«Jasyl beldeu» – qalanyŋ ökpesı

Bügıngı taŋda elordanyŋ jasyl beldeuın jahanǧa ūsynatyn brend dep baǧamdauǧa äbden bolady. Tabiǧattyŋ tynys-tırşılıgın baǧumen ainalysatyndar osylai deidı. Elımızdıŋ Tūŋǧyş Prezidentı N.Nazarbaevtyŋ baiandy bastamasy bolǧan «Jasyl beldeu» 1997 jyldan berı aumaǧyn keŋeitıp, qalanyŋ ekologiialyq ahualyn jaqsartyp keledı. Alǧaşqy jyldan 2013 jylǧa deiın otyrǧyzylǧan aǧaş köşetterınıŋ jalpy audany 70 myŋ gektardy qūraǧan.

İgı jūmystyŋ basy-qasynda bolu mındetı «Jasyl aimaq» käsıpornyna jüktelgen. Atalǧan käsıporyn Aqmola orman şaruaşylyǧy basqarmasynyŋ bazasynda QR Ükımetınıŋ 2000 jylǧy 10 aqpandaǧy №198 qaulysy jäne Orman, balyq jäne aŋşylyq şaruaşylyǧy komitetınıŋ osy jylǧy 18 aqpandaǧy №37 būiryǧy negızınde qūrylǧan. Sodan berı bas qalanyŋ jasyl beldeuın qūru boiynşa jūmystardy oryndap, ormandardy saqtau, qorǧau, molaitu jäne orman ösırumen ainalysyp keledı. Sonymen qatar orman qory aumaǧyn örtke qarsy jailastyru jäne orman örtterın söndıruge qatysu,orman ziiankesterı men aurularyna qarsy küres jürgızu, tälımbaq jūmysyn üilestırıp, ortaq tūqym bazasyn qūru da atalmyş käsıporynnyŋ qūzıretıne kıredı.

«Jasyl aimaq» RMK aumaǧy – soltüstıkten oŋtüstıkke deiın­gı ūzyndyǧy 105 şaqyrym, batystan şyǧysqa qarai 115 şaqyrymǧa sozylǧan. Onyŋ orman qorynyŋ jalpy audany 87,4 myŋ gektardy qūraidy. Onyŋ ışınde 2,0 myŋ ga – ormanmen jabylǧan alaŋ. Būl būryn Aqmola orman şaruaşylyǧy MM-nıŋ uchaskesı bolǧan. Keiın joǧarydaǧy käsıporynmen bırıktıru nätijesınde käsıp­orynǧa ötken.

Mekemenıŋ qūrylymynda 2 orman  tälımbaǧy men 8 ormanşylyq bar. 2 tälımbaqtyŋ bırı – «Aqqaiyŋ», ekınşısı «Damsa» dep atalady.

Aldaǧy 3 jylǧa deiın Nūr-Sūltan qalasynyŋ ainalasyna aǧaş egudıŋ ekınşı kezeŋı qolǧa alynyp, jasyl aimaqty jiıletu jūmystary jürgızılmek.  Sondai-aq qolaisyz klimattyq jaǧdailar saldarynan zaqymdanǧan tūstardy  qaita aǧaş egu täsılımen qalypqa keltıru şaruasy jalǧasady deidı «Jasyl aimaq» ökılderı.

Sonymen qatar olar ötken jyly 2778,56 ga alaŋda 3 jūmys jobasy boiynşa daraq otyrǧyzudy qolǧa alyp, 5 495 481 dana aǧaş köşetterın otyr­ǧyzǧanyn aityp otyr.  Bas şa­hardyŋ ainalasyn kögaldandyru barysynda tälımbaqtarda ösırılgen 2 jyldyq ekpeler men 1 jyldyq tamyrlanǧan qalemşeler paidalanylǧan.

Biyl 4090 ga alaŋda 5 jūmys jobasy baǧytynda tal egu josparlanǧan. Käsıporyn ökılderınıŋ aituynşa, qoldaryndaǧy daraqtardyŋ sany – 8 284 953.  Sonyŋ 692,96 gektary Astana ormanşylyǧyna qarasty Qabanbai batyr kentıne tiesılı eken. Būl qam «Oŋtüstık baǧyt 2 kezek» jūmys jobasy aiasynda josparlanǧan.

Keler jyldan bastap 2024 jylǧa deiın 6906,16 gektar alaŋǧa orman ekpelerın otyrǧyzudy oilap otyrǧan ormanşylar 2023 jyly 2 kezeŋde 3650,26 ga, 2024 jylǧy qos kezeŋde 3255,9 gektardy jelekpen qamtimyz deidı.

Qazırgı kezde atalǧan käsıp­orynda 587 jan jūmys ısteidı. Onyŋ 8-ı – ormanşy, 8-ı – ormanşynyŋ kömekşılerı, şeberler sany – 9. Sonymen qatar 88 orman küzetşısı, 75 jürgızuşı, 179 mehanizator osy salada ter tögude. Būdan bölek, ärtürlı qyz­metterde köptegen adam eŋbek etude. Mausymdyq mezgılderge de 820 adam qabyldanady deidı kadr qyzmetındegıler.

Otyrǧyzu materialyn ösıru üşın «Jasyl aimaq» ielıgınde 110 gektarlyq «Aq qaiyŋ» tälımbaǧy bar. Onda jyl saiyn 9 milliondai şegırşın, üieŋkı, jide, terek, tal, alma, jyŋǧyl sekıldı barlyǧy jiyrmadan asyp jyǧylatyn aǧaştar ösırıledı. Al «Damsa» tälımbaǧy baǧaly tūqymdastardy ösıru üşın arnalǧan. Atalǧan jerde kädımgı qaraǧai, sıbır balqaraǧaiy, sıbır şyrşasy, batys arşasy, käduılgı arşa, ūsaq japyraqty jöke jäne salpynşaq qaiyŋ ösırıledı. Tälımbaqta tamşylatyp suaru täsılı qoldanylatynyn atap ötken jön.

Qalanyŋ jasyl aimaǧyndaǧy «Aq qaiyŋ» tälımbaǧy territoriiasynda aǧaş jäne būta tūqymdaryn synau, budandas­tyru jönındegı täjıribelerdı jürgızu üşın jiyrma jyl būryn arboretum qūrylǧanyn köpşılık jaqsy bıledı. Bügınde arboretumde barlyǧy 1170 tüp aǧaş pen 354 būta aramşöptermen aralastyrylyp otyrǧyzylǧan. Ondaǧy maqsat – jerdı jaqsartyp, aramşöpterdıŋ ösuın tejeu. Qajettı materialdar elımızdıŋ soltüstıgı men şyǧys oblystarynan satyp alynǧan.

Tıze bersek, tolaiym tabys­tar men tolassyz tırlıkter köp. Ormannyŋ bolaşaǧy da oilas­tyrylǧan. Ol üşın J.Jienbaev atyndaǧy ösımdıkterdı qorǧau jäne karantinı ǦZİ qyzmetkerlerı tiıstı baqylaudy jürgızıp otyrady.  Öitkenı orman ösırumen qatar onyŋ ziiankesterımen küresıp, orman aurularyn aldyn alu jūmystary – öz aldynda bır töbe.

Mamandar Nūr-Sūltan qalasynyŋ jasyl aimaǧy tüzılu jabaiy januarlardyŋ damuyna da eleulı yqpal ettı deidı. Bügıngı taŋda elorda aumaǧynda maral, būlan, elık, qaban, dala qarsaqtary, ondatr, qoian sekıldı «orman tūrǧyndary» bar ekenı bızdı quantady. Sol sekıldı türlı qūstardyŋ qatary jasyl aimaq­tyŋ arqasynda köbeiıp otyr. 2012-2021 jyldary aralyǧynda jasyl beldeu faunasyn baiytu üşın 10 myŋǧa juyq qyrǧauyl jıberılgen.

Elorda ekologiiasyna sübelı üles qosqan jasyl beldeu ekonomikalyq tūrǧydan da tiımdı bolyp otyr. Sebebı jemıs-jidek pısken kezde köptegen tūrǧyndar osy ormannyŋ jemısın künkörıske ainaldyrady. On talymyz orman bolǧanda dauyl men jelden qorǧan bolady. Biyl qysta borannyŋ az boluy jasyl beldeudıŋ boluymen bailanysty degen pıkırdı keibır qala tūrǧyndary aituda. Qalai bolǧanda, qajetımızge jarap, «Jaŋa Qazaqstannyŋ» jasyl aumaǧy köbeie bersın demekpız.

Baijan Emberdı