Prezident Qasym-Jomart Toqaev «Ortalyq Aziia + Şyǧanaqtaǧy arab memleketterınıŋ yntymaqtastyǧy keŋesınıŋ» bırınşı sammitıne qatysty. Prezident öz sözınde Ortalyq Aziia men Şyǧanaqtaǧy arab memleketterı basşylarynyŋ bügıngı kezdesuı, eŋ aldymen, uaqyt talaby jäne köpjaqty yntymaqtastyqty mülde jaŋa deŋgeige köteru jolynda özara tüsınıstık bar ekenın körsetetınıne nazar audardy. Onyŋ aituynşa, bızdıŋ elderımız ekıjaqty formatta berık ärı üilesımdı memleketaralyq qatynas ornatty. Senımdı ärı belsendı saiasi dialog, sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyq damyp, mädeni-gumanitarlyq bailanystar tūraqty türde nyǧaiyp keledı.
«Jahandyq ornyqty damu mäselesı boiynşa memleketterımızdıŋ halyqaralyq arenadaǧy közqarastary – ortaq nemese jaqyn. Jalpy, qauıpsızdık pen tūraqtylyqty qamtamasyz etu jönındegı maqsattary da bır. Tarihi bailanystar, ortaq ruhani qūndylyqtar, dostyq pen bauyrlastyq – qarym-qatynasymyzdyŋ berık negızı ekenı sözsız. Qazaqstan bügıngı kezdesuge erekşe män beredı. Şyǧanaq elderınıŋ saiasi yqpaly, ekonomikalyq jäne investisiialyq äleuetı zor. Olar – köptegen negızgı baǧyttar boiynşa bızdıŋ eŋ maŋyzdy serıktesımız. Ortalyq Aziia memleketterınıŋ ışkı aimaqtyq yntymaqtastyǧyn jandandyryp, öŋırdıŋ jahandyq maŋyzdylyǧyn küşeitu qajet dep sanaimyz. Būl köpjaqty yqpaldastyqty tereŋdetu üşın jaŋa mümkındıkterge jol aşady. Osy ıske «Ortalyq Aziia +» dialog formaty eleulı üles qosatyny sözsız» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Prezident Ortalyq Aziia memleketterınıŋ äleuetı men Şyǧanaq elderınıŋ orasan zor mümkındıgı köpjaqty serıktestıktı biık beleske şyǧara alatynyna senım bıldırıp, osy dialog formatyndaǧy yntymaqtastyqtyŋ basym baǧyttaryna qatysty öz pıkırın ortaǧa saldy.
– Eŋ aldymen, sauda-ekonomikalyq bailanystardy keŋeitu maŋyzdy. Soŋǧy jyldary bızdıŋ aimaqtyŋ Yntymaqtastyq keŋeske müşe eldermen sauda-sattyǧy qarqyndy dami bastady. Mūny erekşe atap ötken jön. Bıraq körsetkışter bızdıŋ äleuetımızdıŋ tolyq paidalanylmai otyrǧanyn körsetedı. Tauar ainalymyn aitarlyqtai arttyru üşın bızde barlyq mümkındık bar. Ol üşın özara sauda nomenklaturasyn ūlǧaitu qajet. Mysaly, Qazaqstan qysqa merzımde qūny şamamen 400 million dollar bolatyn 100 türlı tauar eksporttauǧa daiyn, – dedı Memleket basşysy.
Prezident investisiialyq yntymaqtastyqty jandandyru mäselesın ekınşı basym baǧyt retınde atady. UNCTAD baiandamasyna säikes, byltyr Ortalyq Aziiaǧa tartylǧan taza investisiia 40 paiyzǧa artyp, 10 milliard dollardy qūrady. Onyŋ 60 paiyzy Qazaqstanǧa tiesılı. «Täuelsızdık jyldary Şyǧanaq elderı Qazaqstan ekonomikasyna 3,6 milliard dollarǧa juyq qarjy saldy. Sondyqtan bız investisiialyq bailanystardy odan ärı nyǧaituǧa müddelımız. Osyǧan orai ekonomikany ärtaraptandyruǧa baǧyttalǧan auqymdy reformalar jürgızılude. Şeteldık kapital üşın barynşa qolaily jaǧdai jasap jatyrmyz. Juyrda Qazaqstan men Saud Arabiiasy arasynda Iskerlık keŋes qūryldy. Ol ekı eldıŋ sauda jäne investisiialyq äleuetın arttyruǧa arnalǧan maŋyzdy alaŋ bolmaq. Bız Keŋeske müşe memleketterdıŋ barlyǧymen osyndai yntymaqtastyq ornatuǧa daiynbyz. Serıktesterımızdı «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧynyŋ mümkındıkterın belsendı paidalanuǧa şaqyramyz» dedı Prezident.
Memleket basşysynyŋ pıkırınşe, kölık-tranzit salasyn damytu maŋyzdy. Qazırgı taŋda memleketterımız kölık baǧyttaryn ärtaraptandyru üşın belsendı şaralar qabyldap jatyr. Türlı infraqūrylymdyq jäne logistikalyq jobalar qolǧa alynuda. Atap aitqanda, Qazaqstan Transkaspii halyqaralyq kölık dälızın odan ärı damytuǧa basa män beredı. «Bız būl baǧyt arqyly jük tasymalyn däiektı türde ūlǧaituǧa niettımız. 2030 jylǧa qarai jyl saiyn 500 myŋ konteinerge deiın jük jetkızudı josparlap otyrmyz. Būdan bölek, Qazaqstan «Soltüstık – Oŋtüstık» halyqaralyq kölık dälızın damytu şaralaryn qabyldauda» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Prezident energetika salasyndaǧy yntymaqtastyqty nyǧaitudy kelesı basym baǧyt retınde atap öttı. Ortalyq Aziia memleketterınıŋ aumaǧynda 30 milliard tonnadan astam barlanǧan mūnai qory jäne 20 trillion tekşe metrden astam gaz qory bar. Būl aimaqtyŋ mūnai men gaz kölemı jaǧynan älemde Arab tübegınen keiın ekınşı orynda ekenın körsetedı.
«Qazaqstan OPEK+ kelısımınıŋ qatysuşysy retınde osy ūiymǧa müşe eldermen yntymaqtastyqty joǧary baǧalaidy. Bız jan-jaqty qarym-qatynasty tereŋdete tüsuge daiynbyz. Elımızde energiia resurstaryn tasymaldau baǧyttaryn ärtaraptandyru üşın auqymdy jūmys jürgızılıp jatyr. Sonymen bırge Qazaqstan öndıruşı jaŋa quat közderın damytuǧa jäne jaŋǧyrtuǧa basa män beredı. Geologiialyq barlau jäne öndıru ısıne ozyq täjıribe men tehnologiiany engızuge airyqşa köŋıl böledı. Sondai-aq zamanaui mūnai-himiia önerkäsıbın örkendetuge basymdyq beredı. Qazaqstan Şyǧanaq elderınıŋ ırı energetikalyq kompaniialarymen tyǧyz qarym-qatynas jasauǧa daiyn. Äsırese, «jasyl energetika» salasynda bırlesıp jūmys ısteuge niettı. Mysaly, Saudiianyŋ «ACWA Power», Ämırlıkterdıŋ «Masdar» jäne Qatar kompaniialary jobalarynyŋ keleşegı zor. Juyrda Şanhai yntymaqtastyq ūiymyna müşe memleketter basşylarynyŋ keŋesı öttı. Sol jiynda men Qazaqstanda Halyqaralyq energetikalyq forum ötkızudı ūsyndym. Yntymaqtastyq keŋesıne müşe elderdıŋ mūnai men gaz eksporttaityn käsıporyndaryn osy ıs-şaraǧa qatysuǧa şaqyramyz» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basşysy azyq-tülık qauıpsızdıgıne qatysty mäselege arnaiy toqtaldy. Sondai-aq Qazaqstan Arab elderıne auyl şaruaşylyǧy tauarlaryn eksporttau kölemın ūlǧaityp, olardyŋ qūrylymyn ärtaraptandyruǧa müddelı ekenın aitty. «Elımız – älemde bidai men ūn öndıretın eŋ ırı on memlekettıŋ bırı. Arab ärıptesterımızdıŋ «organik» jäne «halal» önımderın öndıru, öŋdeu jäne sertifikattau täjıribesı men mümkındıgı mol. Sondyqtan olarǧa sūranys joǧary. Osy oraida standarttardy, tehnikalyq retteu jäne sertifikattau jüiesın üilestıru maŋyzdy. Būl baǧyttaǧy jūmysty jalǧastyru qajet dep sanaimyz. Azyq-tülık qauıpsızdıgı jönındegı islam ūiymynyŋ äleuetın paidalanyp, būl mındetterdı tiımdı ıske asyra alamyz. Ūiymnyŋ qazırgı Töraǧasy retınde belsendı jūmys jürgızıp jatqany üşın Qatar basşylyǧyna şynaiy rizaşylyǧymdy bıldıremın. Sondai-aq onyŋ qyzmetın jandandyruǧa Saud Arabiiasynyŋ zor üles qosqanyn airyqşa atap ötkım keledı. Jahandyq azyq-tülık qauıpsızdıgın nyǧaityp, osy saladaǧy yntymaqtastyqty damytu üşın Auyl şaruaşylyǧy ministrlerınıŋ kezdesu tetıgın qūrudy ūsynamyn» dedı Prezident.
Būdan bölek, Prezident aimaqaralyq turizmdı damytudy yntymaqtastyqtyŋ kelesı basym baǧyty retınde atady. «Ortalyq Aziianyŋ turistık äleuetı zor. Mūny tiımdı paidalanu qajet. Sondai-aq turizm industriiasy – aimaq ekonomikasynyŋ tez damyp kele jatqan salasynyŋ bırı. Osyǧan orai turizmnıŋ mädeni-tanymdyq, ekologiialyq, sporttyq, sauyqtyru jäne ıskerlık salalaryn bırlese damytuǧa daiynbyz. Būl turistık baǧytty ılgerıletuge yqpal etedı. Bügınde Qazaqstan Yntymaqtastyq keŋesıne müşe barlyq memleket üşın vizasyz rejim engızdı. Sonymen qatar sızderdıŋ astanalaryŋyzben tıkelei äue qatynastaryn jolǧa qoidy» dedı Memleket basşysy.
Prezident sözınıŋ soŋynda ūsynylǧan bastamalar Qazaqstannyŋ özara ornyqty damu men örkendeudı qamtamasyz etuge baǧyttalǧan yntymaqtastyqty nyǧaituǧa degen ūmtylysyn rastaitynyn jetkızdı. «Ortalyq Aziia + Şyǧanaqtaǧy arab memleketterınıŋ yntymaqtastyǧy keŋesı» bırınşı sammitınıŋ qorytyndysy boiynşa Bırlesken mälımdeme qabyldandy.
***
Prezident Qasym-Jomart Toqaev Saud Arabiiasynyŋ Taq mūragerı Mūhammed ben Salman Äl Saudpen kezdestı. Memleket basşysy Saud Arabiiasynyŋ Taq mūragerı, Premer-ministrı Mūhammed ben Salman ben Äbdelaziz Äl Saudqa ıltipat bıldıre otyryp, «Ortalyq Aziia + Şyǧanaqtaǧy arab memleketterınıŋ yntymaqtastyq keŋesı» atty memleketter basşylarynyŋ bırınşı sammitıne qatysuǧa şaqyrǧany jäne qonaqjailyq körsetkenı üşın alǧys aitty. Qasym-Jomart Toqaev Saud Arabiiasy Qazaqstannyŋ islam jäne arab älemındegı negızgı strategiialyq serıktesı ekenın atap öttı. Kezdesu barysynda sauda-ekonomika, investisiia, energetika, «jasyl» energetika, turizm, auyl şaruaşylyǧy jäne kölık-logistika salalaryndaǧy yntymaqtastyq mäselelerı qarastyryldy.
Öz kezegınde Taq mūragerı Mūhammed ben Salman ben Äbdelaziz Äl Saud Qazaqstan Saud Arabiiasynyŋ Ortalyq Aziia aimaǧyndaǧy maŋyzdy ärı senımdı serıktesı ekenın atap öttı. Onyŋ aituynşa, sauda-ekonomikalyq jäne investisiialyq bailanystardy odan ärı damytyp, nyǧaitu üşın mol äleuet bar. Sondai-aq ol ekıjaqty qatynastardy jaŋa deŋgeige köteru üşın küş saluǧa niettı ekenın jetkızdı.
