Biyl qasiettı qadır tünı jūmadan senbıge qaraǧan tünı (1-2 şılde) bolyp belgılendı. Myŋ aidan qaiyrly qadırlı tünnıŋ hikmetı jaily belgılı islamtanuşy ǧalym Jalǧas Säduaqasūlymen sūhbattasqan edık.
– Qadır tünı – jai tün emes. Onyŋ erekşelıgı turaly asyl dınımızde ne aitylady?
– Qadır tünınıŋ erekşelıgı sol, onyŋ qasietın sipattaityn aiattar bar. «Läilatul qadr» – «Qadır tünı» dep atalatyn süre. Ol sürede: «Negızınen Qūrandy Qadır tünınde tüsırdık. (Mūhammed s.ǧ.) Qadır tünınıŋ ne ekenın bılesıŋ be? Qadır tünı myŋ aidan qaiyrly Perışteler jäne Jäbıreiıl ol keşte Rabbylarynyŋ rūqsaty boiynşa barlyq ıs üşın tüsedı. Ol beibıtşılık keşı, taŋ rauandaǧanǧa deiın jalǧasady» delınedı. Mıne, būl Qadır tünıne arnaiy tüsırılgen, «Qadır» süresınıŋ qazaqşa maǧynasy. Alla osy sürede Qūrannyŋ tüsken däl uaqytyn, būl tün öte maŋyzdy da qasiettı, erekşe ekendıgın aiqyn körsetken. Hira tauynda «Ǧalaq» süresınıŋ alǧaşqy aiattary tüsırılgen. Osy tünnen bastau alǧan Qūran sürelerı Jäbıreiıl (ǧ.s) arqyly 23 jylda tolyq tüsıp tämamdaldy.
Negızınde, būl sürenıŋ tüsuıne sebep bolǧan oqiǧa turaly türlı riuaiattar bar. Solardyŋ bırı mynadai bolyp keledı: Bır künı Allanyŋ elşısı (s.ǧ.s.) qasyndaǧy sahabalaryna İsraiyl ūldarynan bırı Alla jolynda myŋ jyldai qūlşylyq etkendıgı turasynda aityp beredı. Sahabalar būǧan taŋ qalyp, özderıne mūndai mümkındıktıŋ berılmegenın aitady. Sol kezde Alla Taǧala Qadır süresın tüsırgen eken.
– Oqyrmanǧa tüsınıktı bolu üşın «Läilatul qadr» sözınıŋ qazaqşa maǧynasy jönınde aityp berıŋızşı…
– «Läilatul qadr» sözın qazaq tılıne audarsa, «Taǧdyr tünı» degen maǧynany beredı, atynan körıp tūrǧanymyzdai, osy tünı pendenıŋ taǧdyry perıştelerge belgılı bolady. Sondyqtan da bolar, ardaqty paiǧambarymyz (s.ǧ.s) osy tünnıŋ «qadırlı de qūndy tün» ekendıgın sipattap öz ümbetterıne naq osy tündı qalt jıbermei jan-tänımen Allaǧa qūlşylyq qylyp, Alladan ıstegen barlyq künälarynyŋ keşırıluın sūrap, tündı ūiqysyz ötkızıp, jalyqpai dūǧa etuımızdı öz hadisterınde aityp ketken. Ardaqty paiǧambarymyz (s.ǧ.s): «Kım Ramazan aiynyŋ orazasyn şyn iman jäne yqylaspen ūstasa, ärı Qadır tünın şyn iman jäne sauap ümıtımen ötkızse, onyŋ būryn ıstelgen künälary keşırıledı» degen.
– Qadır keşınıŋ «erekşe tün» dep ataluynyŋ qandai artyqşylyǧy bar?
– Qūran Kärım osy tünde tüse bastady. Būl tünnıŋ özı de – erekşe berekelı tün. Aldaǧy bır jylda bolatyn barlyq ıster Alla taǧalanyŋ taǧdyrymen perıştelerge osy tünde bıldırıledı. Būl tünde Jäbıreiıl jäne basqa da köptegen perışteler jer betıne tüsedı. Būl tünde taŋ aǧarǧanǧa deiın tynyştyq, jamanşylyqtar aulaq bolady. Jerge tüsken perışteler iman keltırgenderge sälem beredı. Būl tünde jasalǧan qūlşylyq myŋ aidan da qaiyrly.
– Qadır tünınıŋ Ramazan aiynyŋ ışınde ekendıgı belgılı bolǧanymen, naqty qai tün ekenı belgısız dep jatamyz…
– Aişa anamyz «Allanyŋ elşısı (s.ǧ.s) ailardyŋ ışınde Ramazan aiynyŋ soŋǧy on kündıgınde qūlşylyqqa erekşe yjdahattylyq bıldıretın» dep aitqan. Degenmen, basqa da riuaiattardy negızge ala otyryp, mūsylman ǧalymdarynyŋ basym bölıgı Ramazan aiynyŋ 27-şı tünı Qadır keşı dep topşylaǧan. Allanyŋ elşısı (s.ǧ.s) bır hadisınde: «Qadır tünın Ramazan aiynyŋ soŋǧy on künınen ızdeŋızder» dese, kelesı sözınde: «Qadır tünın Ramazan aiynyŋ 27-şı tünınde kütıŋder» dep aitqan. «Qadır» süresınde Jaratuşy Alla özı aityp ötkendei, būl tünı keş bata Jäbıreiıl (s.ǧ.s) jäne basqa da köptegen perışteler Jer düniesıne tüsıp, pendelerdıŋ qylǧan dūǧalaryna «Äumin» dep tūrady. Jaratuşysynan qandai dūǧa tılep, nendei qūlşylyq qylyp jatqanyn Alla taǧalanyŋ qūzyryna alyp barady.
Qazırgı taŋda basqa ailarda auyz bekıtpese de, osy Ramazan aiynda oraza ūstauşylar sany artyp keledı, būǧan da Allaǧa şükır deimız.
– Keibır jastar būl tündı asyǧa kütedı. «Qydyr ata aralaidy» dep, taŋǧa deiın dastarhan jaiatyndar bar. Būl qanşalyqty dūrys?
– Dūrys aitasyz, «Qyzyr baba, Qydyr ata aralaidy, nemese ata-baba äruaqtary keledı, arnaiy daiyndalǧan dastarhannan däm tatady» dep berıle ümıt qylady. Esterıŋızde bolsyn, būl tärızdı oi-pıkır men ūǧym halyqtyŋ qiialynan paida bolǧan. Qadır tünıne eş qatysy joq.
– Olai bolsa, būl tündı qarsy aluda İslam dını nenı talap etedı? Qadır tünın qalai ötkızu kerek?
– Äbu Huraira (r.a.) jetkızgen bır riuaiatta Allanyŋ elşısı (s.ǧ.s): «Kım Qadır tünın onyŋ artyqşylyǧyna senıp, sauabyn Alladan kütıp qūlşylyqpen ötkızetın bolsa, ötken künälary keşırıledı». Paiǧambarymyzdyŋ (s.ǧ.s) hadisterınen oqyp bılgenımızdei, būl tünı – Allaǧa tasbih (eske alu jäne maqtaular) aitu, näpıl namazdar oqu, Qūran oqyp nasihat aitu siiaqty ǧibadat türlerımen ainalysqan dūrys. Osy tünı oraza aiy haqynda tüsken Qūran aiattaryn, paiǧambar hadisterın jattap, balalaryŋyzǧa, nemerelerıŋızge nasihattap, köpşılık orynda uaǧyzdar aitylǧany da ǧibadat. Sondai-aq, Qadır tünı özıŋızge, perzentterıŋızge, tuystaryŋyzǧa Alladan medet, süienış jaqsylyq jäne de tolyp jatqan arman-tılekterıŋızdı sūrap dūǧa etıŋız. Sonymen qatar qūptan jäne taŋ namazdaryn jamaǧatpen oquǧa ülken män beru qajet, sebebı, Allanyŋ elşısı (s.ǧ.s) Qūptan namazyn jamaǧatpen oqyǧan adam tünnıŋ jartysyn, al taŋ namazyn da jamaǧatpen oqyǧan adam ekınşı jartysyn qūlşylyqpen ötkızgendei bolatynyn süiınşılegen.
Qysqaşa aitarym, jyl on ekı aida jasalǧan qūlşylyqtarymyz jäne ailardyŋ sūltany Ramazanda ūstaǧan orazamyz ben oqyǧan namazdarymyz, dūǧa-tılekterımız qabyl bolsyn. Elımız tynyş, jūrtymyz aman bolsyn!
Gülmira ŞARHANQYZY
