JASTARDYŊ JIGERI JASYMASYN

Jaqynda qalada tört jıgıt, ekı qyzdan qūralǧan qylmystyq top qolǧa tüstı. Olar ekı jyl boiy päter tonap, tün jamylyp, qymbat avtomaşinalarǧa ūrlyqqa tüsıp kelgen. Barlyǧy da özımızdıŋ qaraközder. Kezektı tüngı reid barysynda bırneşe jeŋıl jürıstı boijetkender ūstalyp, aty-jönderı anyqtalǧannan keiın, olarǧa aiyppūl salyndy. Köbı – qazaq qyzdary. Studenttık jataqhana maŋynda jappai töbeles bolǧan. Qatysqandar tügel on segız ben jiyrma bestıŋ arasyndaǧy jastar… 

Mıne, osyndai mä­lı­metterdı kün­delıktı aqparattardan jiı oquǧa bolady. Oqisyŋ da oiǧa qalasyŋ.
Kez kelgen el özınıŋ kele­şe­gın öskeleŋ ūrpaǧymen bailanystyrady. Är ūrpaqtyŋ pe­şenesıne jazylǧan zaman aǧy­ny, kezeŋ tynysy bola­dy. Bız­dıŋ atalarymyz ben aǧala­rymyz bır kezde jarqyn bolaşaqqa sendı. «Kele­şek jastar kemeldengen qoǧamda, molşylyqta, erte­ŋıne alaŋdamai erkın ömır sürsın» dep aianbai ter töktı. Tabiǧatynda tamaşa qasiet­terden susyndaǧan halqy­myz­dyŋ keremet, mol qa­zynalyq bailyǧynan när alyp, ertegı-aŋyz, jyrlardy jattap, maqal-mätelder men qanatty söz­derdıŋ maǧy­nasyna qanyǧyp ösken olar ūrpaq­ta­ryna da osyndai tärbie berdı.
Al, bügın şe? Bız sol qūn­dy­­lyqtardy jastarǧa daryta alyp jürmız be? Qazır jas­tardy oryndy-orynsyz köp sögıp, qatyp qalǧan syŋarjaq pıkırlerge jol berıp alyp jürgen joqpyz ba?
«Bügıngı qazaq jastary jal­qau. Ekı qolǧa bır kürek taba almai, bos sendelıp jür. Köbı qalaǧa kelıp, jaldamaly qara jūmys ısteidı. Ony da maŋ­­dy­typ jat­qandary şamaly» dedı bır alqaly bas qo­suda köptı körgen köneköz aǧa­myz. Ras, al­dyŋǧy buynnyŋ keiıngı ūr­paqqa köŋılderı tola bermei­tını – zaŋdylyq. Öitkenı, öz zamandaryn, sol kezde tyndyryp ketken ısterın keiıngı körınıstermen salystyratyny belgılı.
Bızdıŋ halyqta sözın özgege ötkıze de, tyŋdata da bıletın bır tamaşa qasiet bar. Aitaiyn degenımız, qūr bosqa daury­ǧyp, «olar ondai, olar mūndai» degenşe, sözı ötımdı, syily azamat­tardyŋ jastarǧa köbırek aqyl-keŋes beruın, ömırıne baǧyt-baǧdar sılteitın ǧibratty söz­­­derın köbırek tyŋdatu kerek şy­ǧar. Şynynda da, adam beimaza küi keşıp jürgen keibır sät­terınde ainalasynan jön
söz aitatyn, keŋes beretın ülkendı ızdeitını – zaŋdylyq. Osyndaida dertke daua aǧalar aqyly emes pe?
Teledidardaǧy tärbielık mänı az, dauryqpa, daŋǧaza şou baǧdarlamalardy bere
bergenşe, ornyna erte­rekte bolǧan «Syr­san­dyq», «Qaryz ben paryz», «Jansarai», «Terme», «Jastar», «Közkörgen» siiaqty habarlardy qaita jandandyryp, Jastar saiasaty mäselelerı, taǧy basqa da ūiym­dar arqyly auzy dualy, el
qūr­met­teitın abyz adamdarmen jiı-jiı jastar­dyŋ kezdesuı ūiym­dasty­rylsa deimız.
Jastardyŋ boiyna ūlt­tyq tärbienı, halyqtyq bolmys­ty sıŋıruge barynşa den qoiu kerek-aq. Osy tūrǧyda keiıngı kezde maŋyzy men mänı arta tüsken äleumettık jelı­lerdı keŋınen paidalana bılgen dūrys bolar edı.
Bızdıŋ sanamyzda «zaman aǧymy» degen tırkestıŋ qa­lyp­­­tasyp qalǧany şyn­dyq. Jıgıt­ter men qyz­dar­dyŋ esırt­kıge elıtıp, aşy suǧa qūmar­tuyn, jeŋgetailyq pen jezek­ökşelıktı, alypsatarlyq pen alaiaqtyqty, basqa da jas­tar­­­dyŋ boiynda kezdesetın keleŋ­sızdıkterdı zamannyŋ qū­by­luynan köremız. Qoǧamdaǧy tolyp jatqan olqylyqtar men kemşılıkterdı osy negızden ızdeimız. Mūnyŋ özı aǧa ūr­paq­tyŋ boiyndaǧy jauap­kerşılık jügınıŋ jeŋıldeuıne äkelıp soǧary aidan anyq. Orystyŋ ataqty ädebiet synşysy V.Belinskiidıŋ «adam taǧdyry tärbiemen şeşı­ledı» degen qanatty sözın eskersek, şyn mänınde būǧan qoǧam da, adam da, aǧa ūrpaq ta jauapty.
Qai zamanda da jalpy tır­şılıktıŋ tūtqasyna ie boluǧa ikemdı, qoǧam kösegesın köger­tıp, merei märtebesın biık­tetetın jas talaptyŋ bolatynyna eş kümän joq. Ondai daryndy jastar bügın de bar.
Sondai jastardy nege ülgı-önege retınde jan-jaqty nasihattamaimyz. Mäselen, Astana qala­synda Ermūrat Äbdıl­daev esımdı at äbzelderın jasaityn jıgıt tūrady. Jasy otyzǧa da tolmaǧan ınımız özınıŋ eŋbek­qor­lyǧynyŋ arqasynda ülken şaŋyraqty asyrap, tek özıne ǧana emes, ainalasyna da şapa­ǧatyn tögıp jür.
«Äzırge auyz toltyryp aita qoiarlyqtai ıs tyndyra qoiǧan joqpyn. Şaǧyn kä­sıptı bas­taǧanymyzǧa bır-ekı jyldyŋ jüzı boldy. Tapsyrys alyp qazaqy er, aşamai jasaimyz. Jügen, qamşy öremız. Etık tıge­mız. Keŋınen tanymal bola qoi­ǧan joqpyz. Bıraq, aldaǧy uaqytta şaruamyzdy keŋeite tüsemız be degen oiymyz bar» deidı Ermūrat äŋgıme arasynda.
Üilengen, üş säbiı bar. Jary özıne kömekşı. Inılerımen bır­ge öz şarualaryn döŋgeletıp jatyr.
Auyzdy qu şöppen sürte beruge de bolmas. Ükımet te eŋbek etu jaǧdaiyn jaqsartu, tabys deŋgeiın köteru, ūzaq merzımdı nesie berudıŋ kezeŋdık jüiesın engızu, taǧy basqa da ekonomikalyq kömekter ar­qyly jastardyŋ äleumettık-tūrmystyq jaǧdaiyn tüzeuge qoldan kelgenşe yqpaldasyp jatyr. Osy mümkındıkterdı paidalanyp qaluǧa ūmtylatyn jas­tar bar da, onyŋ parqyna boilai almai öz betınşe jüretın sabazdar taǧy bar.
Qūrylysta ısteitın jūmysşy jıgıttermen äŋgımelesudıŋ sätı tüstı. Erkın, Eljan, Jänıbek, Ashat esımdı jıgıtter «zaman bolsa mynau, qymbatşylyq qysyp barady. Bır basymyzdy äreŋ alyp jürmız. Qazır üilenıp, üi bolu turaly oilamaimyz da» degen edı. Jastary otyzǧa kelıp qalǧan tepse temır üzetın nar tūlǧaly azamattardyŋ auzynan älgındei söz şyqqanda bıraz kümıljıp qaldyq.
Būl er azamattyŋ boiyna qandai qiynşylyq bolsa da töze bıletın asyl qasietterdı tärbielei almaǧanymyz ba? Būl öskeleŋ ūrpaqqa otbasyn qūru adamzatqa tän qūndylyqtardyŋ eŋ qasiettısı ekenın ūǧyndyra almaǧanymyz ba? Osydan keiın 40 myŋ sür boidaq pen 100 myŋ kärı qyzymyzdyŋ sany odan saiyn öse bermesıne eşkım kepıldık bere almasy haq. Osydan keiın qoǧamnyŋ özegın jegı qūrttai üŋgıp kırıp bara jatqan jezökşelık pen nekesız bala tuudy odan saiyn aiyptai bererımız kämıl.
Elımız täuelsızdık alǧan şirek ǧasyrda eleulı-eleulı jetıs­tıkterge qol jetkızdı. Älem ta­nyǧan bolaşaǧy zor memleket ekenımız taǧy şyn­dyq. Osy tabystarymyzdy eselei tüser bılımdı de bılıktı, parasatty jastarymyz bolmaq. Bügıngı jastarǧa ruhani bai­lyq, taza oi, tereŋ bılım, adam­gerşılık, adaldyq, küş-qai­rat, densaulyq qajet. Elde osyndai eşqaşan ūnjyrǧasy tüspeitındei qaisar ūlandar tärbelesek deimız.

DEREK:

Astana qalasy äkımdıgıne qa­rasty Jūmyspen qamtu orta­lyǧy elordamyzda jastardy jūmyspen qamtumen ainalysatyn bırden-bır mekeme bolyp otyr. Atalmyş mekemenıŋ mälımetıne säikes, jyl basynan berı 214 jas tülek «Jastar täjıribesı» baǧdarlamasyna qatysuşy bolyp , bügınde Astana käsıporyndarynda mamandyǧyna sai qyzmet etıp jür. Ai saiyn olarǧa 45 800 teŋge kölemınde jalaqy tölenedı.
Jalpy, «Jūmyspen qamtu – 2020 jol kartasy» baǧdarlamasy aiasynda memleket tarapynan JOO men kolledj tülekterıne mamandyǧy boiynşa alǧaşqy eŋbek ötılın jinap, tūraqty jū­mys­qa ornalasuǧa jaǧdai jasal­ǧan. Diplom alǧanyna üş jyldan aspaǧan 29 jasqa deiıngı är aza­mattyŋ 6 ailyq «Jastar täjı­ri­besınen» ötuge mümkındıgı bar.
Osy oraida, jūmysqa ornalasu mäselesı tolǧandyrǧan elor­dalyq jastarǧa Astana qalasy äkımdıgıne qarasty Jūmyspen qamtu ortalyǧyna baryp, ondaǧy mamandardan tolyqqandy mä­lımet aluǧa keŋes beremız.

Taŋatar TÖLEUǦALİEV