19 aqpanda Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev «Qazaq tılı älıpbiın kirillisadan latyn grafikasyna köşıru turaly» Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ 2017 jylǧy 26 qazandaǧy №569 Jarlyǧyna özgerıs engızu turaly Jarlyqqa qol qoidy. Jarlyqtyŋ tolyq mätının 20 aqpanda QR Prezidentınıŋ baspasöz qyzmetı taratty. Jarlyqqa qosymşaǧa säikes, būl jolǧy nūsqada däiekşeler qysqaryp, ekı taŋbaly ärıpter paida boldy.
QR Parlamentı Senatynyŋ töraǧasy Qasym-Jomart Toqaev qazaq tılınıŋ jaŋa älıpbiı turaly Elbasy Jarlyǧyna qatysty tvitterde pıkır bıldırdı. «2018 jylǧy 19 aqpanda Elbasy qazaq tılınıŋ jaŋa älıpbiı turaly Jarlyǧyna qol qoidy. Būl – tarihi maŋyzǧa ie oqiǧa. Barşaŋyzdy şyn jürekten qūttyqtaimyn!» dep jazdy Senat spikerı. Aita keterlıgı, Senat spikerı jaŋa redaksiiadaǧy latyn älıpbiımen de jazyp, barşa qazaqstandyqtardy qūttyqtady: «2018 jylǵy 19 aqpanda Elbasy qazaq tiliniń jańa álipbıi týraly Jarlyǵyna qol qoidy. Bul tarıhı mańyzǵa ıe oqıǵa. Barshańyzdy shyn júrekten quttyqtaımyn!».
Ükımet üiınde jaŋa älıpbi jaily aityldy
Seisenbı künı Ükımet üiınde qazaq älıpbiınıŋ jaŋa nūsqasyna qatysty arnaiy brifing öttı. «Būl mäsele boiynşa soŋǧy üş aida elımızdegı lingvist-ǧalymdar jūmys ıstedı. Aprobasiia jūmystary memlekettık organdarda, studentter men oquşylar arasynda, BAQ-tarda jürgızıldı. Aldyŋǧy nūsqalardaǧy keibır tehnikalyq, lingvistikalyq, orfografiialyq mäselelerdıŋ bärı ekşeldı, zerdelendı. Äsırese, apostrofqa qatysty mäselenı lingvister, tehnikalyq mamandar tereŋ zerttedı. Sonyŋ negızınde jaŋa nūsqany (akud belgısı bar – T.T.) ūsynyp, ol ūlttyq komissiia deŋgeiınde jūmys toptarynda talqylandy. Iýnikodtar öte yŋǧaily, qazır bärı ony qoldap otyr. Sol nūsqa Memleket basşysynyŋ Jarlyǧymen bekıtıldı. Bız üşın öte quanyşty jaǧdai. Jūrtşylyq ta, ziialy qauym da jaŋa nūsqany jaqsy qabyldady. Eŋ bastysy, būl nūsqa qazaq tılınıŋ orfografiialyq qaǧidattarynyŋ barlyq parametrlerıne säikes keledı» dedı brifingte Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ Tılderdı damytu jäne qoǧamdyq-saiasi jūmys komitetınıŋ töraǧasy Quat Boraşev.
Onyŋ aituynşa, būl jeke adamnyŋ nemese instituttyŋ nūsqasy emes. Lingvist-ǧalymdarymyzdyŋ jan-jaqty qarap, ortaq şeşımge kelıp, maqūldaǧan nūsqasy. Aitpaqşy, ūlttyq komissiianyŋ qūramyna A.Baitūrsynov atyndaǧy Tıl bılımı instituty, Ş.Şaiahmetov atyndaǧy Tılderdı damytudyŋ respublikalyq ortalyǧy qyzmetkerlerımen qosa, elımızdıŋ barlyq öŋırlerınen jinalǧan filologtar, lingvister kırgen. «Apostrofqa qatysty mäselenı qoǧam qyzu talqylady. Halyqaralyq bank jüiesınde qabyldanbai qaluy mümkın. Kompiuterde tergende ärıpterdıŋ aralary bölınıp, sözdıŋ maǧynasy özgeredı. Al jaŋa nūsqasy oquǧa da, jazuǧa da öte yŋǧaily» dep tüsındırdı Q.Boraşev.
Brifingte jurnalisterdıŋ «S», «Iа» ärıpterınıŋ qalai jazylatyny turaly saualyna ol: «Qazır orfografiialyq erejeler daiyndaluda. Sol erejeler bekıtılgennen keiın, būl sūraqqa tolyq jauap beremız» dedı.
Halyqtyŋ pıkırı eskerıldı
«Men älıpbidıŋ soŋǧy nūsqasy halyqtyŋ talqysyna salynǧan joq degen sözben kelıspeimın. Osy joly ūlttyq komissiianyŋ ışındegı toptarda qyruar jūmys atqaryldy. Özım de komissiiada tehnikalyq topty basqardym. Osy topta apostrof qandai mäseleler tuǧyzatynyn qarastyrdyq. Sol problemany köterdık. Elbasy mamandardyŋ sözıne qūlaq asyp, jaŋa nūsqany engızıp otyr» dep mälımdedı Aqparat jäne kommunikasiialar ministrı Däuren Abaev Ükımettegı mäjılısten keiın jurnalisterge bergen jauabynda. Ministrdıŋ pıkırınşe, latyn älıpbiınıŋ soŋǧy nūsqasy tiımdı. Sebebı ony engızuge de köp qarjy jūmsalmaidy.
Däuren Abaev älıpbidıŋ būl jolǧy nūsqasy soŋǧysy bolatynyna da boljam jasaǧan joq. «Ärine, eşqandai kemşılıgı joq älıpbi bolmaidy. Ömırdıŋ talabyna sai qajettı şeşımder şyǧarylyp otyrady. Menıŋ oiymşa, būl baǧyttaǧy jūmystar odan ärı jalǧasa beredı. Üşınşı nūsqasy köŋılge qonymdy, sebebı tek lingvister ǧana emes, IT-mamandardyŋ da pıkırı eskerıldı» dep tüsındırdı ol. Aitpaqşy, ministr būǧan deiıngı nūsqamen jazylǧan maŋdaişadaǧy jazulardy tüzetu kerektıgın aitty. Alaida ǧalamtordaǧy saittardyŋ atauy sol küiınde qalatynyn eskerttı. «Däl bügın kz-ten qz nemese qaz-ǧa auysamyz degen qajettılık joq. Būl jerde eşqandai asyǧudyŋ keregı joq. Barlyǧy aqylmen jäne qajettılıkke qarai jasalady» dedı ministr.
Latynşa jaŋa «Älıppe» qūrastyrylady
«Jaŋa älıpbidıŋ aprobasiiasyn jasauǧa kırısemız. Latynşa jaŋa «Älıppe» qūrastyrylady. Aprobasiiany sapaly jürgızu üşın äuelı mūǧalımdermen, mektep direktorlarymen, sarapşy-mamandarmen talqylaimyz. Sodan soŋ engızu kestesın jasaimyz. Memleket basşysy atap aitqandai, ıstı aqylmen, sabyrmen, mämılemen ısteuımız kerek» dedı tılşılerdıŋ saualyna jauap bergen Bılım jäne ǧylym ministrı Erlan Saǧadiev. Onyŋ aituynşa, mektep oquşylary latyn älıpbiıne daiyndyq bölımınen bastap köşedı.
Būl – tarihi şeşım
«Dostarym! Bügın – erekşe kün! Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev latyn älıpbiınıŋ jaŋa nūsqasyn bekıttı. Būl – tarihi şeşım. El talqysynan keiın ūsynylyp otyrǧan jaŋa nūsqa – älemdık örkeniettı elder qatarynan qalmau üşın jasalǧan igı qadamdardyŋ bırı. Barşaŋyzdy osynau qasiettı künmen şyn jüregımnen qūttyqtaimyn! Derekterge süiener bolsaq, dünie jüzı elderınıŋ köbı osy latyn qarpın qoldanyp keledı. 1929 jylǧa deiın elımız arab jazuyn paidalandy. HH ǧasyrdyŋ basynda Ahmet Baitūrsynūly arab grafikasyna negızdelgen töte jazu mäselesın ūsyndy. Al 1929-1940 jyldar aralyǧynda latyn grafikasyna negızdelgen älıpbidı paidalandy. Endı bız qaitadan osy jüienı qolǧa alyp otyrmyz. Iаǧni Elbasynyŋ Jarlyǧymen bekıtilgen latyn älıpbiınıŋ jaŋa nūsqasy jaŋa tynys alyp, ömırımızge jol tartyp keledı degen söz! Osy igı ıske barşamyz bır kısıdei atsalysaiyq!». Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūly feisbuktegı paraqşasynda osyndai pıkır qaldyrdy.
Tölen TILEUBAI
