Koronavirusqa qarsy qazaqstandyq vaksinalardyŋ soŋǧy klinikalyq synaq kezeŋderı aldaǧy jyly köktemde bıtedı. Aldymen ol 3 myŋ erıktıge salynady. Būǧan deiıngı synaqtarda otandyq vaksinalardyŋ joǧary tiımdılıgı jäne kerı äserınıŋ joqtyǧy däleldengenın ötken aptada Ükımet basşysy Prezidentke mälımdedı.
Otandyq vaksinalardyŋ virusqa qarsy küşı men aǧza üşın qauıpsızdıgıne tolyq köz jetkızılse, ekpe eŋ aldymen tūrǧyndardyŋ aurudy jūqtyru qaupı joǧary toptaryna salynady. Būl topqa därıgerler, pedagogtar, küştık qūrylymdardyŋ qyzmetkerlerı jatady. Olardyŋ sany – 2,2 mln-dai adam. Sonymen qatar būl tızımde sozylmaly aurulary bar adamdar men 65-ten joǧary jastaǧylar qamtylatyny da aityldy. Būlardan basqa, halyq vaksinany aqyly türde saldyrady. Densaulyq saqtau ministrı A.Soidyŋ aituynşa, koronavirusqa qarsy vaksinanyŋ qūny qymbat emes, onyŋ baǧasy – 2-3 dollar, iaǧni 858-1288 teŋge şamasynda bolady. Qazır elımızde vaksina şyǧaratyn zauyttyŋ qūrylysy Jambyl oblysynda jürgızılıp jatyr. «Onyŋ quaty Qazaqstandy vaksinamen tolyq qamtamasyz ete alady. Eger vaksina sättı äzırlengen jaǧdaida, ol elımızde şyǧarylady» deidı A.Soi.
Qazaqstandyq vaksinanyŋ tiımdılıgıne kelsek, ony jasauşy ǧalymdardyŋ bırı, professor Lespek Kütımbetovtıŋ aituynşa, otandyq vaksina immunogendık qasietı boiynşa reseilık «Sputnik V» atty balamasynan küştırek bolady. Qazır QR BǦM Ǧylym komitetı Biologiialyq qauıpsızdık problemalarynyŋ ǧylymi-zertteu instituty 5 vaksina daiyndap jatyr. Olardyŋ ekeuı synaqtan ötkızılude. Bırınşısı – inaktivtendırılgen vaksina klinikalyq kezeŋge deiıngı synaqtan ötken. Iаǧni januarlarǧa salynyp tekserıldı, soŋǧy kezeŋınde maimyldarǧa tekserılıp jatyr. Ekınşı vaksina – subbırlıktık vaksina da klinikalyq kezeŋge deiıngı synaqtan öttı. Ekeuınıŋ de nätijesı jaqsy, qauıpsız, tiımdılıgı joǧary. Onyŋ ışınde «QazCOVID-in» dep atalatyn bıreuı erıktı adamdarǧa synalyp ülgergen. Şılde aiynda vaksinany oilap tabuǧa atsalysqan bırneşe ǧalym ony öz aǧzalaryna synap körgen. Olar ekpenıŋ densaulyǧyna kerı äser bergenı turaly şaǧymdanǧan joq. Osy jyly jeltoqsannyŋ soŋynda «QazCOVID-in» vaksinasynyŋ üşınşı synaq kezeŋı bastalady.
«Sputnik V»-ke senıp otyr
Qazaqstan men Resei Memleket basşylarynyŋ özara kelısımıne säikes elımızde 22 jeltoqsannan bastap reseilık «Sputnik V» vaksinasy öndırıle bastaidy. Qos el prezidentterı Qazaqstan aumaǧynda atalǧan vaksinany şyǧaratyn zauyt saluǧa kelıstı. Onyŋ öndırısı Qaraǧandy farmasevtikalyq keşenınıŋ bazasynda ūiymdastyryluy mümkın. Bırınşı partiia öndırısı jeltoqsan aiynda ıske qosylady. Atalǧan vaksina ekı kezeŋge bölınıp salynady: bır ret ekkennen keiın ekınşısı 21 künnen keiın egıledı. İmmunitet bırınşı salǧannan keiın 35 kün ışınde qalyptasa bastauy kerek.
Qazaqstannyŋ Resei vaksinasyn öndırıp, ony qoldanu sebepterı nede? Mamandardyŋ aituynşa, bırınşıden, halyqqa adamnyŋ adenovirustyq vektorlarynyŋ tekserılgen jäne jaqsy zerttelgen platformasynda qūrylǧan tiımdılıgı 91 paiyzdan asatyn koronavirusqa qarsy vaksina salu kerek jäne ol qoljetımdı bolyp otyr. RF DSM kömekşısı A.Kuznesov reseilık vaksinanyŋ şektık qūny – 1942 rubl, iaǧni 11040 teŋge bolatynyn mälımdedı. Ekınşıden, Qazaqstan aumaǧynda «Sputnik V» vaksinasyn şyǧaru logistikalyq şyǧyndardy azaituǧa jäne qysqa merzımde vaksinany medisinalyq mekemelerge jetkızuge mümkındık beredı. Sonymen qatar, ekı el arasynda tehnologiialyq, ǧylymi jäne medisinalyq täjıribe almasu aiasy keŋeiedı.
2021 – ekpe jyly
Älemde 66,5 mln adamǧa jūǧyp, 1 jarym mln adamnyŋ ömırın jalmaǧan COVID-19 dertıne qarsy qazır jüzdegen vaksina äzırlendı. Solardyŋ on şaqtysy – synaqtyŋ üşınşı kezeŋınde. Olardyŋ ışınde üşeuı, iaǧni amerikalyq Moderna men Pfizer jäne reseilık «Sputnik-V» vaksinasynyŋ viruspen kürestegı küşıne zor senım artylyp otyr. Jalpy 2020 jyldyŋ soŋynda älem halqy vaksina mäselesımen şūǧyl ainalysa bastady. Būl bır jaǧy barlyq ekpelerdıŋ soŋǧy synaqtyq kezeŋderıne taiap qaluymen de bailanysty. Soǧan qaraǧanda, keler jyl täjvirusqa qarsy ekpe jyly bolǧaly tūr.
Portugaliia ükımetı halyqty koronavirusqa qarsy vaksinasiialau turaly ūlttyq josparyn jariialady. Soǧan säikes jūqpaly dertke qarsy egu jūmystary bırneşe kezeŋde jüzege asyrylady. Aldymen keler jyldyŋ qaŋtar aiynan säuırge deiın 1 million tūrǧynǧa ekpe salmaq. Bırınşı bolyp jasy 50-den asqan sozylmaly auruy bar azamattar, därıgerler, poliseiler jäne qarttar üiınde tūryp jatqandar egıledı.
Fransiiada halyqty jappai vaksinasiialau şarasy kelesı jyly bastalady. Jergılıktı bilık zertteuden ötken ekpenı qoldanu üşın aldymen Euroodaq kelısımın beru kerek dep otyr. Boljam boiynşa odaq Pfizer men Moderna preparatyn jeltoqsannyŋ 29-y maqūldauy tiıs. Sodan keiın ǧana Fransiianyŋ DSM vaksinany tūrǧyndarǧa egu mäselesın qolǧa almaq.
Türkiiada koronavirusqa qarsy egu nauqany 11 jeltoqsanda bastalady. Būl jönınde eldıŋ Densaulyq saqtau ministrı Fahrettin Qoja mälımdedı. Onyŋ aituynşa, vaksina salu 4 kezeŋ boiynşa jürgızıledı. Alǧaşqyda ekpe medisina qyzmetkerlerı, 65 jastan asqan azamattar, mügedekter, qarttar jäne jetımderge salynady. Türkiia ekpe üşın Qytaidan 50 mln doza CoronaVac jäne 25 mln BioNTech pen Pfizer ekpesın satyp almaq.
Özbekstanǧa koronavirusqa qarsy reseilık vaksina jetkızıldı. «Cputnik V» preparatynyŋ ülgısı körşı memleketke synaqtan ötu üşın äkelınıp otyr. Özbekter osy aida būl vaksinanyŋ sapasyn tekseredı. Al klinikalyq synaqtar keler jyldyŋ basynda bastaluy mümkın. Eldıŋ DSM Reseiden «Sputnik V» preparatynyŋ 5 myŋ dozasyn sūraǧan edı. Al oǧan deiın özbekstandyqtarǧa Qytai vaksinasyn salmaq.
Ūlybritaniiaǧa COVID-19 auruyna qarsy vaksina 7 jeltoqsannan bastap keledı. Ūlttyq densaulyq saqtau qyzmetınıŋ derekterı boiynşa olar Pfizer-BionTech kompaniiasynyŋ vaksinasyna toqtalǧan. Elde ekpe aldymen medisina qyzmetkerlerıne salynady. Sosyn qarttar üiındegı qariialar men qyzmetkerler jäne 80 jastan asqandar egıledı. London şeneunıkterı būl vaksinany bırınşı bolyp Ūlybritaniia aluy üşın AQŞ pen EO arasynda uaǧdalastyqqa qol jetkızdı.
100 paiyz qorǧai ma?
«Qaraǧandy medisinalyq universitetı» AQ klinikalyq farmakologiia kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Şolpan Qalievanyŋ aituynşa, dertke qarsy vaksina degenımız – ölı virus nemese virustyŋ bır bölşegı. Mysaly, qazır jasalyp jatqan vaksinalardyŋ bırı virustyŋ bır bölıgı – spike – aquyz boluy mümkın. Virus osy aquyz arqyly tırı aǧzanyŋ kletkasyna jabysady. Būl vaksina adam aǧzasyna ötken soŋ, aǧza immundyq jauap qata bastaidy.
– Vaksina şyǧaru – ūzaqqa sozylatyn prosess. Vaksina mındettı türde 3 synaq kezeŋınen ötuı kerek. Aldymen klinikalyq kezeŋge deiın januarlardyŋ aǧzasynda, ekınşı, üşınşı kezeŋınde adamdardyŋ aǧzasynda synalady. Tek sodan keiın ǧana populiasiiaǧa engızıledı. Aldymen onyŋ qanşalyqty uyttylyǧy tekserıledı. Odan keiın adamdarǧa qauıpsız ärı tiımdı dozasy anyqtalady, – dedı Ş.Qalieva. Professordyŋ aituynşa, är el ūsynatyn vaksinanyŋ qūramy är türlı bolady. Virustar mutasiiaǧa ūşyraitynyn bılemız. Būl qasiet koronavirusqa da tän. Virus mutasiiaǧa ūşyrasa, vaksina tiımsız bolyp qaluy mümkın. Vaksina 100 paiyzǧa emes, 30 paiyzǧa tiımdı boluy yqtimal. Onyŋ aituynşa, virustyŋ mutasiialanǧan jaǧdaida da özgermeitın bölıgın vaksinaǧa paidalanǧan dūrys.
