Qazaqta «Qolyma jūmys bergenıŋ – janyma tynys bergenıŋ» degen söz bar. Bıraq qazır Qazaqstan halqynyŋ tynysy tarylyp, qylarǧa qyzmet tappai jür. Sebebı jūmyssyzdyq degen jegı qūrt barlyq salaǧa dendep endı, täjıribelı maman bolsyn, endı ǧana JOO-yn tämamdaǧan adam bolsyn ekı qolǧa bır kürek tappai qinalady. Dei tūrǧanmen bızdıŋ eldegı statistika degen qūdıret ötırıkten örnek toqudy doǧarmai tūr.
Soŋǧy üş jyl boiy Ūlttyq statistika biurosy Qazaqstan halqynyŋ nebärı 4,9 prosentı, iaǧni 450 myŋ adam jūmyssyz deidı. Būl tek jūmyspen qamtu ortalyǧyna arnaiy ötınış bergenderdıŋ esebınen şyqqan derek ekenın qūzyrly oryndar eskermeidı. Saldarynan Qazaqstan halqynyŋ köbı jalaqysy jaqsy, tabysy täuır jerde qyzmet qylyp jatqandai körınedı. Aǧaiyndy osyndai jalǧan derekter äbden aşyndyryp boldy.
Qazır elımızde 6 millionnan astam jas adam bar. NEET jastardyŋ sany 422 myŋǧa jettı. Olarmen de naqtyly jūmys jasalyp jatqan joq. Bır rettık kei jobalardyŋ nätijesın bılu tıpten qiiamet. 2022 jyly Ūlttyq qordan «Käsıpkerlıktı damytu jönındegı» Ūlttyq jobany jüzege asyru üşın jas käsıpkerler men äleumettık osal toptaǧy azamattarǧa grant beruge 69,2 milliard teŋge bölıngen. Bıraq onyŋ 6,9 milliard teŋgesı igerılmegen. Būl da – jūmysty jüieleude ketken qatelık. Eŋ qyzyǧy, Joǧary auditorlyq palata jas käsıpkerlerge jaŋa biznes ideialardy ıske asyruǧa granttar beru jäne äleumettık osal toptaǧy azamattarǧa granttar beru ıs-şarasynyŋ nätijesın baǧalau mümkın emes deptı. Nätijesın baǧalau mümkın bolmasa, Ūlttyq qordan nesıne qyruar qarjy bölındı?
Elımızdegı jastar jūmyssyzdyǧynyŋ mäselesın naqty derektermen körsetsem. Qazırgı taŋdaǧy jūmyssyz jastardyŋ sany – 80 myŋ, NEET jastardyŋ sany – 422 myŋ, al özın-özı jūmyspen qamtyǧan jastardyŋ sany 408 myŋ dep keltırıledı. Atalǧan üş körsetkış arqyly qūzyrly oryndardyŋ eldegı jastar arasyndaǧy jūmyssyzdyq problemasyn ädemı jasyruǧa tyrysqanyn baiqauǧa bolady. Joǧarydaǧy derekterdı bır ortaǧa qossaq, Qazaqstandaǧy 900 myŋnan astam jas azamattyŋ jūmyssyz ekenı anyq körınedı.
Jūmyssyzdyq endı ǧana eŋbek naryǧyna şyǧatyn jastardyŋ da uaiymyna ainaldy. «Oqu grantyn köbeittık» dep köp esep beretın bilık, sol mamandar JOO-yn tämamdaǧanda qaida baryp qyzmet qylatynyn tıpten oilamaidy. Naqty derek, 2025 jyly memlekettık bılım granty 75 myŋǧa jetpek. Oǧan aqyly oqityn jüzdegen myŋ studenttı jäne qosyŋyz. Bıraq osynşa mamandy jūmysqa qabyldaityn eŋbek naryǧy bar ma? Tabaqtai diplom ūstaǧan jastar erteŋ qaida baryp qyzmet qylady? Qazaqstandyq jastardyŋ 40 prosentı mamandyǧy boiynşa jūmys ıstemeidı, JOO tülekterınıŋ 30 prosentı bırden jūmys taba almaidy. Atalǧan mäselemen küresudıŋ ornyna salalyq ministrlık bır rettık grant, bos jūmys oryndarynyŋ järmeŋkesı, jastar praktikasy degen nauqandyq ıs-şaralarmen ǧana jür. Jastar eldegı jūmys küşınıŋ 40 paiyzyn qūraitynyn eskerıp, Ükımet olardy tūraqty jūmyspen qamtyp, laiyqty jalaqymen qamtamasyz etkende Qazaq jastary Koreiaǧa qara jūmysqa ketpes edı, Europanyŋ dalasynda piiaz terıp aqşa tauyp jürmes edı, Amerikaǧa baryp nan tabudyŋ, jan baǧudyŋ täsılın ızdemes edı.
Jūmyssyzdyqpen küresudegı bızdıŋ mynadai naqty ūsynystarymyz bar:
- Jalǧan esepten qūtylyp, naqty jūmyssyz jastardyŋ sanyn jäne olardyŋ talap-tılegın bılu üşın mobildı toptar qūru kerek. Olar bazarlar men basqa da jastar köp şoǧyrlanǧan jerlerdı aralauy kerek. Amanat partiiasynda sondai jüie bar, atalǧan täjıribenı memlekettık deŋgeide ıske asyru qajet.
- Bır rettık nauqandyq baǧdarlamalardy qoiyp, eseptı tūraqty jūmysqa ornalasqan jastardyŋ sanymen jürgızu kerek.
- Jastar men jas käsıpkerlerdı qoldauǧa, uaqytyly aqparattandyruǧa baǧyttalǧan bıryŋǧai navigasiialyq saitty, onyŋ mobildık qosymşasyn jäne olarǧa arnalǧan ılespe telegramm botty äzırleu jäne ıske qosudy qolǧa alu kerek.
- Amanat partiiasynyŋ sailaualdy baǧdarlamasynda 2027 jylǧa deiın 1,5 millionnan astam jas azamat jūmyspen qamtylady dep körsetılgen. Būl uäde, sondyqtan Ükımetke atalǧan mejege jetpei qoimaitynymyzdy eskertemız.
Nartai SÄRSENǦALİEV, Mäjılıs deputaty
