Jerüstı metrosy: Jyldam ärı qolaily

Jerüstı metrosy astana­lyq­tar üşın qajet pe? Onyŋ artyqşylyǧy qandai? Bız osy saualdarǧa jauap ızdep kördık. 

Jospar boiynşa 2019 jyldyŋ soŋyna taman qūrylysy aiaqtalyp, jan-jaqty tekserısten ötken soŋ keler jyly jūrtşylyq igılıgıne berıluı tiıs bolatyn. Alaida jaqynda ǧana Ükımet investisiia­lar jaily söz qozǧaǧanda LRT qū­rylysynyŋ uaqytşa toqtap tūrǧany belgılı boldy. Öz kezegınde Premer-ministrdıŋ orynbasary – Qarjy ministrı Älihan Smaiylov Qytai memlkettık damu bankımen osy mäsele boiynşa kelıssözder jürıp jatqanyn, nesie paiyzyn tömendetuge bar küş salynatynyn, basqa qarajat közderınıŋ esebınen qaita qarjylandyru joldary qarastyrylyp jatqanyn mälım etken.

Būl joba astana­lyqtar­ǧa ne üşın qajet?

Soŋǧy on jylda bas qalamyz­ǧa qonys audaryp kelgen jandar ekı esege, iaǧni 550 myŋnan 1,09 millionǧa artqan. Olardyŋ basym bölıgı qoǧamdyq kölıkte jüretının eskersek, qalada 900 avtobus qyzmet körsetedı. Degenmen taŋǧy jäne keşkı qarbalas uaqytta jūrttyŋ kölıkten qysylyp tūrǧany jaily şaǧymdar jiı aitylyp jatady. Mıne, osyǧan qarap-aq bır mil­lionnan asatyn halqy bar qalada qoǧamdyq kölık azdyq etıp otyrǧanyn baiqauǧa bolady.
Däl osy qarqynmen elordadaǧy tūrǧyndar sany 2025 jylǧa qarai 2 millionnan asady degen boljam bar. Mūny Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev ta, şahar basşysy Baqyt Sūltanov ta bırneşe ret qozǧap ötken. Osy tūsta nazar audararlyǧy, qala halqy ösken saiyn jeke kölık mıngen jürgızuşılerdıŋ de artatyny anyq. Al būl qala ışınde ūzyn-sonar keptelıstıŋ paida boluyna alyp keledı. Älbette, qoǧamdyq kölıkterge arnalǧan Bus lane jolaǧy bar emes pe degen qarsy dau aituǧa bolar. Alaida mūndai jolaq qalanyŋ kez kelgen köşesıne engızılmegenın mysal etuge bolady.
Jerasty nemese jerüstı metro salu – damyǧan elderdıŋ bärınde bar joba. Būl – halyq sany serpındı ösıp kele jatqan qalalardyŋ eŋ bırınşı qolǧa alatyn jūmysy. Nūr-Sūltan qalasyndaǧy kölıkke jauapty mamandar aldaǧy 5-20 jylǧa boljam jasap, bolaşaqta kep­telıstıŋ aldyn alu üşın je­ŋıl­relstı poiyz saludy qolǧa aldy. Osy rette myna bır körsetkıştı eskere keteiık, būl joba alǧaş ret 2015 jyly qoz­ǧalǧan bolsa, elordadaǧy tūr­ǧyndar sany bügınge deiın 200 myŋǧa östı. Al LRT salynyp bıtkenşe adam sany taǧy 100-150 myŋǧa artady dep josparlanyp otyr.
Jerüstı metrosynyŋ basty basymdyǧy köşe jelısıne qosymşa keptelıs tudyrmai, kölık jolynyŋ üstınen ornatylǧan estakadamen qozǧalady. Būl da jolau­şylar üşın öte qolaily, dıttegen jerıne ke­şık­pei, körsetılgen uaqytta jetuıne jaǧdai jasaidy.
Aitaiyq, jobaǧa säikes je­ŋılrelstı kölık toqtaityn 18 stansa bolmaq. Ärbır tırkemege 600 adamǧa şaqtalǧan 4 vagon ornatylady. Al qoǧamdyq kölıktıŋ jyldamdyǧy saǧatyna 80 şaqyrymdy qūrasa, ortaşa qozǧalysy 40 km/saǧ bolmaq. Osynyŋ arqasynda äuejaidan «Nūrly jol» vokzalyna jarty saǧatta jetıp baruǧa bolady.

Metronyŋ jer üstıne salynuyna ne sebep?

Avtobustyŋ qyzmetın jeŋıldetıp, tūrǧyndardyŋ qatynauy üşın qosymşa qoǧamdyq kölıkterdı qarastyrǧanda Nūr-­Sūltannyŋ aua raiy men jer bederınıŋ qūrylymyna jeŋılrels­tı jol salu eŋ qolaily degen şeşım qabyldandy. Būl joba bastalmas būryn talai eldıŋ täjıribesı nazarǧa alynyp, metrolaryna saraptama jasaldy. Būl elordalyqtardyŋ bırneşe kilometr kepte­lıs­te tūrmai, baratyn jerıne uaqytynda, der kezınde jetuı üşın qolaily bolmaq.
Osy oraida metro nelıkten jer astyna salynbady degen oi tuuy mümkın. Būl saual da jauapsyz qalmaidy. Nūr-Sūltannyŋ topyraq qūnarlylyǧy ylǧaldy bolǧany sebeptı jerdıŋ astyna mūndai maŋyzdy kölık jolyn salu qauıptı. Älemde osy sebeptı ülken apattar az bolmaǧan. Irgemızde tūrǧan körşıles Qytai men Reseidıŋ bırneşe qalasynda metro saldarynan talai apat tırkelgen, köşeler opyrylyp, üilerdıŋ qabyrǧalary qūlaǧan. Sondai-aq, poiyz jürgen saiyn tūrǧyn üiler qozǧalyp, jer sılkınısındei äser qaldyrǧany da habarlanǧan. Mūndai jaǧdaidy boldyrmau üşın qala basşylyǧy jerüstı tramvai salu dūrys degen toqtamǧa keldı.

«…Özbekstannyŋ metrosy nege arzan?»

Jaqynda äleumettık jelılerde körşıles Özbekstannyŋ Taş­kent qalasynda salynyp jatqan jerüstı metrosy jariia­lanyp, Astana LRT joba­symen salys­tyrylypty. Qa­şyqtyǧy 52,1 şaqyrymdy qū­raityn tramvaiǧa 422,3 million dollar jūmsalady eken. Bıraq osy oraida ekı qalanyŋ aua ra­iyn, joǧaryda aitylǧandai, topyraqtyŋ ylǧaldylyǧyn nazarǧa alǧan jön. Qanşa degenmen Taşkent – jazy ystyq, qysy jyly qala. Oǧan ketetın jylu, elektr energiiasy, sondai-aq qūrylys barysyndaǧy fundament sekıldı maŋyzdy tūstaryna jūmsalatyn şyǧyn Astana LRT-men salystyruǧa kelmeidı. Bızdegı klimattyq jaǧ­dailarǧa bailanysty +45-ten 50 gradusqa deiın qauıpsızdıktı saqtau üşın tolyq jabyq, jylytylatyn stansa­lar men kondisio­nerleu jüie­sıne erekşe män berılgen.
Söz oraiy kelgende aitaiyq, bızdegı jyly aialdamalar alǧaş salyna bastaǧanda oǧan ketetın şyǧyn qozǧalyp, jūrtşylyq arasynda bıraz dau tudyrǧan. Sol arada Resei elınıŋ Krasnoiar qalasy Sverdlov audany äkımınıŋ orynbasary Aleksei İsaev mūndai jobaǧa nebärı 3,2 myŋ dollar jūmsalatynyn aityp, otqa mai qūiyp edı. Al oǧan Astana LRT-nyŋ transport boiynşa direktory Rustam Halilev ekı qalanyŋ aialdamalary müldem salystyruǧa kelmeitının, olardyŋ keibırınde jyluy, jaryǧy, tıptı fundamentı joq ekenın ait­qan bolatyn. Arada köp ūzamai arqanyŋ qytymyr qysy ornaǧanda, astanalyqtar būl jobaǧa rizaşylyǧyn bıldırıp jatty. Artynşa amerikalyq investorlar arqyly qūny ekı ese qymbat, jaily aialdamalar da salyndy.

LRT jobasy da osyǧan ūqsas. Bız osy arada älemnıŋ damyǧan elderımen salystyru jürgızıp kördık. Mäselen, Oŋtüstık Koreia Seuldegı jerüstı metronyŋ är şaqyrymy üşın 110 mln dollar jūmsasa, Kanada 120 mln dollar audarypty. Sol siiaqty BAÄ Dubaidaǧy tramvaidyŋ bır kilometrıne 150 mln dollar şyǧyndalsa, Singapur bilıgı 220 mln dollardan bölgen eken. AQŞ-tyŋ şyǧyny tıpten erekşe, ärbır 1 km üşın milliardtaǧan euro qūrtqan. Al Nūr-Sūltan aty atalǧan qalalardan äldeqaida az qarjy jūmsap otyr. Bızdegı tramvaidyŋ är şaqyrymyna 84 mln dollar qarajat ketedı.

Almaty metrosynyŋaiaqalysy qandai?

Bas qalamyzdaǧy jeŋılrelstı kölık jaiy qozǧalǧanda alǧaş bolyp oiymyzǧa elımızdegı al­ǧaşqy metro oralary anyq. Dünie jüzınde ülken sūranysqa ie bolǧan kölık türı sonau 1988 jyly Almatyǧa salynbaq bolyp, jerasty joly qazylyp, daiyndyq ta bastalyp ketken. Is bıraz jerge jetkende KSRO-nyŋ ydyrauy sebeptı qarjy bölınbei, joba aiaqsyz qalǧan.
Egemendıktıŋ eleŋ-alaŋ jyldary artta qalyp, ekonomikalyq daǧdarystan şyqqan soŋ qūrylys jūmystary qaita qar­qyn alyp, tek 2011 jyly ǧana tolyǧymen aiaqtalǧan. Bas­tapqyda ūzyndyǧy 8,6 şaqyrymdy, 7 stansany qūraityn bırınşı kezeŋı ǧana ıske qosylǧan. Araǧa tört jyl salyp taǧy ekı beketı jūrt igılıgıne berılıp, 2,74 şaqyrymǧa ūzardy. Qazırgı uaqytta jerasty joly arqyly künıne 60 myŋǧa juyq jolauşy qatynaidy. Al 2020 jyly qosymşa ekı stansa ıske qosylǧan soŋ jolau­şy­lar legı 30 myŋǧa artyp, 90 myŋ adamdy qūramaq. Mūny «Metropoliten» KMK baspasöz qyzmetı habarlaǧan bolatyn. Al qarjylyq tabys közın eseptesek, 2012 jyldyŋ özınde 2,77 mlrd teŋge paida tüsırıptı.
Söz soŋynda aitarymyz, Qa­zaqstan qaşanda damyǧan elderdıŋ ozyq täjıribesın paidalanuǧa ūmtylady. Ärbır ıstıŋ basynda özındık qiynşylyqtary bolary sözsız. Jeŋılrelstı tramvai da bas­tap­qyda şyǧyn şyǧarǧanmen jobanyŋ yŋǧailylyǧyn, jailylyǧyn, igılıgın tek uaqyt öte kele ǧana baiqaimyz. As­tana LRT – jūrtşylyqtyŋ ümıtın aqtaityn jobanyŋ bırı. Künıne 146 myŋ, al jylyna
54 mln-ǧa juyq tūrǧyn qaty­naidy degen de boljam bar. Eger būl körsetkış jüzege assa, qala qazynasyna bır ǧana metro arqyly milliardtaǧan tabys tüsıp tūrmaq.