13 qyrküiek künı men qaşqyn bankir Mūhtar Äbıläzovpen aşyq pıkırsaiysqa şyqtym. Būl – özımnıŋ ideiam, bilıktıŋ eşqandai qatysy bolǧan joq. Ne sebepten osyndai şeşım qabyldadym? Nelıkten «Politon» klubyn taŋdadym? Osy şeşımımnıŋ logikasyn tüsındırıp bereiın. Eŋ aldymen, qoǧamdyq rezonans tuǧyzatyn oqiǧa bolǧanyn qaladym. Sol oqiǧa arqyly bilık pen būqaranyŋ qazırgı zamanǧy asa maŋyzdy mäselege nazaryn audarǧym keldı. Ol – internet pen jappai narazylyqtardyŋ sebep-saldarlyq bailanysy. Bastysy, «haip» men oilaǧandai boldy.
Ermūhamet ERTISBAEV, saiasatker:
Soŋǧy jyldary «tvitter-töŋkerıs» degen tüsınık paida boldy. Būl – kez kelgen zamanaui narazylyqtardyŋ asa maŋyzdy qūramdas bölıgı. Aluan türlı narazylyqtardyŋ tolqyny dünie jüzıne keŋ taraluda. Sonyŋ ışınde, AQŞ (Occupy Wall Stret), Ūlybritaniia (Blackberry Riot, Londonnyŋ şetkı aimaqtaryndaǧy bülıkter), Fransiia (sary jiletter) siiaqty alyp memleketterdı de ainalyp ötpedı. Mūndai qozǧalystardyŋ ūiymdastyruşysy joq, olar jelılık sipatta paida bolady.
Bız qazır jaŋa däuırge aiaq bastyq. Būl kezeŋde ideologiia, partiialar, qoǧamdyq qozǧalystar, baǧdarlamalar men maqsattar ekınşı kezekke ysyryldy. Iаǧni, köptegen narazylyqtardy köşbasşylar men partiialar, ideologiia men baǧdarlamalar tuǧyzbaidy. İnternet narazylyqqa şyqqan būqaranyŋ jaǧymsyz ıs-äreketın jariialauǧa mümkındık berıp, sol bülıkterdıŋ örşuıne jaǧdai jasauda. Qazaqstandaǧy mūndai üderıs ekı jyl būryn, M.Äbıläzov fransuz türmesınen şyqqan kezde bastaldy. Qaşqyn bankir Hodorkovskii, Berezovskiilerdıŋ beinesınde qazaqstandyq äleumettık jelılerge basyp kırdı.
İnternette eldıŋ aldyna şyǧatyn adamnyŋ sözınıŋ mazmūny emes, qalai söilegenı maŋyzdy. Mysaly, M. Äbıläzovtıŋ 2017 jyly 2 qaraşada «Keşkı Bışkek» gazetıne bergen sūhbatynan üzındı keltıreiın: «Qyrǧyzstannyŋ Qazaqstanǧa yqpal etetın öz tetıkterı bar. Säuırde Qazaqstan eldıŋ oŋtüstıgıne su jıberudı sūraidy. Atambaevqa naqty äreket etetın kez – osy. Qyrǧyzstannan su barmai qalsa, Qazaqstannyŋ oŋtüstıgınde egın şyqpaidy. Ol aimaqta 500 myŋnan asa halyq tūrady. Äleumettık jarylys Nazarbaev üşın ökınıştı jaǧdailarǧa äkeledı, onyŋ rejimı qūlaidy». Būl sözınde Äbıläzov özınıŋ halqyna jamanşylyq tılep otyr. Ol bilıkke narazy adamdardyŋ qataryn köbeitudı közdeidı. Ökınıştısı sol, las taktika jahantor zamanynda özınıŋ tiımdılıgın däleldeude. Aram niettıler, arzan bedelge qūmar jäne köpırme sözben köpşılıktı aldaityn jandar üşın äleumettık jelıler öz ideiasyn taratudyŋ altyn «tamyryna» ainaldy.
Äbıläzov bilıkke narazy elektorattyŋ aldynda özın bolaşaq «töŋkerıs ükımetınıŋ» jetekşısı retınde körsetıp, memlekettık töŋkerıs «jasaidy» degen saualdyŋ özıne oilanyp köreiıkşı. Mäselen, fransuz töŋkerısınıŋ qozǧauşy küşı şarualar, saudagerler, qolöner şeberlerı koroldıŋ bilıgın töŋkerdı. 1917 jylǧy orys töŋkerısınıŋ saiasi küşı de jūmysşylar men şarualar bolǧan. Al Äbıläzovtıŋ QDT-synyŋ qozǧauşy küşı qandai äleumettık toptar? Zauyt jūmysşylary, oqytuşylar men studentter, mūǧalımder men därıgerler me? Käsıpkerler men auyldaǧy şarualar nemese «Bolaşaqtyŋ» tülekterı me? Öitkenı M. Äbıläzov ünemı halyq turaly aitady, bıraq halyq – būl abstraktılı ūǧym emes. Halyqty äleumettık toptar, tırı adamdar qūraidy. Eger 2 mln halqy bar Almatyda 2 myŋ adam köşege şyqsa, ol – halyqtyŋ 0,1 paiyzy. Demokratiia – azşylyqtyŋ qūqyǧyn syilaityn köpşılıktıŋ bilıgı. Bıraq azşylyq halyqtyŋ 99, 99 paiyzynyŋ tynyş ömır süruge degen qūqyǧyn syilauy tiıs.
Qoǧamnyŋ jaŋaruynyŋ ekı joly bar: «tömennen töŋkerıs» jäne «joǧarydan töŋkerıs» jasau. Alǧaşqysy memlekettı beiberekettılıkke, azamattyq janjaldarǧa aparyp tıreidı. Äbıläzov ünemı Ukraina men Gruziiany mysalǧa keltıredı. Men Gruziiadaǧy jüz myŋdaǧan bosqyndardy kördım. Nemese Äbıläzov Qyrǧyzstandaǧy oppozisiiany qarjylandyrǧanyn maqtanyşpen aitady. Nätijesı qandai: ekı prezidentı elden qaşsa, bır prezidentı türmede otyr. 1,5 mln qyrǧyz künkörısı naşarlap, Reseige köştı. Bız körşıles, bauyrlas qyrǧyz halqyn syilaimyz, bıraq öz damu jolymyz bar. Q.Toqaevtyŋ prezidenttıgı arqyly el ekonomikasyn reformalau, äleumettık memleket qūrudyŋ balamasy joq. Qazaqstannyŋ köpūltty halqynyŋ basym bölıgı Elbasy N.Nazarbaevtyŋ strategiiayq baǧdaryn, onyŋ mūragerı – Q.Toqaevtyŋ saiasatyn qoldaidy. Demokratiia degen köpşılıktıŋ bilıgı ekenın ūmytpauymyz kerek. 21 qyrküiekte rūqsat etılmegen şeruge şyǧamyz degen myŋdaǧan äbıläzovşılder zaŋsyz äreket etıp, täuelsızdıgımızge qauıp töndıruge ūmtylatynyn ūmytpasyn! Jahantordaǧy harıptı basyp otyrǧan «şaitandar» tūrǧyndar jappai narazylyqqa şyǧatyn bolsa, halyqqa jäne memleketke qarsy ündeulerı üşın jauapqa jäne qataŋ jazaǧa tartylatynyn bıluı tiıs.
(liter.kz saitynan yqşamdalyp audaryldy)
