Ärbır adam özıne erte me, keş pe, «Zeinet jasynda qalai ömır süremın?» degen sūraqty qoiary sözsız. Bız osy mäsele töŋıregınde «BJZQ» AQ Astana qalasyndaǧy filialynyŋ direktory – basqaruşy direktory Mūrat Tūrsynūly Şaripovpen sūhbat qūrdyq.
– Mūrat Tūrsynūly, zeinet jasyna deiın laiyqty qarjy jinauǧa bola ma? Soŋǧy kezderı būl sūraq qoǧamda jiı köterıle bastady. Sızdıŋ oiyŋyzşa, būl sūraq bırınşı kezekte kımge baǧyttalǧan? Memleketke me, jūmys beruşıge me, älde jūmyskerge me?
– Būl sūraq barlyǧymyzǧa qatysty. Qazaqstan ūrpaqtar yntymaqtastyǧyna negızdelgen ortaq zeinetaqy jüiesınen zeinetaqy qoryndaǧy zeinetaqy şottaryna qarjy jinauǧa negızdelgen jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne auysqanyna jiyrma jylǧa juyq uaqyt öttı. Jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınıŋ basty qaǧidalarynyŋ bırı – salymşynyŋ menşıgı bolyp tabylatyn zeinetaqy jinaqtary jäne zeinetaqy jarnalarynyŋ infliasiia deŋgeiın eskere otyryp saqtaluyna memlekettıŋ kepıldık beruı.
Ortaq jüiege qatysuşylar – 1998 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiın kemınde alty ailyq eŋbek ötılı bar azamattar.
Al 2040 jyldan bastap zeinetkerlıkke şyǧatyndarda mūndai eŋbek ötılı bolmaidy, säikesınşe olar, negızınen, özderınıŋ jeke zeinetaqy şottarynda jinaqtalǧan zeinetaqy jinaqtaryna ǧana ümıt arta alady.
Ziiandy eŋbek jaǧdailary bar jūmystarmen ainalysatyn jūmyskerler üşın 2014 jyldan berı olardyŋ jeke zeinetaqy şotyna jūmys beruşılerdıŋ öz qarajaty esebınen jūmyskerdıŋ ailyq tabysynyŋ 5 paiyzy mölşerınde mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalary audarylyp keledı. Jekelegen öndırıster, jūmystar, densaulyqqa ziiandy eŋbek jaǧdailary käsıpter Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ 2013 jylǧy 31 jeltoqsandaǧy №1562 qaulysymen bekıtılgen erekşe tızbede körsetılgen.
2020 jyldan bastap jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınıŋ taǧy bır qūramdauyşy – şartty-jinaqtauşy qūramdauyşty engızu josparlanyp otyr. Būl rette barlyq jūmys beruşıler (eŋbek jaǧdailaryna qaramastan) öz qarajaty esebınen jūmyskerlerınıŋ paidasyna olardyŋ ailyq tabysynyŋ 5 paiyzy mölşerınde jūmys beruşınıŋ mındettı zeinetaqy jarnalaryn zeinetaqy qoryna audaratyn bolady. Būl jarnalar jūmyskerdıŋ tabysyna kerı äser etpeidı.
Būl jinaqtar jūmyskerdıŋ menşıgı bolyp tabylmaidy jäne mūraǧa qaldyrylmaidy. Eger mındettı zeinetaqy jarnalary, mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalary esebınen qalyptasqan zeinetaqy jinaqtary zeinetkerge tausylǧanşa tölenetın bolsa, şartty zeinetaqy şotyndaǧy jinaqtar oǧan ömır boiyna ai saiyn tölenıp otyrady. Zaŋ boiynşa şartty zeinetaqy şottaryndaǧy jinaqtar zeinetkerlıkke şyqqan jandarǧa, sondai-aq, mügedektıgı merzımsız bolyp belgılengen bırınşı jäne ekınşı toptardaǧy mügedekterge tölenedı. Bıraq būl üşın jūmys beruşınıŋ mındettı zeinetaqy jarnalary şartty zeinetaqy şotyna kemınde 60 ai (5 jyl) tūraqty türde audarylǧan boluy kerek.
Sonymen, barabar zeinetaqy memleket jäne bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qorynan tölenetın tölemderden qūralady.
Memleket zeinetaqynyŋ bazalyq deŋgeiın qamtamasyz etedı (2018 jyldyŋ şıldesınen bastap bazalyq zeinetaqy eŋbek ötılı men jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne qatysu ötılıne bailanysty esepteletın bolady) jäne zeinetaqy jinaqtarynyŋ infliasiia deŋgeiın eskere otyryp saqtaluyna kepıldık beredı.
Bıraq negızgı jauapkerşılık jūmyskerge jäne jūmys beruşıge jükteledı. Būl rette jūmys beruşı zeinetaqy jarnalarynyŋ zeinetaqy qoryna uaqytyly audarylyp otyruyna jauap beredı. Eger salymşy zeinetaqy jarnalaryn 35 jyl boiy jylyna kemınde 10 retten audaryp otyratyn bolsa, zeinet jasyna jetkende, ai saiyn öz jalaqysynyŋ kemınde 40 paiyzyn qūraityn zeinetaqyǧa ümıt arta alady. Būl älemdık standartqa säikes keledı. Zeinetaqy somasyn erıktı zeinetaqy jarnalary jäne basqa da jaqsy oilastyrylǧan investisiia esebınen ūlǧaituǧa bolady.
– Zeinetaqy jinaqtarynyŋ saqtaluyna qandai da bır kepıldık bar ma? Jiǧan-tergenımızdıŋ saqtalatyndyǧyna senımdı bolǧymyz keledı…
– Qazaqstanda zeinetaqy jinaqtarynyŋ saqtaluyna memleket tarapynan kepıldık berıletın bıregei jüie qalyptastyrylǧan.
«Zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly» Qazaqstan Respublikasy zaŋynyŋ 5-babyna säikes memleket zeinetkerlık jasqa tolǧan aluşylarǧa Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qoryndaǧy mindetti zeinetaqy jarnalarynyŋ, mindetti käsıptık zeinetaqy jarnalarynyŋ infliasiia deŋgeiin eskere otyryp, naqty engızılgen mölşerınde saqtaluyna kepildik beredi.
Memlekettık kepıldık boiynşa BJZQ-daǧy zeinetaqy jinaqtarynyŋ somasy men infliasiia deŋgeiın eskere otyryp, naqty engızılgen mındettı zeinetaqy jarnalary, mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalary somasy arasyndaǧy aiyrma somasyn esepteu jäne töleudı «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» memlekettık korporasiiasy» kommersiialyq emes aksionerlık qoǧamynyŋ (KEAQ) filialy (būrynǧy Zeinetaqy tölemderı jönındegı memlekettık ortalyq) jüzege asyrady. Zeinetaqy jinaqtary boiynşa bır jolǧy tölemdı alu üşın osy ūiymǧa jügınıp, tiıstı ötınıştı toltyru qajet.
Basqaşa aitqanda, memlekettık korporasiia infliasiia deŋgeiın eskere otyryp, naqty engızılgen barlyq zeinetaqy jarnalarynyŋ somasyn salymşynyŋ zeinetaqy şotyndaǧy zeinetaqy jinaqtarymen salystyrady. Belgılengen künge zeinetaqy jinaqtarynyŋ somasy turaly aqparatty BJZQ ūsynady.
Eger zeinetaqy jinaqtarynyŋ qaldyǧy infliasiiany eskere otyryp, eseptelgen jarnalardyŋ somasynan tömen bolsa, memleket aiyrma somasyn öteidı. Demek, salymşylardyŋ zeinetaqy jinaqtary senımdı qorǧalǧan jäne būl qarjy naryǧyndaǧy ahualdar men investisiialyq tabysqa qatysty jaǧdailarǧa täueldı emes. Zeinetaqy jinaqtarynyŋ BJZQ-da şoǧyrlanǧandyǧy, jalǧyz aksionerı Qazaqstan Respublikasynyŋ Ükımetı ekendıgı, zeinetaqy aktivterın Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq Bankı senımgerlıkpen basqaratyndyǧy da zeinetaqy jinaqtarynyŋ saqtaluyna septıgın tigızedı.
– Qazırgı taŋda zeinetaqy jinaqtarynyŋ jalpy somasy qandai? Qanşa qazaqstandyq azamat jeke zeinetaqy şotyn aşqan?
– 2017 jylǧy 1 qyrküiektegı jaǧdai boiynşa zeinetaqy jinaqtarynyŋ jalpy somasy 7,4 trln teŋgeden asty. Şarttardyŋ barlyq türlerı boiynşa salymşylardyŋ (aluşylardyŋ) jeke zeinetaqy şottarynyŋ (JZŞ) sany – 10,1 mln bırlık, onyŋ ışınde mındettı zeinetaqy jarnalary (MZJ) esebınen 9,63 mln bırlık boldy. Mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalary (MKZJ) boiynşa salymşylardyŋ JZŞ sany 432 myŋ bırlıktı qūrady.
Aita ketelık, ziiandy eŋbek jaǧdailary bar barlyq ırı memlekettık önerkäsıptık käsıporyndar men ūiymdar osy mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalaryn töleidı.
Būl jerden bız jūmys beruşılerdıŋ öz jūmyskerlerımen bırge zeinetaqymen qamsyzdandyru boiynşa jauapkerşılıktı teŋdei bölısetının körıp otyrmyz.
Erıktı zeinetaqy jarnalary boiynşa jaǧdai köp jyldan berı özgerıssız qaluda.
1 qyrküiektegı jaǧdai boiynşa osy jarnalar boiynşa zeinetaqy şottarynyŋ jalpy sany 40 myŋdai bırlıktı qūrady. Degenmen erıktı zeinetaqy jarnalary – zeinetaqy jinaqtaryn tolyqtyrudyŋ bır joly.
Sonymen qatar, salymşylar üşın maŋyzdy körsetkışterdıŋ bırı – ol investisiialyq tabys. 2017 jyldyŋ basynan berı salymşylardyŋ jeke zeinetaqy şottaryna eseptelgen taza investisiialyq tabys somasy 398,57 mlrd teŋge boldy.
Aǧymdaǧy jyldyŋ 1 qyrküiegındegı jaǧdai boiynşa BJZQ zeinetaqy aktivterınıŋ tabystylyǧy jyl basynan berı 5,78 paiyzdy qūrady. Būl infliasiia deŋgeiınen 1,9 paiyzǧa joǧary (infliasiia 3,9 paiyz boldy).
2017 jylǧy 1 qyrküiektegı körsetkışterı boiynşa Astana qalasynda jeke zeinetaqy şottarynyŋ jalpy sany 719051 bırlıktı qūrady. Olardaǧy jinaqtalǧan zeinetqy jinaqtarynyŋ jalpy somasy 716,3 milliard teŋgege jettı.
Onyŋ ışınde mındettı zeinetaqy jarnalary esebınen jeke zeinetaqy şottarynyŋ sany 703 155 bırlık boldy. Mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalary (MKZJ) boiynşa salymşylardyŋ JZŞ sany 14 791 bırlıktı qūrasa, erıktı zeinetaqy jarnalary boiynşa 1105 bırlık boldy.
– Ärine, būl statistikalyq körsetkışter jaqsy äser qaldyrady. Bıraq salymşynyŋ şotynda qanşa aqşa jinalǧanyn qalai bıluge bolady?
– Ärine, būl – salymşy üşın basty aqparat. Bügınde Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qory zeinetaqy jinaqtarynyŋ kölemı, jai-küiı turaly aqparat berudıŋ bırneşe täsılın ūsynady. Olar:
– BJZQ keŋsesıne kelıp ötınış jasau, (respublika boiynşa Qordyŋ 231 derbes qyzmet körsetu ortalyǧy jūmys ısteidı, al bızdıŋ öŋırde 7 qyzmet körsetu audandyq ortalyǧy jäne 4 bölımşe bar);
– elektrondyq täsıl – būl rette zeinetaqy jinaqtarynyŋ jai-küiı turaly aqparat salymşynyŋ JZŞ aşu turaly ötınışınde nemese habarlau täsılın özgertu turaly kelısımge qol qoiu kezınde körsetken elektrondyq poştasyna joldanady;
– paidalanuşynyŋ loginı retınde tırkelgen jeke säikestendıru nömırı (JSN) men qūpiia sözı (parol) nemese elektrondyq sifrlyq qoltaŋbany paidalana otyryp internet arqyly alu;
– QR elektrondyq ükımetı portalynda (www.egov.kz) tırkelıp, elektrondyq sifrlyq qoltaŋba (ESQ) alǧan jaǧdaida osy saittyŋ «Äleumettık qamtamasyz etu»;
– «Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qory salymşysynyŋ (aluşysynyŋ) zeinetaqy jinaqtarynyŋ (investisiialyq kırısterın eskere otyryp) jai-küiı turaly aqparat beru» bölımderıne kırıp alu, būl üşın elektrondyq ükımet portalyna tırkelıp, elektrondyq sifrlyq qoltaŋba alu kerek;
– poşta bailanysy arqyly alu.
Qazırgı taŋda jeke zeinetaqy şoty turaly aqparat aludyŋ eŋ qarapaiym, yŋǧaily jäne ünemdı täsılı – ol aqparatty internet arqyly alu.
2017 jylǧy 1 qyrküiektegı jaǧdai boiynşa şamamen 3,57 million adam Qordyŋ resmi saityn nemese ärtürlı operasiialyq jüielerde jūmys ısteitın smartfondar men planşetterge arnalǧan «ENPF» ūialy qosymşasyn paidalanu mümkındıgıne ie. Olar zeinetaqy jinaqtarynyŋ jai-küiın kez kelgen uaqytta kez kelgen jerde baqylai alady.
– BJZQ-nyŋ onlain tärtıbınde körsetetın taǧy qandai qyzmetterı bar?
– Zeinetaqy qory körsetıletın qyzmetterdı jaŋǧyrtu jäne oŋtailandyru jolynda salymşylar men aluşylarǧa jaŋa, zamanaui qyzmetter ūsynady. Olar salymşylardy uaqyt şyǧyndap Qorǧa kelıp, qūjat toltyrudan qūtqarady.
2017 jyldyŋ mausymynda Qor bırqatar jaŋa servisterdı ıske qosty. Olardy atap aitar bolsaq: qor keŋsesıne kelmei-aq, saittaǧy jeke kabinet arqyly elektrondyq sifrlyq qoltaŋbanyŋ kömegımen mındettı zeinetaqy jarnalaryn esepke alu boiynşa zeinetaqy şotyn aşu jäne zeinetaqy tölemderın taǧaiyndau jönınde ötınış beru, sondai-aq, sol ötınışterdıŋ oryndalu barysyn qadaǧalau mümkındıgı.
Zeinetaqy tölemderın taǧaiyndau turaly ötınış beru üşın elektrondyq sifrlyq qoltaŋbadan basqa, 20 sannan tūratyn banktık şot turaly mälımet jäne banktıŋ derektemelerı kerek. Teŋgelık şotty ekınşı deŋgeidegı bankte nemese «Qazpoşta» bölımşesınde aşuǧa bolady. Būl rette ötınışke ūialy telefon nömırı körsetılgen jaǧdaida, Qor salymşyǧa ötınışınıŋ oryndalu barysy jönınde SMS-habarlama jıberıp otyrady.
Qazırgı taŋda atalǧan qyzmetterdı elektrondyq ükımet portaly arqyly ıske qosu jūmystary jürgızılıp jatyr.
2017 jyldyŋ tamyz aiynda jaŋa elektrondyq servis – salymşynyŋ (aluşynyŋ) derektemelerıne, dälırek aitqanda, onyŋ jeke basyn kuälandyratyn qūjattyŋ derekterıne, poşta jäne (nemese) elektrondyq mekenjaiǧa, (üi, jūmys, ūialy) telefon nömırlerıne özgerıster jäne (nemese) tolyqtyrular engızu qyzmetı qoljetımdı boldy. Būl qyzmettı paidalanu üşın salymşyda (aluşyda) elektrondyq sifrlyq qoltaŋbanyŋ (ESQ) maŋyzdy kıltı, sondai-aq, Qordyŋ derekqorynda aşylǧan jeke zeinetaqy şoty boluy kerek. Osylaişa, BJZQ salymşyǧa (aluşyǧa) jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınde bolǧan bükıl kezeŋı ışınde – jeke zeinetaqy şotyn aşqannan bastap zeinetaqy tölemderın alǧanǧa deiın oǧan qoldau körsetıp, ılespe qyzmet körsetuge daiyn.
Nūrdäulet KÄKIŞEV
