Osydan üş jyl būryn jappai velosipedke mıngen astanalyqtardy körgende tosyrqai qaraǧanymyz ras. Az uaqyttyŋ ışınde būǧan da köz üirendı. Ülkenı de, kışısı de, şalbarynyŋ qyry synbaǧan qyzmetkerler de, köilegınıŋ etegı jelbıregen boijetkender de velosipedke qondy. Kermege tartylǧandai qos döŋgelektı tūlparlar tızılgen velobeketter qalanyŋ üirenşıktı körınısıne ainaldy. Osylaişa, küzı, qysy qytymyr, jaz aiy qysqa bolsa da, qalalyq kölık jüiesınde aitarlyqtai özgerıs bolyp, velosipedşıler jolǧa şyqty.
Elordadaǧy arnaiy velojoldar tapşylyǧy velosipedşılerdıŋ qozǧalysyna kedergı bolmady. Qoldanystaǧy jol qozǧalysy erejelerın belınen basyp, velosipedşılerdıŋ denı jaiau jürgınşılerdıŋ sürleuınde zuyldap jol qysqartyp jür. Alaida tärtıp saqtau organdary būl mäselege köz jūmyp qarauǧa bel bailaǧan siiaqty.
Jalpy, būl qozǧalys europalyqtarǧa taŋsyq emes. Ötken ǧasyrdyŋ 70-jyldary Niderlandta «velorevoliusiia» būrq ete qalady. Qala köşelerınde jeŋıl maşinalardyŋ köbeiuıne qarsy bolǧan tūrǧyndar bır jaǧynan janarmaidyŋ qymbattauy bar halyqty velosipedtıŋ erıne qaita otyrǧyzuǧa mäjbürledı. Soŋǧy jyldardyŋ mälımetterı boiynşa, Londonda şamamen halyqtyŋ 2,5 paiyzy jūmysyna velosipedpen barady eken. Berlindıkterdıŋ 13 paiyzy, Miunhende qyzmetkerlerdıŋ 15 paiyzy, al Amsterdamda 37 paiyzy jūmystaryna velosipedpen qatynaudy qolaily köredı. Kopengagennıŋ 550000 tūrǧynyna 650000 velosipedten keledı eken. Būl degenımız – ärbır adamǧa 1,2 velosipedten keledı degen söz. Salystyru üşın osy qalanyŋ tūrǧyndarynyŋ ielıgıne 125000 jeŋıl kölık tırkelıp, är maşinaǧa 5,2 velosipedten kelıp tūr.
Al bızdıŋ qalada jürek jūtqandar ǧana velosipedke mınedı. Dese de, aǧylǧan maşinalardyŋ qatarynda, köşenıŋ oŋ jaǧyn ala, öz joly bolmaǧan soŋ ülken jolmen jüruge täuekel etuşılerdıŋ qatary ösıp keledı. Onyŋ bır sebebın jeŋıl kölıkter men qoǧamdyq kölıkke balama retınde aşylǧan velosipedtı avtomattandyrylǧan jalǧa beru jüiesınıŋ ıske qosyluymen bailanystyramyz.
«Velomädeniet» – kerek mädeniet
Degenmen velosipedtı qoǧamdyq kölık türıne jatqyzu üşın köp jūmys atqaryluy kerek. Sonyŋ bastysy – kündelıktı qozǧalystyŋ ajyramas bölıgı retınde velosipedtı qoldanu mädenietın qalyptastyru. Būl üşın mamandar qala köşelerındegı qozǧalysqa sai velosipedter köptep satylyp, ol būzylǧanda jöndeitın şeberhanalar köptep aşyluy kerek deidı. Bolaşaqta būl kölıktıŋ türıne qalalyq qoǧamdyq tasymaldau qyzmetınıŋ jügın artatyn bolsa, onda aidap üiretetın de, üirenetın de oryndar kerek. Salamatty ömır saltyn taŋdap, onyŋ bır artyqşylyǧy – velosipedpen seruendeudı nasihattaityn şaralar jiı ūiymdastyrylyp, qoǧamda közqaras qalyptastyru qajet. Qol bosta döŋgelek ainaldyru aiaq jazǧandyq emes, jūmystan üige, üiden jūmysqa tez baratyn kölık retınde basymdyq bergen jön.
İä, būl – öte tiımdı tasymal qūraly. Janarmai ünemdeu, adamdardyŋ densaulyǧymen bırge, qorşaǧan ortanyŋ jaǧdaiyn künnen-künge jaqsartpaq. Auany lastap jatqan qala köşelerındegı keptelıster şeşıledı.
– 2014 jyly qanatqaqty jobasy boiynşa sol jaǧalauda 40 velobeket aştyq. Kelesı jyly 150-ge ūlǧaityldy, qazır 1000 velosiped jolda jür. 2016 jyly jazdyŋ alǧaşqy ailarynda-aq velosipedke köşkenderdıŋ sany 6500 adamǧa jetıp, tırkeudı toqtatuǧa mäjbür boldyq. Sebebı sanauly velosiped bärıne jetpeitın boldy. Qazır mynadai ürdıs qalyptasty. Tūrǧyndardyŋ denı velosipedpen oŋ jaǧalaudan sol jaǧalauǧa keledı, tüs kezınde velosipedşıler ekı ortany taǧy jol qylsa, keşkılık Esıldıŋ oŋ jaǧalauyna baryp toqtaidy. Biyl «Samūryq-Qazyna» taǧy da otyz velobeket qosyp, onyŋ 112-sı EKSPO körmesı aimaǧyna ornatylyp, 350 velosiped qosyldy. Bıraq būl da az, – deidı «Velocitu.kz» qoǧamdyq qorynyŋ basşysy Almagül Qasymova.
Bügınde Astanadaǧy arnaiy velojoldardyŋ ūzyndyǧy 4 şaqyrymdy qūraidy. Salystyra ketsek, velojoldardyŋ ūzyndyǧy Germaniiada – 1400, Qytaida – 450, al Mäskeude 74 şaqyrymdy qūraidy eken. 2017 jyly Astanadaǧy arnaiy velojoldyŋ ūzyndyǧy 50 şaqyrymǧa jetedı degen bolatyn
Qozǧalyssyz tırşılık joq
Qala tūrǧyny Talǧat Baibolatov: «Joly jönge kelmese de, velosiped – astanalyqtar üşın ülken igılık. Jasym eluden asty. «Qozǧalyssyz tırşılık joq» degen qaǧidany ūstanatyndardyŋ bırımın. Byltyrǧy mausymda jalǧa alǧan velosipedtıŋ esebımen 3256 şaqyrym jol jürıppın. Künde taŋǧy 5-terde tūryp, ekı-üş saǧattai velosiped aidap, 25 şaqyrymdy eŋserıp, kün tynyq bolsa, 50 km jürıp kelemın. Demalys künderı 50 şaqyrymdy jürıp ötu qiyn emes. Öitkenı jol aşyq, kölıkter joqtyŋ qasy. Jai künderı ülken joldyŋ şetımen baiau aiaŋdasaq ta, kölık jürgızuşılerdıŋ bızderdı elemei qysyp tastaityn kezderı bar. Olardyŋ köbı velosipedşılerdı jol qozǧalysynyŋ bır müşesı retınde qabyldaǧysy kelmeidı. Mümkındıgı bolsa, aldymyzdy kes-kestep, döŋaibat körsetkısı kelgendei köşenıŋ şetıne qarai qysyp jıberuge beiım tūrady. Älemnıŋ damyǧan elderınıŋ bärı osyny qolaily körgende, astanalyqtardyŋ da jappai velosipedpen jolǧa şyǧatyn künı onşa alys emes dep oilaimyn».
Jaqynda Mäjılıs deputaty Daniia Espaeva ministrler men äkımderden bastap «keremet kölıkterın» qarapaiym velosipedke auystyru turaly tılegın bıldırgen edı. Deputattyŋ tosyn tılegı velosport salasynyŋ ökılderınıŋ ötınışınen keiın tuyndaǧan eken. Soŋǧy kezderı velosipedşılerdıŋ qatysuymen jol apattary jiılep ketıptı. Velosipedşıler velojoldardyŋ joqtyǧynan bır qinalsa, velosiped qozǧalysy jetkılıktı deŋgeide zaŋmen rettelmegendıkten, jol qaterınen saqtana almai otyr. Jol qozǧalysy kezınde velosipedşınıŋ aldynan ozyp keterde jeke kölık ielerınıŋ 1 nemese 1,5 metrlık araqaşyqtyqty ūstanudy zaŋmen bekıtpeiınşe, onyŋ şeşılmeitını anyq.
Velojoldar qajet-aq
Tek būl ma?! Joq, million tūrǧyny bar Astanaǧa «Astana bike» alyp kelgen myŋ velosiped kımge jetedı? Eger tūrǧyndar bır beketke bailanbai, özdıgınen velosiped satyp alyp, erkın paidalanǧysy kelse, onyŋ da qiyndyqtary bar. Basqa-basqa, köp qabatty üilerdıŋ jedelsatylarymen velosipedtı tüsırıp ne köterıp alu mümkın emes. Amaldap tüsırıp alǧannyŋ özınde barǧan jerınde qaŋtaryp qoiatyn oryn taǧy qarastyrylmaǧan. Qala trotuarlarynyŋ bordiurlerı tym biık. Velojoldar, negızı, qalanyŋ bas josparynda közdelgen. Köbıne demalys aimaqtarynda salynbaq. Qalanyŋ Tūran jäne Qorǧaljyn tas jolynda şamaly şaqyrym jerdı velosipedşılerdıŋ paidalanuyna berıp, suretın salyp tastady. Bıraq būl da az. Bügınde Astanadaǧy arnaiy velojoldardyŋ ūzyndyǧy 4 şaqyrymdy qūraidy. Salystyra ketsek, velojoldardyŋ ūzyndyǧy Germaniiada – 1400, Qytaida – 450, al Mäskeude 74 şaqyrymdy qūraidy eken. 2017 jyly Astanadaǧy arnaiy velojoldyŋ ūzyndyǧy 50 şaqyrymǧa jetedı degen bolatyn.
Sözdıŋ soŋynda osy salanyŋ damuyna atsalysyp jüretınderge aitar sözımız bar. Qalanyŋ ırı saiabaqtarynyŋ janynda velobeketter joq. Saiabaqtarda velosipedpen seiıldeu qarastyrylmaǧan. Demek, kölıktıŋ osy türıne taŋdauy tüsıp, velosipedpen jürudı üirengısı kelgenderge taǧy bır mümkındık kesıldı degen söz. Eger arnaiy jol bolmasa, saiabaqtarda jüruge rūqsat bolmasa, onda qaida baryp teuıp üirenedı? Qala tūrǧyndarynyŋ nazaryn velosipedke audarǧymyz kelse, onda barlyq jaǧdaidy jasap qoiyp talap etken jön bolar edı!
Aigül Uaisova
