Būqara halqy üşın tün ūiqysyn tört bölıp, şybyn jandaryn şüberekke tüigen ǧasyr basyndaǧy Alaş arystarynyŋ asqaq armandary bügınde täuelsızdık taŋy bolyp atty. Sol kezde könbeske könıp, şydamasqa şydaǧan ūltymyzdyŋ jankeştı taǧdyryn öz qoly öz auzyna jetıp, es jiǧan keiıngı ūrpaǧy tügendei bastady.
Sonyŋ bır aiǧaǧy, keşe elordadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada 1911-13 jyldary Astrahan jäne Oral qalalarynda jaryq körgen elımızdegı qazaq baspasözınıŋ tūŋǧyş qarlyǧaş basylymy «Qazaqstan» gazetınıŋ 100 jyldyǧyna arnalyp şyǧarylǧan osy attas kıtaptyŋ tanystyrylymy boldy.
Batys Qazaqstan oblysy äkımdıgınıŋ qoldauymen ömırge kelgen kıtapta tarihymyzdy tanyp, ötkenımızdı är jürekke jetkızetındei orasan zor jūmystar atqarylǧan. Äsırese, jinalǧandarǧa körsetılgen «Qazaqstan» gazetınıŋ bastauynda tūrǧan ūlttyŋ ūly tūlǧalary turaly beinefilm boidy şymyrlatyp, jürektı syzdatty.
Basqosuda «Qazaqstan» gazetı men osy gazet maqalalary toptastyrylǧan jinaq haqynda Ūlttyq akademiialyq kıtaphananyŋ bas direktory Älıbek Asqarov, tarihşy Erlan Sailaubai, Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Mäjılısınıŋ deputattary Şavhat Ötemısov pen Samiǧolla Orazov, L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı jurnalistika fakultetınıŋ dekany Qairat Saq, tanymal jurnalist Tılekqabyl Boranǧaliūly, taǧy da basqa adamdar öz oilaryn ortaǧa salyp, pıkır bıldırdı.
Qazaq baspasözınıŋ tarihynda aldymen auyzǧa ılıgetın «Türkıstan uälaiaty» men «Dala uälaiaty» gazetterınen «Qazaqstan» gazetınıŋ basty erekşelıgı patşa atqamınerlerınıŋ soiylyn soqpaǧan, demokratiiaşyldyǧynda jatyr.
Ekınşı aiyryqşa toqtalatyn jait, osydan tura bır ǧasyr būryn resmi jazbalarda ūlt atauy «kirgiz», «kirgiz-kaisak» dep būrmalanyp jürgende, Ǧūmar Qaraş, Baqytjan Qarataev, Eleusın Būirin, Şäŋgerei Bökeev, taǧy basqa da Alaş arystarynyŋ bolaşaq täuelsız, egemendı memlekettıŋ atauymen gazet şyǧaruy asqan köregendık edı. Ärı ūltyn öner-bılımge, ǧylym ızdeuge şaqyruy, adal käsıp etudı maqsat tūtuǧa ündeuı bügıngı künı de eş maŋyzyn joimaǧan mūratty ǧalamat ideialar bolatyn.
Osydan-aq, HH ǧasyrdyŋ basynda qazaq qoǧamyndaǧy äleumettık-ekonomikalyq jäne saiasi mäselelerdı şeşude ūlt ziialylarynyŋ sıŋırgen eŋbekterımen qatar olardyŋ tereŋ oişyldyqtaryn, asqan bılımdarlyqtaryn tanuǧa bolady.
Basynda gazet redaksiiasy Kölborsydaǧy Şäŋgerei Bökeidıŋ usadbasynda ornalasyp, gazet Astarhandaǧy baspahanadan basylǧan. Keiın redaksiia Oral qalasyna köşırılıp, özderıne şaǧyn baspahana satyp alady. Basylymnyŋ jaryqqa şyǧuyna Ǧabdolǧazez Mūsaǧaliev, Seiıtqali Meŋdeşev atsalysyp, Şäŋgerei Bökeev pen äzerbaijan käsıpkerı Zeinel-Ǧabiden Taǧiev qarjylai kömek körsetken.
Mıne, tanystyrylyp otyrǧan kıtapqa osy «Qazaqstan» gazetınıŋ Sankt-Peterburgtegı M.E.Saltykov-Şedrin atyndaǧy jäne Mäskeudegı Resei memlekettık kıtaphanalarynan alynyp, jinaqtalǧan on alty sanynyŋ tüpnūsqa köşırmesı toptastyrylypty. Būl turaly «Jaiyq Press» JŞS bas direktory, kıtaptyŋ redaksiia alqasynyŋ töraǧasy Jantas Safullin bylai deidı:
– Bügın jūrtşylyqqa aqjoltai süiınşılep, tanystyrylyp otyrǧan «Qazaqstan» gazetınıŋ tarihi maŋyzdylyǧyna bailanysty basylym turaly maqala-zertteulerdı jinaq etıp şyǧaryp otyrmyz. Zertteuşılerdıŋ bırı – 16, ekınşısı – 18 sany jaryqqa şyqty deidı. Bız 16 sanyn taptyq. Kirillisaǧa audardyq. Jüz jyl būrynǧy jazu stilı qalai bolǧanyn oqyrman baiqasyn dep mätınder gazette qalai jazylsa, sol qalpynda berdık. Kıtapta gazettıŋ tüpnūsqa köşırmesımen bırge audarmasy, gazettı şyǧaruşylar men keiın zerttegen azamattar turaly derekter jäne zertteuşılerdıŋ eŋbekterımen osy taqyrypta türlı basylymdarda jariialanǧan maqalalar qosa ūsynyldy.
Aitu kerek, öz zamanynan oiy ozyq basylym alǧaşqy sanynda-aq «… Bızdı bır niet, bır tılekke jiiatūǧyn zat – gazet, sol sebeptı gazet – bızdıŋ basşymyz, gazet – bızdıŋ dostar aldyndaǧy körkımız. Dūşpanǧa qarsy qūralymyz, bılmegendı körsetetın ūstazymyz. Qaraŋǧyda jaryq berıp, tura jolǧa salatyn şamşyraǧymyz» dep jar saluy asqan keremet batyldyq emes pe?!
Olai bolsa, mūndai qūndy jädıgerdı aianbai ter tögıp, halyq qadesıne ūsynyp otyrǧan azamattarǧa köpşılıktıŋ alǧysy şeksız. Būl – tarihqa qūrmetpen qaraudyŋ ülgısı, ūrpaqqa ötkenımızdı tanytudyŋ ǧibratty joly ekenı sözsız.
Taŋatar TÖLEUǦALİEV
