vziat ipoteku s plohoi kreditnoi istoriei
Mıne, qystyŋ alǧaşqy aiy – jeltoqsan da esık qaqty. Sonau qoŋyr küzde bastau alǧan merzımdı basylymdarǧa jazylu nauqany osy aidyŋ soŋyna qarai jemısın jinaidy. Barşa basylymdar öz oqyrmandaryn sanai bastaidy. Köp qalǧan joq osy nauqan bıtuıne, asyǧa tüs, oqyrman, qapy qalma, jazyl gazet-jurnalyŋa dep barşa basylym qazır ün qatuda. Solardyŋ arasynan otyz jylǧa juyq tarihy bar – bas qalanyŋ bas basylymy – «Astana aqşamynyŋ» da ünı estıledı.
Bızdıŋ gazet betınde basylymnan qol üzbe dep auzy dualy Ömırbek Baigeldı, Myrzatai Joldasbekov, Oralbai Äbdıkärımov, Sansyzbai Esılov, Erjūman Smaiyl, Orazkül Asanǧazy, Aldan Smaiyl siiaqty abyroily azamattar söz arnady. Elbasynyŋ bel balasyndai töl qalasy – Astana jedel damyp, örkendei ösıp, 1 millionnan astam tūrǧyny bar alyp şaharǧa ainaldy, al töl basylymdarynyŋ taralymy osy qarqynǧa sai emes.
Sonau ötken ǧasyrdyŋ basynda Alaş arystary eldı oiatu, sılkındıru, jūmyldyru üşın basylymdar aşa bastaǧan edı. Oǧan köp bolyp kömek körsetken, bıreu bır qoi, bıreu bie, bıreu tüie degendei, ärkım qolynan kelgenşe kömektesken, qazaq bailary da qarap qalmaǧan. Al bakulık alpauyt käsıpker Zeinel-Ǧabiden Taǧiev 100 jylqy (myŋ rubl) aidatqan edı, 1911-1913 jyldary şyǧyp tūrǧan «Qazaqstan» gazetıne kömek bolsyn dep. «Kazit – bızdıŋ bılmegenımızdı körsetetın ūstazymyz, kazit – bızdıŋ qaraŋǧyda jaryq berıp, tura jolǧa salatyn şamşyraǧymyz» dep jazdy «Qazaqstannyŋ» tūŋǧyş nömırınde ūlt ardaqtysy Ǧūmar Qaraş. Qazır «Qazaqstan» gazetı joq, esesıne täuelsız Qazaqstan bar. Sanamalap şyqsaŋ, qazaq basylymdary köp emes, täuelsız elımızde, ärqaisysynyŋ öz joly, ünı, baǧyty bar. «Sözı joǧalǧan eldıŋ özı de joǧalady» degen edı Alaş arystary. Sondyqtan ūlttyq basylymdarǧa ūlttyq müddenı saqtap, jetıldıretın qūral retınde qarau ornyna naryq zaŋy, zaman talaby basqaşa degen tüsınık qalyptasqan siiaqty. Oibai-au, gazettı qaitemız, saittan qaraimyz ǧoi deitın «danyşpandar» da az emes. Dästürlı būqaralyq aqparat qūraldary – ūlttyŋ deŋgeiın, mädenietın körsetetın bır belgı. Sondyqtan damyǧan batys ta, baiaulau şyǧys ta gazet-
jurnaldarymen qoştasyp jatqan joq, zamanǧa beiımdep damytyp jatyr. Tehnologiia qaryştap örkendegen, älemdegı aldyŋǧy qatarly damyǧan el – Japoniiada 1876 jyldan bergı şyǧatyn «Asahi Simbun» gazetı kün saiyn 2 ret 5 milliondai danamen taraidy, onyŋ 66 paiyzy jazylym arqyly jetkızıledı. 1872 jyldan berı jaryq körıp kele jatqan «Mainiti Simbun» basylymy taŋerteŋ 3 millionnan astam, keşke 2 millionǧa juyq danamen taraidy. Ekı ejelgı basylymnyŋ da elektrondy jäne aǧylşyn tılındegı nūsqalary jaqsy damyǧan. «Sankei simbun» degen öndırıstık, ekonomikalyq baǧyttaǧy basylymnyŋ özı künıne 2 ret 1,6 million danamen taraidy. Jalpy, japon halqy 126 million bolsa, kündelıktı basylymdarynyŋ taralymy 70 millionǧa jetıp otyr, balasy bar, qarty bar 2 japonnyŋ bırı gazet alatyn bolǧan ǧoi, sonda. Milliardtaǧan tūrǧyny bar Qytaidyŋ bas gazetı «Jenmin jibao» kün saiyn 2 million 800 myŋ danamen taraidy, jyl saiyn 100 myŋ oqyrman qosyp otyr, degenmen, olar üşın japonnyŋ auyly älı alys. Tūrǧyndary Japoniiadan artyq alyp Reseide de eŋ köp taralym 3 milliondai eken. Keşegı Alaş arystary japon ülgısın, ürdısın üirensek dep tekke aitpaǧan, ärekettenbegen eken ǧoi. Ondaǧan ǧana basylymdy köpsınbeiık, aǧaiyn, jazylaiyq, bırge damytyp, körkeiteiık!
«Qazaqstannyŋ» ızın ala
1913 jyly ūlt ūstazy Ahmet Baitūrsynūly şyǧarǧan «Qazaq» gazetı: «Äuelı gazet halyqtyŋ közı, qūlaǧy häm tılı… Sözın jūrtty tüzeuge jūmsai bastaǧan jūrttyŋ özı tüzeluge bet alǧanyn körıp otyrmyz» dep jazdy. Atalarymyz «Sözı joǧalǧan eldıŋ özı de joǧalady» dep beker aitqan joq qoi. Tasqa basylǧan sözımız joǧalmasyn…
Erkın Qydyr
