«Bahily kiiudı ūmytpaŋyz» degen jazu japsyrylǧan esıktı aqyryn ǧana aşyp, ışke kırdık. Därı iısı aralasqan auany jūtqan küiı dälızdıŋ qaq törındegı proseduralyq kabinetke qarai jürıp kelemız. Qazır men Aibolit aǧaidyŋ kömekşısı mındetın bır künge sūrap almaqpyn. Jan-januarlardy emdegım keledı degen balalyq şaǧymnyŋ armany däl bügın oryndalǧaly tūr.
Asqazannan nebır zattar tabylady
Aibolit aǧai dep otyrǧan kısım – Zäuırbek Aqbergenov. Ol Astana qalasyndaǧy «Aqtaban» veterinarlyq klinikasynyŋ därıgerı. Üstıme medisinalyq halatty ılgen soŋ, ekeumız stasionarlyq bölmenı bır şolyp şyqtyq. Mūnda tūraqty türde bırneşe kün em-dom qabyldap, därıgerdıŋ jıtı baqylauynda boluy kerek it pen mysyqtar jatady eken.
– Būl Fred, – dedı Zäuırbek sol jaq kıreberıstegı torda tūrǧan qara ala ittı nūsqap. İesı itınıŋ artqy aiaǧyn dūrys baspaityny üşın äkelıptı. – Jambas tūsyn rentgende tüsırgenımızde, ittıŋ asqazanynda äldebır küdıktı zattyŋ jatqanyn baiqadyq. Söitsek ol izolenta jūtyp qoiypty. Januarlardyŋ bır auruyn zertteu barysynda osylai ekınşı auruyn tauyp alamyz keide. Qazır Fredtıŋ jambas süiegın de ornyna keltırdık, operasiia arqyly ışındegı izolentany da şyǧardyq.
Zäuırbektıŋ aituynşa, maqūlyqtardyŋ asqazanynan tabylǧan zattardyŋ bärın jiyp, körme ötkızuge de bolady. Onda ne joq deisız: tiyn, tüime, şyrşanyŋ jyltyr oiynşyqtarynan bastap qorytylmai qalǧan süiekke deiıngınıŋ bärı bar. İtter özderıne iısı ūnaǧan zattyŋ dämın körgısı kelıp, qylǧyta berse, mysyqtardyŋ asqazanyna bögde närse olardyŋ būjyr tılderınıŋ kesırınen tüsedı eken. Oǧan jabysqan zatty mysyqtar tükıre almaidy da, amalsyz jūtyp jıberedı.
İtter de därıgerden qorqady
Kenetten dälız jaqtan äldebır adamdardyŋ dauysy estıldı. Aldarynan şyqtyq. Otyzdar şamasyndaǧy ekı jıgıt sabalaq jündı eŋgezerdei haskidı äkelıp tūr. Därıger «ışke alyp jürıŋder» dep ym qaqqan soŋ älgı kısıler ittıŋ qarǧybauynan ūstap berı qarai süiremekşı edı, ol jerge jata qalyp, aldyŋǧy aiaqtarymen edendı tırei, sırestı de qaldy. «Jür, Laika! Qoryqpaşy!» dep janyndaǧy iesı jūmsaq dauyspen ötınıp, tamaǧynan qasysa da, januar ornynan jyljyr emes. Qūddy bır därıgerge barudan qoryqqan säbi dersıŋ!
– Olar da auruhanany bıledı, bızden qorqady, – deidı Zäuırbek. – Tıptı, aralarynda qatty qoryqqannan talyp qalatyn tym sezımtaldary da bolady.
Baiǧūs ittı bır jaǧynan iesı, bır jaǧynan därıger basyp otyryp, tūmsyǧyn däkemen taŋdy.
– Qaşannan bastap mazasy joq?
– Tünnen berı. Ūiyqtamai ūlyp şyqty.
– Tamaq jei me?
– İä, täbetı jaman emes.
Ekeuara dialog osymen tyndy da, därıger Laikanyŋ oŋ jaq artqy aiaǧyn qarai bastady.
– Süiegı ötkendegı operasiiadan keiın dūrys bıtpei, jyljyp ketken. Qaita salamyz, – dedı bır kezde ol. Būl sözdı Laika tüsınbegenmen, qarsy aldyndaǧy aq halat kigen kısıden äldebır qauıptıŋ kelerın sezgendei, kökpeŋbek közderın töŋkerıp, Zäuırbek jaqqa qaraǧyştai beredı.
Qys pen köktemde «pasientter» köbeiedı
Klinikaǧa jiı jetkızıletın itter bolsa, ekınşısı mysyq eken. «Ädette, künıne 7-8 mysyqty qaraimyz, arnaiy mausymdarda onyŋ sany 20-dan asady» deidı därıger. Arnaiy mausym degenı – jaŋa jyldan keiıngı kez ben köktem ailary. Öitkenı mysyqtar jaŋa jylǧa qarai däurenı jüretın türlı petarda-otşaşulardyŋ kesırınen jaralansa, köktem şyqqanda köbelek quamyn dep aşyq tūrǧan terezelerden qūlap ketıp jatatyn körınedı. Mysyq qanşa biıktıkten qūlasa da, tört taǧandap tüsedı degen tūjyrymnyŋ şyndyq emes ekenın osy jerde bılgen bolarsyz.
Tüskı 11-ler şamasynda Mokka esımdı mysyqtyŋ quyǧynan tas almaqşy bolyp ota jasadyq. Mysyqty tyrp etkızbei ūstap otyru ittıŋ jaǧdaiynan da qiyn bolatynyn bılmeppın. Denesı kışkentai ärı iılgış bolǧandyqtan, būlt-būlt etıp qolyŋnan şyǧyp kete jazdaidy.
– Būlarda da adamdardaǧydai quyqtarynda tas bolady eken-au, – dedım narkozda jatqan mūrtty maqūlyqtan közımdı almaǧan küiı.
– Bolǧanda qandai. Mūnyŋ sebebı ielerınıŋ dūrys tamaqtandyrmaitynynda, – dedı därıger. – Nege ekenın qaidam, bız üşın üidegı mysyq meilınşe semız bolǧan saiyn soǧūrlym süikımdı körınedı ǧoi. Tamaqty üiıp-tögıp beremız. Üidıŋ asyn da, «Viskas» sekıldı düken tamaǧyn da aldaryna qoiamyz. Olai etuge bolmaidy. Şekten tys semızdıktıŋ, dūrys tamaqtanbaudyŋ saldarynan būlarda osyndai quyq tastary paida bolady, qant diabetıne şaldyǧady, jürek aurularymen auyrady.
Astanalyq mysyqtar azyraq ömır süredı
Auru demekşı, därıger mysyqtardyŋ jasandy jolmen alynǧan kei tūqymdary belgılı bır dertterge beiım keletının de aitty. «Hromosomalarynyŋ bır-bırıne dūrys säikes kelmegenı sebeptı olarda gendık aurular köp kezdesuı mümkın. Mysyqtardyŋ qymbat tūqymdaryn satumen ainalysatyn adamdar, ökınışke qarai, mūndai aqparatty jasyrady. Olardyŋ dıttegenı tek biznes bolǧandyqtan, januarǧa obal jasadyq-au degen närsenı onşa oilamaidy» deidı Zäuırbek.
Jalpy, mysyqtar ortaşa eseppen 12-15 jyl ömır sürse, Astanada tūratyndary köp degende on şaqty jyl ǧana jasaidy eken. Öitkenı, därıgerdıŋ aituynşa, elordadaǧy auyzsudyŋ sapasy tömen. Sonyŋ kesırınen januarlar özderıne qajettı mineraldardy tolyqtai ala almaidy.
Mokkaǧa ota jasalyp bıtken soŋ, men onyŋ üstıne bandaj kigızdım de, stasionardaǧy tor jäşıktıŋ ışıne jatqyzdym. Bandaj jarany taŋǧan däkenıŋ jyljyp ketpeuın qamtamasyz etedı. Baǧana ǧana qoldy-aiaqqa tūrmai būlqynyp jatqan tompaq mysyq qazır qannen-qapersız ūiqyda. Narkozdyŋ küşı taraǧan soŋ, tıkken jerın auyrsynatyn şyǧar. Bıraq äiteuır aǧzasynyŋ jai-küiı dūrystalǧanyna quandym.
Onkologiialyq dertke nelıkten şaldyǧady?
Sol künı därıger taǧy da tört-bes mysyqty operasiia üstelıne jatqyzyp, kastrasiia jäne sterilizasiia ädısterımen ūrpaq taratuyn toqtatatyn otalardy jasady. Äitpese januarlarda onkologiialyq aurular paida boluy mümkın eken.
– Köp adamdar it-mysyqtaryn veterinarǧa äkeluge erınıp nemese qyzmettı qymbatsynyp, qoldan gormonaldy därıler beredı. Ol januardyŋ tabiǧi qalauyn uaqytşa basqanmen, densaulyǧyna orasan zor zardabyn äkeledı. Mūnyŋ soŋy ısık aurularyna soqtyrady. Jalpy, üi januarlarynyŋ onkologiialyq dertke şaldyǧuynyŋ sebebı
50-60 paiyz jaǧdaida endokrindı jüie jūmysynyŋ būzyluyna bailanysty bolady, – deidı veterinar.
Būdan soŋ ol januarda eşqandai auru belgılerı baiqalmasa da, belgılı bır kezeŋ saiyn vaksina ektırıp tūrudyŋ mındettı ekenın aitty:
– Bızde mysyq bolsyn, it bolsyn, auruyn özı jazyp alady, jarasyn özı jalap-aq emdeidı degen tüsınık bar ǧoi. Ol dūrys emes. Üidegı mysyq dalaǧa şyqpaityn bolsa da, sızdıŋ köşenı basyp kelgen aiaq kiımıŋızden türlı infeksiialar jūqtyruy mümkın. Olardyŋ bır jerı auyryp tūrsa aitatyn tılı joq. Asyraimyn dep alǧan adam olardyŋ ömırı üşın jauapkerşılıktı de sezınuı kerek.
P.S. Klinikadaǧy kömekşılık qyzmetım keşkı 5-ter şamasynda bıttı. Ädette, därıgerler eŋbegınıŋ jemısı adamdardyŋ alǧys aitqanynan körıner bolsa, veterinar maman üşın ittıŋ quana qūiryǧyn būlǧaŋdatqany nemese mysyqtyŋ erkelei pyryldaǧany jūmystaǧy eŋ quanyşty sät ekenın tüsındım.
