Bır joly jazuşy Şerhan Mūrtaza aǧamyzben balalyq şaǧy turaly sūhbattasyp otyrǧanmyn. Qalamger özınıŋ tuǧan auyly Myŋbūlaq turaly aita kep: «Tuǧan jerın aŋsamaityn, ızdemeitın adam bolmaidy» dedı. Tūlǧanyŋ balalyǧy ötken kışkentai ǧana auylyn jer jännatyna teŋeitının baiqadym. Sonda da maǧan būl söz kädımgıdei taŋsyq estıldı. Iştei özımnıŋ oi-sezımımdı bajailap kördım de:
– Aǧa, sız tuǧan jerın aŋsamaityn adam bolmaidy deisız. Men tuǧan jerımdı qatty saǧynbaidy ekenmın. Tıptı, ızdemeimın de, – dedım.
Sol-aq eken, Şer-aǧam:
– A? – dep, jüzıme jalt būryldy. Közderındegı taŋqalysty körıp qysylyp qaldym.
Al aǧam oilanyp otyryp bylai jauap berdı:
– Sen, bälkım, tuǧan auylyŋnan erterek ketıp qalǧan şyǧarsyŋ. Tuǧan topyraqtyŋ, tuǧan jerıŋnıŋ qasietın, närın sezınıp ülgermegen bolarsyŋ… Äitpese, ony jaqsy körmeuıŋ mümkın emes qoi…
* * *
Bertınde aqparat betterınen amerikalyq atanǧan egızder Maikl men Migan turaly materialdy közım şalǧanda, Şer-aǧamnyŋ älgı sözı oiyma orala berdı…
Būl balalar on jetı jyl būryn qazaq topyraǧynda düniege kelgen eken. Tuǧanynda qany ǧana emes, jany da qazaq edı. Taǧdyrdyŋ jazuymen ekeuı säbi şaǧynan jetım qalypty. Alaida, amerikalyq Al Gor degen azamattyŋ balalarǧa közı tüsedı. Söitıp, üş jasynda qos mūŋlyqty asyrap alyp ketedı.
Äuelgıde tuǧan otanynan ajyraǧysy kelmegen balalardy talabyna qarai Gor myrza «McGavock High School, mektebıne berıptı. Öitkenı, onda tym bolmaǧanda orys tılın üiretetın edı… Bıraq taǧdyr balalardyŋ orys tılıne qanyq boluyn da qūp körmegen tärızdı, keiın mektep baǧarlamasynan orys tılı alynyp tastalypty…
«Egızderdıŋ boiynan kenet ertedegı saq babalarynyŋ jauyngerlık ruhy oianǧan sekıldı, AQŞ Qaruly küşterı qarjylandyratyn «Air Forsce Junion Rasarve Offier Training Corps» kadet daiyndau baǧdarlamasyn taŋdady» dep jazypty balalardyŋ ärı qaraiǧy ömır joly turaly «Ekspres K» gazetı.
Söitıp, Maikl men Migan älemnıŋ geografiialyq kartasyn mültıksız jattap, halyqaralyq dau-damailardy şeşu negızderın igeredı. Balalyq şaǧy asyq oinap, sadaq atumen ötpese de, mergendık atys boiynşa ikemdılık tanytyp, türlı jarystarǧa qatysyp, jeŋıs biıkterınen körınedı.
Büldırşın kezınen bauyryna basqan ekı qazaq balasyn bügınde asyrap alǧan äkesı Al Gor ülken maqtanyş tūtady eken.
Biylǧy jyly oquyn bıtırgen Maikl teŋız äskerıne, al qaryndasy Migan armiia rezervıne barudy ūiǧaryp otyr eken…
* * *
Elımızden şekara asyrylyp, şet el azamattarynyŋ asyrauyna berılgen Maikl men Migan ǧana emes. Halyqaralyq Gaaga konvensiiasynda körsetılgen «jetım balalardy şetel azamattarynyŋ asyrap aluyna beru» turaly bapty basşylyqqa alǧan Qazaqstan 1999 jyldan bastap şeteldıkterdıŋ jetımekterımızdı asyrap aluyna jol aşqan.
Būl mäsele «Neke jäne otbasy turaly» zaŋ negızınde bekıtıler tūsta qoǧam tarapynan ülken narazylyq tuǧany mälım. Jetımın jatqa berudı namys körgenderge ükımettıŋ «şetelge tek auru balalar jıberılıp jatyr» degen uäj aitqany da belgılı. Bıraq… AQŞ Qaruly küşterınde qyzmet etuge jarap tūrǧan Maikl men Migandai qazaqtyŋ qaraközderı Qazaqstan biudjetıne auyrlyq qylar ma edı?..
Ras, balalardyŋ şetel asuyna jol berılgende «balanyŋ otbasynda ösu qūqy» alǧa tartyldy. Bıraq… balalardyŋ öz tuǧan otanynda ösu qūqy eskerılmedı.
Al ūzaq jylǧy talas-tartystardan keiın oryn alǧan zaŋsyzdyqtardy retteu üşın deputattar bır şeşımge köndıguge mäjbür boldy. Solai azdaǧan talap qoiyla otyryp, şeteldıkterge bala beru mäselesı ūlttyq zaŋnamamyz şeŋberınde de bekıtıldı. Söitıp, elımızdegı jetım balalardy şeteldıkterdıŋ qūşaǧyna berıp, ortada «deldaldyq» etıp jürgen 50-ge tarta halyqaralyq agenttıktıŋ bırazy tırkeuden ötıp, ükımettıŋ baqylauyna alynsa, bırazy jabyldy.
Arasynda moratorii jariialap, şetel azamattarynyŋ Qazaqstannan bala asyrap aluyn toqtatqanmen, bügıngı künı zaŋdy jolyn tapqan būl mäsele jalǧasyp keledı. 1999 jyldan berı Qazaqstannan 9 myŋnan astam jetımek şekara syrtyna jıberılgen. Olardyŋ bırazy Qazaqstandyq elşılıkterdıŋ bas-köz boluymen ösıp kele jatqanymen, elımızden erterek äketılıp, müldem habarsyz ketken balalar da, ögei ata-ana tarapynan jäbır körıp, ömırı tragediiamen aiaqtalǧan beibaqtar da az emes…
* * *
Bır süiınerlıgı, elımızden äketılgen ärbır balanyŋ Qazaqstan azamattyǧy saqtalady eken. Sonymen qatar, olar 18-ge tolǧan soŋ, elıne qaitu qūqyǧyna ie bolady. Ärine, özderı qalasa.
Bıraq, jat elde ösıp, jat dındı qabyldap, jat jūrttyŋ tılınde söilep, sol tılmen bırge özı ösken böten ortanyŋ salt-sanasyn qabyldaǧan bala tuǧan otanyna orala ma? Künı bügınge deiın şeteldık ata-ananyŋ qamqorlyǧynda ösıp, «Qazaqstanym, qaidasyŋ?» dep, tuǧan otanyn ızdep kelgen bır bala bar ma eken?
***
Men būryn qalamger aǧammen äŋgımelesıp otyrǧanda älı özımnıŋ de eseiıp, özgeretınımdı, elımdı, tuǧan jerımdı aŋsap, ızdei bastaitynymdy sezbegen ekem. Bügınde jüdeuleu ötse de, janymdy jasytpaǧan, armanşyl, qiialşyl etıp jıgerlendırgen, jetıldırgen, balalyq şaǧyma degen aŋsarmen bırge tuǧan jerıme degen ystyq yqylasymnyŋ artqany ras. Ol sezım adam eseigen saiyn ūlǧaia tüsetınıne de köz jetkızdım.
İä, adam özınıŋ jaqsy estelıkterın jadyna salatyn adamdardy, ortany, tuǧan jerın jaqsy körmeuı mümkın emes.
Al tuǧan otany turaly sūraǧanda qara köje men syldyr su ışıp, vafli jep, özek jalǧaǧan jetım künderı turaly ǧana aita alatyn Maikl men Migan keiın osyndai baqytty sezıne ala ma?
Şynymen de, bız balalarymyzdyŋ Gaaga konvensiiasynda körsetılgen otbasynda ösu qūqyn qorǧaimyz dep, Otanynda ösu qūqynan ajyratyp otyrǧan joqpyz ba?
…Balalarymyzdyŋ tuǧan elın süiu, otanym dep süiıspenşılık jıgerıne bölenu sezımderın şektep alǧan joqpyz ba?
Şekara asyrylǧan balalarymyzdyŋ qazaq jerınde, qazaq bolyp ömır süru baqytyn qaitara alamyz ba?
Qalai?..
Näzira BAIYRBEK
