Astanany salǧan Memleket basşysy alǧaşqy sätten bastap bas şahardy kögaldandyruǧa, jasyl jelekke oranǧan qalaǧa ainaldyruǧa basty köŋıl böldı. 1997 jyldan bastap qolǧa alynǧan kögaldandyru jūmystary az uaqytta öz nätijesın bere bastady. Qazırgı jaiqalǧan Astanany alǧaşqy elorda bolǧan jyldarmen salystyruǧa mülde kelmeidı. Aşyq dala 20 jyl ışınde nu ormanǧa ainalyp, 14827 gektar aumaqty alyp jatqan jasyl beldeu bügınde qalada qolaily ekologiialyq klimat qalyptastyryp, Astanany aŋyzaq jelden qorǧap tūr.
Aŋ-qūstar älı de köbeiedı
Bügınge deiın qaiyŋ, qaraǧai, terek, üieŋkı siiaqty 12 mln aǧaş pen 1,7 mln būta otyrǧyzylǧan ormanda aldaǧy uaqytta da türlı ösımdıkter egılıp, aŋ-qūstar da köbeitılmek. Mysaly, keler jyly 500 myŋ ekpe köşetı otyrǧyzylady. Sonymen qatar, elordalyqtar men qala qonaqtaryna arnalǧan demalys oryndary da salynady dep josparlanuda. Jasyl beldeudıŋ qūrylǧan kezınen bastap ondaǧy atqarylyp jatqan jūmystar jaily «Astana ormany» JŞS bas agronomy Ardaq Hasenov bylai deidı:
– Ormandy otyrǧyzudyŋ bırınşı kezeŋınde ǧalymdar būl jerdı orman qyluǧa qarsy bolǧan edı. Barlyǧy ösımdıktıŋ ösetınıne kümänmen qarady. Sodan soŋ köşetter jolaqpen otyrǧyzyldy. Mysaly, aǧaştar 20 metr jerge egılse, 20 metr oryn aşyq qaldyryldy. Bıraq uaqyt öte kele Elbasynyŋ aitqany aidai kelıp, būl jerge egılgen aǧaştar jaiqalyp östı. Memleket basşysy jyl saiyn ormanǧa kelıp, jaǧdaidy öz közımen körıp tūrady. 2009 jyly kelgenınde ormandaǧy aşyq jolaqtarǧa taldar egıp, jauyp tastaudy tapsyrdy. Sodan bos oryndarǧa qandai aǧaştardyŋ ösetını turaly orman şaruaşylyǧy instituty ǧalymdarymen bırlesıp, öndırıstık täjıribe jasai bastadyq. Nätijesınde orman şaruaşylyǧyn damytu, ziiandy jaǧymen küres jürgızu jäne jersındıru syndy 3 joba düniege keldı. Qazır sonyŋ üşınşı jobasyn jüzege asyryp jatyrmyz. Sodan 2012 jyly ormandy damytudyŋ ekınşı kezeŋı bastaldy.
Jersındıru jūmystary jürgızılude
Ardaq Hasenovtıŋ aituynşa, bırınşı kezeŋde ormanda otyrǧyzylǧan şyrşa, qaraǧai, emen siiaqty qylqan japyraqty aǧaştar 1,8 paiyz ǧana bolsa, ekınşı kezeŋde būl körsetkış 48 paiyzdy qūraǧan.
– Emen – negızı oŋtüstık öŋırde ösetın aǧaş. Qazır bız ony jersındırdık. Sondai-aq, 2014 jyldan biylǧa deiın soltüstık öŋırlerden äkelıngen 130882 tüp qaraqat egıldı. Būlar qazır önım berıp jatyr. Sonymen qosa, alma, almūrt aǧaştary da eksperiment türınde otyrǧyzylǧan bolatyn. Būl aǧaştar äzırge jemıs berıp jatqan joq. Bıraq ormanda dala qoiandary köp bolǧandyqtan ony ösıru qiynǧa soǧady. Sebebı alma men almūrt qoiandardyŋ süiıktı taǧamy bolǧandyqtan, qystyŋ künderı aǧaştardy qamyspen orap, qorǧau jūmystary jürgızıledı, – degen bas agronom ormanda ösımdıktermen qatar, jan-januarlardyŋ da köbeiıp kele jatqanyn aitady. – Jalpy, ormanda qazır januarlar qatary da az emes. Qarsaq, tülkı, qoian, elık, sauysqan, qarǧa siiaqty bırqatar aŋ-qūsty kezdestıruge bolady. Sondai-aq, 9883 qyrǧauyldy qoldan ūşyrdyq. Qazır qyrǧauyldar tek ormandy ǧana mekendemeidı. Olardyŋ keŋıstıgı ūlǧaiyp bara jatyr. Ormannan 60 şaqyrym qaşyqtyqtan da qyrǧauyldy körgen adamdar bar. Mysaly, jasyl beldeude 800-den asa adam jūmys ıstese, onyŋ basym köpşılıgı qaladan 100 şaqyrym qaşyqtaǧy auyldarda tūrady. Olar qyrǧauyldy öz auyldarynan da köredı eken.
Jasyl beldeudıŋ qala territoriiasyna qaraityn bölıgınde aŋşylyqpen ainalysuǧa qataŋ tyiym salynǧan. Mūndaǧy qauıpsızdıktı kündız-tünı eŋbek etetın 40 ormanşy qadaǧalaidy. Eger aŋşylardy baiqasa, olar bırden orman saqşysyna habar beredı. Sonymen qatar, ormanda beinebaqylau kameralary da köptep ornatylǧan. Äzırge mūnda tek qaraqat teruge ǧana rūqsat etılıptı. Iаǧni kez kelgen qala tūrǧyny jasyl beldeuge baryp, qaraqat teruge qūqyly. Osy mümkındıktı barynşa paidalanyp, ormandaǧy jidektı saudalap, näpaqasyn tauyp, mūny tūraqty käsıpke ainaldyrǧan astanalyqtar da az emes. Tabandy eŋbektıŋ arqasynda tıptı olardyŋ keibırı baspanaly bolyp, kölık te mınıp jatyr. Būl jasyl beldeudı qūrudaǧy tüpkı maqsattyŋ oryndala bastaǧanyn bıldırse kerek.
