Saryarqany şūrailandyryp, şyrailandyrǧan qūtty meken, sar dalanyŋ qaq jüregındegı taŋǧajaiyp jer, Qazaqstandaǧy turister eŋ köp keletın top-5 aimaqtyŋ bırı – Burabai demalys aimaǧy. Onda saiabaqtar, aty aŋyzǧa ainalǧan müsınder, tastar, taularmen qorşalǧan mekenge saiahat jasap, qasiettı jerdıŋ tarihyn estıp qaitudyŋ özı – bır maqtanyş. Burabaidy Qazaqstannyŋ brendı dese de bolady. Aptanyŋ demalys künderı, jaz şyǧysymen elordalyqtar Burabaiǧa qarai aǧylady. Otandyq turizmnıŋ boitūmaryna ainalǧan Burabai ūlttyq saiabaǧyna keluşıler sany boiynşa da köş basynda. Kökşenıŋ köz toimas körıktı jerlerınde 550 myŋnan astam adam saiahattaǧan.
Otandyq turizmnıŋ boitūmary bola ma?
Mädeniet jäne sport ministrlıgı ūsynǧan turistık aimaqtardyŋ kartasy boiynşa respublikalyq deŋgeidegı turistık aimaqtar tızımıne 24 aumaq kırdı, onyŋ ışınde: Almaty, Astana qalasy, Aqmola oblysynyŋ Şuchinsk-Burabai kurorttyq aimaǧy, Alaköl kölınıŋ jaǧalauy, «Şymbūlaq» tau-şaŋǧy kurorty, «Tabaǧan» tau-şaŋǧy kurorty, Şaryn kanony, «Tengri» kurort qalasy, Qapşaǧai qalasy, «Arasan» sanatorii-kurorttyq aimaǧy, Balqaş kölınıŋ jaǧalauy, Kaspii teŋızınıŋ jaǧalauy, Türkıstan qalasy, Pavlodar oblysynyŋ Baianauyl kurorttyq aimaǧy, «Baiqoŋyr» turistık aimaǧy bar. Elımızdegı turizm salasynyŋ damuyna bız atap ötken aimaqtar ülken paida äkeledı. Al olardyŋ ūzaq jasauy men qauıpsızdıgı bızdıŋ qolymyzda ekenı tüsınıktı.
Alaköl kölı men Almaty oblysynyŋ tau klasterınen keiın «Burabai» kurorttyq aimaǧynyŋ jylyna 2 000 000 turistık äleuetı bar (qazırgı turistık aǧym – 750 000).
«Burabai» memlekettık ūlttyq tabiǧi saiabaǧynyŋ tabiǧattyŋ qaitalanbas nysandary erekşe körnektı oryndary dep tanylǧan. Mūnda januarlardyŋ san aluan türlerı bar. Türlı pışın men qalypta tüzılgen granittı jartastar alyp tastardan arnaiy oilastyrylyp jasalǧan siiaqty. Is jüzınde bärı – adam balasy at berıp, aŋyzben baiytqan şeber Tabiǧat-Ananyŋ bıregei tuyndylary. Burabai kölı teŋız deŋgeiınen 319 metr biıktıkte ornalasqan. Köl şyǧanaǧyndaǧy Jūmbaqtas tauy Burabai nyşanyna ainalǧan. Burabai tabiǧaty köz tartar sūlulyǧymen, auasynyŋ tazalyǧymen tartymdy. Biık taular, kögıldır kölder, qaraǧai men qaiyŋ aǧaştary ölkenıŋ sänın kırgızedı. Saiabaqta januarlar älemınıŋ 305 türı bar. Onyŋ 87 türı sirek kezdesetın ia joiyluǧa jaqyn. Ösımdıkterdıŋ 757 türı kezdesedı. Onyŋ 12 türı Qyzyl kıtapqa engen. Jaiqalǧan aǧaştardyŋ qaraǧai, qaiyŋ, kökterek, būtaly ösımdıkter qūraidy. Tau qyrattarynyŋ ügıluı men jeldıŋ äserınen Burabaida Oqjetpes, Ūiqydaǧy batyr, Bürkıt, Tüie, qūdyr, Sfinks siiaqty erekşe tas müsınder paida bolǧan.
Ölkenıŋ qazaqstandyq jäne şeteldık turister arasynda tanymaldylyǧy – zaŋdy qūbylys. Astanamyz arqyly salynǧan jaŋa jol Burabaiǧa eş alaŋsyz, jaily jetuge mümkındık beredı. Bıraq, osyndai şūraily jerdı, turizm klasterın otandyq ekonomikanyŋ damuy üşın oryndy paidaǧa asyra almai otyrǧan elmız…
Tuǧan jerdıŋ tabiǧatyna tamsantyp, tarihi-tanymdyq turlar ūiymdastyru öte qajet. sonymen qatar servis qyzmetınıŋ sapasyn dūrystap, infraqūrylymdy damytudy qolǧa alu kerek. Iаǧni, äuejai, vokzal, qonaq üi, jol qatynasyn damytudyŋ maŋyzy zor
Mūnda nege bärı qymbat?
Ärıptesım jazǧanyndai, Astanadan nebärı 250 şaqyrym jerde ornalasqan Burabaiǧa demalu üşın qaltaŋyzda 500 myŋ teŋgeŋız boluy kerek. Onda arzan qonaq üi nömırlerın 20-25 myŋ teŋgege tabuǧa bolady. Ekı adamǧa ketetın şyǧyny Alakölmen teŋ. Burabaida servis qyzmetınıŋ sapasy, infraqūrylymy jetılmegenı öz aldyna, ashanasyndaǧy tamaq öte qymbat. Mausym-şılde ailaryndaǧy halyqtyŋ nöpırın paidalanyp, baǧany neşe esege köbeitken käsıpkerler osy ekı aida aqşa tabu üşın jantalasady. Olardy osy turister kelesı jyly qaityp kele me, joq pa degen saual qyzyqtyrmaidy, bar yqylasy – tüsken qarjyda. Al endı tazalyq mäselesın aitsaq, sız de jylaisyz, men de jylaimyn…
Burabaida käsıp jasap jatqan käsıpkerler de mūny aitsaŋ, zar jylaidy.
– Dosym ekeumız Burabai kölınıŋ jaǧajailaryndaǧy demalys üilerın keluşılerge jalǧa berumen ainalysqanymyzǧa bırneşe jyl boldy, – deidı käsıpker Yqylas Orazbai bızben äŋgımesınde. Tapqan tabysymyzdy tolyq körsetıp, salyq komitetınıŋ talaby boiynşa jūmys ıstep otyrmyz. Bıraq, jalǧa bergen jerınıŋ topyraq qabatyn teksergender taǧy da baj salyǧyn töleŋder dep dıkıldegende töbeŋdı tesıp jıbere jazdaityny bar. Jerdıŋ üstındegı bizneske jerdıŋ topyraq betınıŋ ne qatysy bar, tüsınbeimın. Ol jerde men egın egıp, astyq almasam, öndırıspen önım şyǧarmasam, baj salyǧynyŋ maǧan ne qatysy bar degen oi mazalaidy. Al tazalyq mäselesıne kelsek, qoqys şelekterın qoiǧanymyzben, adamdar qalai bolsa solai toltyryp, ainalanyŋ bärın qoqys alaŋyna ainaldyryp jıberetını taǧy bar. Sondyqtan, kelgen turisterge qoqystaryn özderımen bırge ala ketuge mındettep otyramyz, basqa amal joq. Osy ädettı jappai tärtıpke ainaldyru öte maŋyzdy. Odan özge tau-tastyŋ barlyǧyn kelgen turister, qaŋǧyǧan kelımsekter äjethanaǧa ainaldyrǧaly qaşan?! Tabiǧat-Anaǧa janyŋ aşidy, qainaidy qanyŋ… taǧy da amalyŋ qūryp, tırlıgıŋdı jalǧastyra beresıŋ.
Ülken äjethanaǧa ainala ma?
Şynynda da Burabai kölı maŋaiy qaladan zerıgıp şyqqan adamdardyŋ demalyp, qoqysyn tögıp, kündelıktı qajetın öteitın ornyna ainalǧaly qaşan?! Biodärethananyŋ da tabiǧatqa keltırıp tūrǧan paidasy da şamaly. Artynan şyqqan sasyq iıs qolqaŋdy qabatyny ras.
– Köldıŋ jaǧasyn ainalyp jaiau jüru mümkın emes, – deidı belgılı kompozitor Aigül Bajanova juyrda özınıŋ Facebook paraqşasynda. Qaraǧailardyŋ arasynda erkın tynys alyp jüre almaisyŋ. Sebebı ışken tamaqtaryn «şyǧaryp», qajetterın ötep tastaǧan. Köldıŋ jaǧasynan zärdıŋ iısı müŋkidı, öte las. Sonda da şomylyp jür adamdar. Qaitsın endı, jaǧajaidyŋ ielerı aqşa alsa boldy. Oibai, Şyǧysymyz – Şveisariia, Şarynymyz – Amerika dep maqtansaq boldy. Bıraq, qolda barymyzdy qadırlemeimız. Alaköl anau. Suy qandai, suynyŋ şipasy qandai?! Bıraq jaǧasynda otyruǧa jiırkenesıŋ. Jaman jaǧyn körgıŋ kelmeidı-aq, bıraq, amal joq. Sauda ortalyqtaryndaǧy därethanalarǧa kırıp şyǧyŋyzşy. Adam emes, haiuan otyrǧan ba dep oilaisyŋ… Sebebı özımızdı syilamaimyz. Özın syilamaǧan adam özgenı de syilai almaidy. «Posle menia hot potop». Qūdai bızge qandai jerler syilaǧan?! Qaşan mädeniettı elge ainalamyz, ä?!
Burabai orystardykı siiaqty. Kafe, jaǧajai bärı de – solardyŋ qolynda. Qazaqtardyŋ bärı älı orysşa söilep jür. Ekı künge barǧanbyz. Bügın kerı qaityp kettık. Köŋıl-küi bolmady. Keşırşı bızdı, Jer-Ana!!!
Burabaiǧa barǧandar däl osyny qaitalaidy. Elordanyŋ ırgesındegı joly sairap jatqan turistık aimaqtyŋ halı osyndai bolǧanda basqalar turaly aitudyŋ da özı artyq sekıldı.
Endı ne ısteu kerek?
Bırınşıden, tuǧan jerdıŋ tabiǧatyna tamsantyp, tarihi-tanymdyq turlar ūiymdastyru öte qajet. Burabai – köptegen aŋyzdardy bailanystyrǧan jūmbaqqa toly jer. Aŋyzdarǧa süiensek, Abylai han bilıgı kezınde onyŋ jeŋımpaz äskerı qalmaqtardy oisyrata jeŋdı delınedı. Abylai hannyŋ abyroiyn aspandatqan han Kenesaryǧa meken bolǧan, seksen köldıŋ tamaşasyn aityp, Bırjan salǧa än saldyrǧan, nebır qazaq düldılı, batyry men aqynyna meken bolǧan qasiettı Kökşe jerıne memlekettık deŋgeide turistık-tanymdyq ekskursiialar ötkızudı ädetke ainaldyru kerek.
Ekınşıden, servis qyzmetınıŋ sapasyn dūrystap, infraqūrylymdy damytudy qolǧa alu kerek. Iаǧni, äuejai, vokzal, qonaq üi, jol qatynasyn damytudyŋ maŋyzy zor.
Üşınşıden, ashanasynyŋ sapasy men baǧasyn rettegen jön. Öz otandastarymyzdyŋ qaltasyn qaǧyp, baryn sypyryp alǧannan ne ūtamyz?!
Törtınşıden, ūlttyq salt-dästürlerımızdı nasihattap, qūndylyqtarymyzdy qadırleitın etnoauyldy däl osy turistık aimaqtarǧa ornalastyrǧan dūrys. Jolauşy şöldep kele jatqanynda qazaqy kiız üidıŋ janyna toqtap, qūrt-ırımşıktı jep, qymyz-şūbat ışıp, susynyn qandyrsa, nesı aiyp?! Mūny Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ nazaryna ūsynamyz!
Besınşıden, Burabai demalys aimaǧyna kölıkterdı kırgızbegen abzal. Damyǧan elderdegı täjıribenı paidalana otyryp, adamdardy belgılı bır jerden arnaiy avtobuspen tasu kerek. Äitpese, saf auany qūrtyp, gazben ulap, otyn jaǧyp, qoqys tögıp, äjethanaǧa ainaldyrǧanymyz ainaldyrǧan, sudyŋ da sūrauy bar, erteŋgı ūrpaqqa ne qaldyratynymyzdy bügın oilamasaq, bärı keş bolary sözsız. Kökşenıŋ ǧana emes, qazaq elınıŋ ınju-marjany, körkem mekenınıŋ taǧdyry – sız ben bızdıŋ qolymyzda ekenın ūmytpaiyq!
