşa tapsyratyn kölıktıŋ doŋǧalaǧy, motory, akkumuliatory tügel boluy kerek eken. Aqşany bırden qolyŋa ūstata salmaidy. Halyqqa qyzmet körsetu ortalyǧyna baryp, utilizasiia degen anyqtama alu kerek. Sodan keiın baryp jeke qūjatyŋmen 20 taŋbalyq bank esep şotyn tapsyrasyz. Aqşa on künnıŋ ışınde osy esep şotqa tüsetın bolady».
Ärı naqty jüielengen baǧdarlama da joq bolyp şyqty.
«Al aldaǧy uaqytta sol baǧdarlamany kım jüzege asyrady? Būl ıspen kım ainalysady? Utilizasiiaǧa ketken kölıktı halyqqa qalai jaŋalap beruge bolady? Eskı kölıkter qandai tehnologiia boiynşa utilizasiialanady?» degen saualdarǧa ol kezde eşkım mardymdy jauap bere almady.
Sodan 2015 jyldyŋ jeltoqsan aiynda «ÖKM operatory» JŞS qūrylyp, utilizasiialyq alymmen ainalysa bastady. Mıne, alty jyldan astam uaqyttan berı kädege jaratu tölemı (utilizasiialyq alym) türınde tüsken aqşa qarajaty 691,9 mlrd teŋge boldy. Osydan otandyq avtokölık öndıruşılerge 338,9 mlrd teŋge mölşerınde kädege jaratu türındegı būryn tölegen qarajaty qaitaryldy. Ekologiialyq mäselelerdı şeşuge 102 mlrd teŋge jäne salyqtarǧa 49,1 mlrd teŋge jūmsaldy. Bügıngı taŋda qarajat qaldyǧy ekınşı deŋgeilı bankterde 220,6 mlrd teŋge kölemınde dep mälımdedı Qazaqstannyŋ Ekologiia, geologiia jäne tabiǧi resurstar ministrı Serıkqali Brekeşev.
«Prezidenttıŋ būl mäselenı memlekettıŋ qarauyna aludy tapsyruy – qūptarlyq qadam. Öitkenı älemdık täjıribede de solai. Būl infliasiia deŋgeiıne de oŋ äser etpek. Şetelden äkelıngen kölık üşın utilizasiialyq tölem töleu, makroekonomikalyq tūrǧydan alǧanda, salyq bolyp sanalady. Sondyqtan onyŋ naryqtaǧy kölık baǧasyna äserı joǧary. Al ony alyp tastaǧan soŋ kölık baǧasy arzandauy kerek. Osy künge deiın mūndai mäselemen jekemenşık kompaniianyŋ ainalysyp kelgenı köpşılıktı qatty tolǧandyryp otyr. Sondyqtan Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna orai ministrlık biznestıŋ, qoǧamnyŋ jäne müddelı memlekettık organdardyŋ qatysuymen bırqatar mäseleler pysyqtalmaq» deidı vedomstvo basşysy.
Onyŋ aituynşa, aldaǧy uaqytta myna jailar qaita qaraluy qajet-aq: bırınşı – utilizasiialyq alym aluşyny jeke memlekettık operator nemese önerkäsıptı damytu qorynyŋ bazasynda qūru, ekınşı – kädege jaratu tölemınıŋ koeffisientterın qaita qarau, üşınşı – kädege jaratu alymy esebınen otandyq kölık qūraldary men auyl şaruaşylyǧy tehnikasyn satyp aluşylarǧa vaucherler beru.
«Būl bır der kezınde köterılgen mäsele boldy. Şynynda da, utilizasiialyq alym ädıletsız edı. Bırınşıden, onyŋ mölşerlemesı tym joǧary. Europadaǧy ortaşa körsetkışten 25 ese köp. Ömır süru deŋgeiımızdıŋ äldeqaida tömen ekenıne qaramastan, bız utilizasiialyq alymǧa europalyqtardan 25 ese artyq şyǧyndaluǧa mäjbürmız. Ekınşıden, azamattar aqşany jeke kompaniiaǧa tölep otyr. Bız būǧan narazylyq bıldırdık. Utilizasiialyq alym mölşerlemesın tömendetudı jäne aqşany el biudjetıne audarudy talap ettık. Būl dūrys ärı qisyndy qadam bolar edı. Sebebı aqşa jekemenşıkke emes, memleketke tüsedı. Üşınşıden, kompaniia 5 jyl ışınde 2 mlrd dollarǧa juyq utilizasiialyq alym jinady, alaida qarajatqa qatysty esep bermedı» deidı qoǧam belsendısı Sanjar Boqaev.
Qoǧam belsendısınıŋ pıkırınşe, sol utilizasiialyq alym mölşerlemesınıŋ joǧarylyǧynan elge äkelınetın kölıkterdıŋ sany azaiyp ketken körınedı. Būl jaŋa kölıktıŋ tapşylyǧyna da äser etpei qoimaidy. Soŋǧy 5 jylda eskı avtokölıktıŋ sany 100 myŋǧa deiın össe, jaŋa kölık alu üşın qazır alty ailap kezek kütuge tura keledı eken.
«Utilizasiialyq alym «Saryarqa AvtoÖndırıs» JŞS, «Astana Motors» siiaqty avtokölıktıŋ tek doŋǧalaǧy men esıgın ǧana qūrastyra salyp, ony otandyq dep satyp jürgen jalǧan öndırısşılerge de qyruar paida äkeldı» deidı ekınşı bır maman.
«Utilizasiia baǧdarlamasy qaşan ıske qosylady?» degen saualǧa mamandar «ony Ükımet pen jergılıktı bilık jüzege asyruy mümkın. Oǧan tıptı kölık qūrastyruşy zauyttar da qatysatyn syŋaily» dep otyr.
Taiau künderı «ÖKM operatory» JŞS jūmysyn toqtatyp, onyŋ ornyna utilizasiialyq qaldyqtar men eskı tehnikalardy qabyldaumen ainalysatyn memlekettık qūrylym qūru jönınde şeşım qabyldandy. Endı Prezidenttıŋ tapsyrmasy boiynşa Ükımet jeke tūlǧalar üşın de, zaŋdy tūlǧalar üşın de utilizasiialyq alymnyŋ mölşerın qaita qaraityn bolady. ÖKM – öndıruşılerdıŋ (importtauşylardyŋ) keŋeitılgen mındettemesı. Ekınşı sözben aitqanda, utilizasiialyq alym aluşy. Ony öndıruşıler de, importqa şyǧaruşylar da, Qazaqstanǧa şetelden kölık äkeluşı jeke tūlǧalar da töleidı. Onyŋ mölşerı jeŋıl kölık üşın qozǧaltqyşynyŋ kölemıne bailanysty. Qozǧaltqyş kölemı ekı nemese üşten asatyn kölıkterden 1531500 teŋge alynady. Al üşten joǧary kölıkter üşın 3522450 teŋge dep belgılengen.
Osyndai alymnan keiıngı bes jylda «ÖKM operatory» JŞS-ke 692 milliard teŋge paida tüsıptı. Onyŋ 339 milliard teŋgesı memlekettık qoldau retınde otandyq kölık öndıruşılerge qaitarylǧan.
Ükımet jaqynda arnaiy qauly qabyldap, qūjatqa säikes öndırısşılerdıŋ keŋeitılgen mındettemelerı operatory (importerı) etıp «Jasyl damu» AQ memlekettık mekemesın belgıledı.
«Prezidentımız Qasym-Jomart Toqaevtyŋ Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Mäjılısınıŋ otyrysynda söilegen sözın asyqpai tyŋdap şyqtym. Mūnda «Jaŋa Qazaqstan» kezeŋınde alǧa qoiǧan mındetter men josparlar aiqyn aityldy. Äleumettık ädılettılık ornaityn kez keldı. Memleket halyqtyŋ jaǧdaiyna köŋıl böle bastady. Būl – halyq pen bilıktıŋ arasyn jaqyndata tüsetın bırden-bır qadam» deidı eŋbek ardagerı Jūmaǧazy Kenjebekov.
Tüiındei aitqanda, Memleket basşysy kötergen utilizasiialyq alymnyŋ mölşerı tömendeitınıne, onyŋ jekemenşıkten alynyp, memleket qarauyna berıletınıne jūrtşylyq dän riza. Osylai halyqtyŋ igılıgı üşın jasalatyn oŋ ısterdıŋ aldaǧy uaqytta da qatary köbeie beretınıne senım mol.
