Qasym-Jomart Toqaev Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl mäselelerı jönınde keŋes ötkızdı. Memleket basşysy sybailas jemqorlyqpen ymyrasyz küresu memlekettık saiasattaǧy negızgı basymdyqtyŋ bırı ekenın atap öttı. Onyŋ pıkırınşe, zaŋ üstemdıgın ornatyp, naǧyz qūqyqtyq memleket qūru üşın, eŋ aldymen, jemqorlyqtyŋ tamyryna balta şabu kerek.
Prezident soŋǧy jyldary bırqatar maŋyzdy qadam jasalǧanyna nazar audardy. Sottardyŋ sapaly qyzmet atqaruy üşın naqty şaralar qabyldandy. Keiıngı üş jylda 174 sudia jūmystan şyǧaryldy, ia bolmasa lauazymy tömendetıldı. Jaŋadan qūrylǧan äkımşılık sottarǧa jarty jyldyŋ ışınde 14 myŋ talap-aryz tüsken. Sonyŋ teŋ jartysynda sotqa aryzdanuşylar jeŋıp şyqqan. Qylmystyq prosestıŋ üş buyndy ülgısı engızıldı. Sonyŋ nätijesınde prokurorlar byltyr üş jarym myŋǧa juyq adamnyŋ qylmystyq proseske negızsız tartyluyna jol bergen joq. Basqa da bırqatar institusionaldyq şaralar jüzege asyryldy.
– Jemqorlyq äreketı üşın sottalǧan azamattardy şartty türde merzımınen būryn bosatuǧa tyiym salyndy. Sottarǧa, qūqyq qorǧau qyzmetkerlerıne, para bergenderge jäne deldaldarǧa qataŋ jaza qoldanylatyn boldy. Byltyrdan berı jalpyǧa bırdei salyq deklarasiiasyn tapsyrudy bastadyq. Osy jäne basqa da şaralar aitarlyqtai nätije berıp, jemqorlyq deŋgeiı tömendedı. Degenmen, tübegeilı özgerıs äkelgen joq. Mūny aşyq aituymyz kerek. Azamattarymyz älı de kündelıktı ömırde sybailas jemqorlyq jaǧdailarymen betpe-bet kelude, – dedı Prezident.
Qasym-Jomart Toqaev özınıŋ tapsyrmasy boiynşa äzırlengen Sybailas jemqorlyqqa qarsy saiasat tūjyrymdamasynyŋ jobasyn bekıtetının mälımdedı. Bıraq jūmystyŋ tiımdılıgı naqty nätije boiynşa baǧalanady. Tüpkı maqsat – sybailas jemqorlyqtan taza qoǧam qalyptastyru. Memleket basşysy qūqyq qorǧau organdarynyŋ jūmysynsyz sybailas jemqorlyqpen tiımdı küres jürgızu mülde mümkın emes dep sanaidy. Köp jyl boiy olar mäselenı tereŋ zerttemei tūryp, para aluşylardy qylmys üstınde ūstap keldı. Ärtürlı adam bır lauazymdy atqaryp otyryp, bırdei mäselelerdı şeşkenı üşın kınälı dep tanylǧan. Jemqorlardy tūraqty türde ūstap, türmege toǧytyp otyrǧan. Al sybailas jemqorlyqtyŋ beleŋ aluyna qatysty sebepter men jaǧdailar eşkımdı qyzyqtyra qoimaǧan. Tek soŋǧy jyldary ǧana osy mäselege nazar audaryla bastaǧany baiqalady.
– Būl jerde auyl şaruaşylyǧyndaǧy subsidiialarǧa bailanysty jemqorlyq derekterdıŋ anyqtalǧanyn atap ötuge bolady. Keiıngı bes jylda memleket agrarilerdı qoldau üşın ekı trillion teŋge böldı. Osy uaqyt ışınde atalǧan salada 960 qylmystyq ıs tırkelgen. 450 adam qylmystyq jauapkerşılıkke tartylǧan. Būl sala jyldar boiy jemqorlyqqa belşeden batuda. Sonyŋ kesırınen memleket ülken ziian şektı, azyq-tülık qauıpsızdıgıne nūqsan keldı. Atap aitqanda, jaiylymdyq jerlerdı sulandyruǧa bölıngen 80 milliard teŋgenıŋ teŋ jartysy maqsatqa sai jūmsalmaǧan. Byltyr quaŋşylyq bolǧan kezde şarualar jem-şöp tappai, mal qyrylyp qaldy. Tıptı, keibır öŋırde şarualarǧa subsidiia retınde kün batareiasy berılgen. Aşyǧyn aitqanda, auyl tūrǧyndaryna ne qajet ekenıne eşkım bas qatyrmaǧan. Subsidiiany igerdık dep esep beru üşın sol kün batareialarynyŋ baǧasy eselep körsetılgen. Mūnyŋ bärı uäkılettı organdardyŋ jauapsyzdyǧynan bolǧan. Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı men äkımder mūndai bylyqqa jol bergenı üşın jauap beruı kerek, – dedı Prezident.
Qasym-Jomart Toqaev aqparattyq jüieler men derekter bazasynyŋ jūmysyna qatysty mäselelerge arnaiy toqtaldy. Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrlıgıne memlekettık qūrylymdar äzırlegen barlyq aqparattyq jüiege tekseru jürgızu tapsyryldy.
– Olar qandai mındetter oryndaidy, olarǧa kımnıŋ qoly jetımdı, qanşa qarjy jūmsaldy, azamattar men memleketke odan qandai paida bar? Sifrlandyru jönındegı jūmystardyŋ basymdyqtary naqty jüielenuı kerek. Memleket qyzmet türlerın aludy şynaiy türde jeŋıldetetın «Elektrondy ükımet» nemese jürgızuşılerdıŋ jol jüru tärtıbın küşeitken jäne jol erejelerınıŋ būzyluyn tırkeude adami faktordy almastyrǧan «Sergek» siiaqty jobalar bolsa, onda jön. Sonymen qatar eger sifrlandyru degen jeleumen biudjetten qarjy jūmsalyp, keiın eşkımge qajetı joq resurstarǧa körsetılgen qyzmet üşın bıreuler milliondap alatyn bolsa, onda äŋgıme basqa, – dedı Prezident.
Memleket basşysy sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyldyŋ barlyq baǧytyn tübegeilı qaita qarauǧa şaqyrdy, sondai-aq uäkılettı organdardyŋ aldyna bırqatar mındet qoidy. Onyŋ pıkırınşe, käsıpkerler men jūrtşylyqtyŋ sybailas jemqorlyq derekterı boiynşa bergen ötınışterı negızınde jüielı jūmys jürgızu qajet.
– Keden, qūrylys, bılım beru jäne densaulyq saqtau salalaryndaǧy jemqorlyqpen küresuge basa män beru kerek. Jauapty ministrlıkter osy baǧyttar boiynşa jemqorlyqty jüielı negızde joiu jönınde jospar äzırleuı qajet. Būl jospardy bırınşı toqsannyŋ qorytyndysy boiynşa mūqiiat pysyqtap, ūsynudy tapsyramyn. Barlyq ıs-şarany Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgımen kelısu qajet. Qūzyrly organdardaǧy bırınşı basşylardyŋ jūmysyn jemqorlyqpen küres körsetkışı arqyly da baǧalaityn bolamyn, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Prezident memleket belgıleitın baǧalardy retteu kezındegı jemqorlyqty tübegeilı joiu mäselesıne erekşe nazar audardy. – Tiıstı uäkılettı organdar baǧany belgılegen kezde onyŋ qanşalyqty negızdı ekenın mūqiiat qarauy kerek. Mūnyŋ astarynda ekonomikalyq sebepten bölek, bıreudıŋ jymysqy äreketı jatqan joq pa degen saual tuyndaidy. Mysaly, otandyq önım öndıruşıler temırjol salasyn jemqorlyq jailaǧanyn aityp, ünemı şaǧymdanady. Käsıpkerler naqty bır nysanǧa aparatyn temırjoldy paidalanǧany üşın töleitın aqynyŋ kölemıne bailanysty narazylyq bıldırude. Osyǧan orai, bır uaqytta bırneşe öŋırden – Qostanai, Şyǧys Qazaqstan, Türkıstan, Aqmola jäne Pavlodar oblystarynan aryz tüsken. Monopolist kompaniialar baǧany öz betımen eselep ösırgen. Būl halyq tūtynatyn tauarlardyŋ baǧasyna bırden äser etedı, – dedı Memleket basşysy.
Qasym-Jomart Toqaev memlekettık satyp alular men kvazimemlekettık sektordaǧy satyp alulardyŋ tūtas jüiesın qaita qaraudy tapsyrdy. Prezident memlekettık satyp alularǧa bedelı bar, tiıstı tehnikasy bar, bılıktı jūmysşylary bar, salyqty uaqtyly töleitın öndıruşıler qatysuy kerek dep esepteidı.
– Qazır sybailas jemqorlyqty naqty joiudyŋ ornyna, prosestı biurokratiialandyru jürıp jatqanyn körıp otyrmyz. Tapsyrysty oryndauşyny taŋdauǧa bırneşe ai ketedı, bıraq bärıbır sapa men adaldyq jetıspeidı. Qoldanysta bar normativtık süzgılerge qaramastan, qandai tender bolsyn, ony kım jeŋetını köbıne belgılı bolyp tūrady. Mäselen, ekı jylda «Qazavtojol» tehnikalyq qadaǧalau qyzmetı 99 satyp alu konkursyn ötkızgen. Olardyŋ teŋ jartysyn ülestıkke qatysy bar aiqyn tört kompaniia jeŋıp alǧan. Al elımızde akkreditasiiadan ötken ekı myŋnan astam ūiym men sertifikattalǧan alty myŋnan astam sarapşy bar. Sondyqtan halyqaralyq deŋgeidegı kompaniialardyŋ memlekettık satyp alularǧa sirek qatysatynyna taŋǧaluǧa bolmaidy, – dedı Prezident.
Ükımetke sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl jäne qarjy monitoringı organdarymen bırlesıp, memleket pen kvazimemlekettık sektordyŋ satyp alularyn retteu täsılderın, sonyŋ ışınde osy saladaǧy memlekettık baqylau jüiesın tübegeilı özgertu tapsyryldy. Sonymen qatar Memleket basşysy memlekettık-jekemenşık ärıptestık salasyndaǧy sybailas jemqorlyqqa qarsy baqylaudy küşeitu qajet dep esepteidı. Ükımet memlekettık-jekemenşık ärıptestık turaly zaŋdy tübegeilı jaŋartu mäselesın qarastyruǧa tiıs.
Prezident salyq jäne keden salasyndaǧy sybailas jemqorlyqty joiu mäselelerıne arnaiy toqtaldy. – Qytaimen özara sauda-sattyq turaly ekı eldıŋ statistikalyq mälımetterı ekı türlı. Olardyŋ arasynda milliardtaǧan dollar aiyrmaşylyq bar. Byltyr būl körsetkış 5,7 milliard dollarǧa jettı. Mūndai ülken aiyrmaşylyq qalai paida bolǧanyn eşkım tüsındırıp bere almaidy. Aşyǧyn aitqanda, būl – kontrabanda. Keleŋsızdıktıŋ bar ekenın käsıpkerler de rastap otyr. Saualnamaǧa qarasaq, şetelmen sauda jasaityn adamdardyŋ 90 paiyzy jemqorlyqpen betpe-bet kelgen. Onyŋ ışınde 45 paiyzy kedenşılerge para beruge mäjbür bolǧan. Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgı Şyǧys Qazaqstan oblysyndaǧy üş kölıktık baqylau beketın jemqorlyq äbden jailaǧanyn anyqtady. Elımızde mūndai 49 beket bar. Keden jäne kölıktık baqylau salasyndaǧy paraqorlyq tranzittık äleuetımızdı tolyq paidalanuǧa mümkındık bermei otyr, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Prezident halyq arasynda aqparattyq tüsındıru jūmystaryn jürgızudı küşeituge şaqyrdy. Bükıl qoǧamdy jemqorlyqpen küresuge jūmyldyru qajet. «Jemqorlyq – ındet, onymen küresu – mındet» qaǧidatyn barşanyŋ sanasyna sıŋıru bükıl memlekettık organnyŋ ortaq jūmysy boluǧa tiıs. Qasym-Jomart Toqaevtyŋ aituynşa, memlekettık apparatta jobalyq basqaru qaǧidattaryn engızudı jalǧastyru maŋyzdy. Barlyq memlekettık organ jūmystyŋ jaŋa formatyna belsendı kırısıp, olardy ıs jüzınde qoldanuy kerek.
– Jalpy äkımşılık täsılderden bas tartyp, basqarudyŋ zamanaui tehnologiialaryna jan-jaqty bet būru qajet. Memlekettık qyzmet jönındegı uäkılettı organ memlekettık qyzmettıŋ ıs jüzınde servistık jäne tūtynuşyǧa qolaily boluy üşın memlekettık qyzmet jüiesın qaita qūruy kerek, – dedı Prezident.
Qasym-Jomart Toqaev joǧary lauazymdy tūlǧalardy taǧaiyndaǧan kezde Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ qorytyndy anyqtamasyn mındettı türde talap etu qajettıgın aitty.
Jiyn barysynda Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ töraǧasy Marat Ahmetjanov, Käsıpkerlerdıŋ qūqyqtaryn qorǧau jönındegı uäkıl Rustam Jürsınov, Auyl şaruaşylyǧy ministrı Erbol Qaraşükeev, Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrı Baǧdat Musin söz söiledı.
