Ūly jeŋıs künı jaqyndaǧan saiyn atamdy jiı esıme alamyn. Ärine, ony körgen emespın. Tıptı, QANDAI ADAM BOLǦANDYǦYN qiialymmen elestete almaimyn. Ol tügıl tuǧan äkemnıŋ özı men es bılmei tūrǧanda dünieden ozdy. Kışkentaiymnan äjemnıŋ bauyrynda östım. «Jalǧyzdan qalǧan tūiaq, qara şaŋyraqtyŋ iesı» dep töbemnen qūs ūşyrmady. Betımnen qaqpai, mäpeledı. Apalarymnan bölektep otyrdy. Äjemnen de atam turaly jöndı sūrai almadym. Ol kısı 2-şı synypta oqyp jürgende ömırden ötıp kettı.
Bala künımızde mektepte ardagerlermen jiı kezdesu ötetın. Oǧan soǧysqa qatysqan ardagerlerdı şaqyryp, erlık jaiyndaǧy äŋgımelerın tyŋdaitynbyz. Äsırese, 9 mamyr jaqyndaǧanda sondai şarany är synyp jarysyp ötkızedı. Ol kezde auylda qandy qyrǧyndy körgen aqsaqaldardyŋ qatary köp. Sondaida Medet dosym atasy Esımseiıt qariiany, Ǧabit Boqan äkesın jetektep alyp bara jatqanda, solarǧa qyzyǧa qarap: «menıŋ de atam soǧystan aman kelgende, ony mektepke jetektep baruşy edım» dep armandaityn edım. İä, jūmyr basty pendenıŋ qai armany oryndalǧan?
Atamnyŋ esımı – Qūsaiyn. 1907 jyly Qostanai oblysy (būrynǧy Torǧai) Amankeldı audany Qabyrǧa auylynda tuǧan. Erterekte ol «bırınşı auyl» dep atalǧan. 1942 jyly äskerge şaqyrylady. Äjemnıŋ aituynşa, Stalingrad maidanyna alynǧan. Öitkenı soǧys dalasynan üige joldaǧan soŋǧy hatynda «Stalingradtamyz» dep jazǧan. Ol hattardyŋ eşqaisysy saqtalmady. Tarihtan belgılı, Stalingrad şaiqasynda adam qany suşa tögıldı. Däl osynda keŋes äskerı 1 mln 130 myŋǧa juyq jauyngerınen aiyryldy. Bızdıŋ elımız Stalingrad qalasyna eŋ jaqyn tyl sanaldy. Oǧan Qazaqstanda jasaqtalǧan diviziialar tartyldy. Aitalyq, 62-armiianyŋ qūramynda 4 myŋǧa juyq qazaq soǧysqan. Mıne, solardyŋ qatarynda menıŋ marqūm atam qolyna qaru alyp, qandy qyrǧynnyŋ ortasynda jürdı. Äjemnıŋ sözınşe, atamnan «soǧysta erlıkpen qaza tapty» dep jazylǧan qara qaǧaz kelmegen. Tek «habar-oşarsyz kettı» degen üşbūryş hat kelgen. Atamnyŋ artynda bır ūl, ekı qyzy qaldy. Äjem solardy tūmsyqtyǧa şoqtyrmai, qanattyǧa qaqtyrmai tärbielep, adam qataryna qosady. Asyl jaryna adal bolyp, şaŋyraǧyn qūlatpai, ūstap otyrdy. Ol dünieden ozǧanşa erınıŋ ölgendıgıne sengen emes. Oǧan atam bır jerde tırı jürgendei sezıletın. Bızdıŋ elde erterekte Şürmen degen äruaqty qūmalaqşy bolypty. Ol kısınıŋ aitqany qate ketpeidı. Äjem bırde sol qariiaǧa baryp qūmalaq aştyrady. Aqsaqal qūmalaqty jaiyp jıberıp, ūzaq oilanypty. «Osy şaŋyraqqa syrt jerde tıleules bolyp jürgen bır adam bar. Bıraq onymen tırlıkte kezdespeisız» dep tūqyraiyp qalypty. Sony estıgen äjem: «aittym ǧoi, aittym menıŋ şalym tırı, tūtqynǧa tüsıp, şetelde qalyp qoiǧan ǧoi» dep joramal jasauşy edı. Öitkenı bızdıŋ auylda Vlasovtar armiiasynda bolyp, tūtqynǧa tüsıp, odan keiın Keŋes ökımetınıŋ azap qūryǧyna da ılınıp, elge keş oralǧan 1-2 ardager boldy. Äjem solardy körgende mūŋaiyp qalatyn.
Soǧysta qaza tapqan jauyngerler jaiyndaǧy qūjattar jaryqqa şyqqannan bastap, atam turaly derektı ǧalamtordan ızdestırdım. Äsırese, Reseidıŋ Qorǧanys ministrlıgı jariialaǧan saittarǧa köbırek üŋıldım. Naqty qolyma eşteŋe ılıkpedı. Söitıp, ümıtım üzıluge ainalǧan şaq edı. Ötken senbı künı Serıkbol Hasan degen jurnalist äleumettık jelıde: «ekınşı düniejüzılık soǧysta oqqa ūşqan, habarsyz ketken, erlık körsetken atalaryŋyzdy ızdeseŋızder, myna saittardan mälımet aluǧa bolady» dep reseilık üş saitty körsetıptı. Sonyŋ «pamyat-naroda.ru» atty portalyna kırıp, atamnyŋ aty-jönın terdım. Būryn ünemı orysşa «Kudabaev Kusain» dep jazyp ızdeuşı edım. Osy joly «Hudabaev Husain» dep jaza saldym. Nege olai tergenımdı özım de bılgen joqpyn. Bır kezde ekı adamnyŋ esımı şyqty. Alǧaşqysy – 1902 jyly tuǧan, Ūlytaudyŋ qazaǧy. Onyŋ da esımı – Qūdabaev Qūsaiyn. Ekınşısı…iä, ekınşısı, öz közıme özım senbedım. Men sarylyp ızdep jürgen tuǧan atam turaly mälımet. Äuelgıde onşa senıŋkıremedım. Aqyryn jazylǧandardy oqi bastadym. Bärı de kelıp tūr. Közımnen jas ytqyp şyqty. Äjemnıŋ ömır boiy aŋsaǧan armany. Amal ne, oǧan endı aituǧa keş… Quanyştan auyldaǧy anama qoŋyrau şaldym. Apam da sener emes. Qaita-qaita ol turaly berılgen derekke üŋılemın. Onda bylai jazylǧan. Sol qalpynda jariialaǧym keldı. «Hudabaev Kusain. 05.02.1942 Turgaiskii RVK, Kazahskaia SSR, Kustanaiskaia obl., Turgaiskii r-n.53 zapas. polk sviazi. Strelok. Krasnoarmees. __.08.1943 propal bez vesti. Nomer fonda istochnikainformasii – 58. Nomer opisiistochnikainformasii –977521. Nomer delaistochnikainformasii-623» dep aiqyn körsetılgen. Tūp-tura menıŋ atam. Zaiyby dep äjemnıŋ esımın jazypty. Bar bolǧany – osy. Bıraq bız osy habardy jetpıs ekı jyl küttık. Biyl jeŋıstıŋ aiaqtalǧanyna da 72 jyl toldy. Bır adamnyŋ ǧūmyry. Atam jaiynda jazylǧan mälımet şyǧyp qala ma dep qanşa jyl eleŋdep jürdık. Mıne, sol armanymyz oryndaldy. Endı osy qūjattardyŋ ızımen ındetıp zertteimın. Bolaşaqta jerlengen jerı tabylyp qalar dep ümıttenemın.
Jalpy, el ışınde soǧys salǧan qasırettıŋ taŋbasy älı öşe qoiǧan joq. Bızdıŋ äuletten alty bırdei azamat maidannan oralmady. Atamnyŋ nemereles – Äbdıkärım Şahatūly, Äbdırahman Şahatūly, Seiıtqasym Seiıtqojaūly sekıldı bauyrlary jat jerdıŋ topyraǧyn jastandy. Äiteuır, solardyŋ artynda bır-bır tūiaq qaldy. Qazır olar mäuelı bäiterekke ainaldy. Taǧy bır jaqyn tuysqanymyz Mūrat qariianyŋ üş ūly bırdei äskerge şaqyrylyp, jap-jas Asqar men Mausymbai degen ekı ūly soǧysta qaza tabady. Üşınşı balasy maidannan auyr jaralanyp kelıp, elde köz jūmady. Üşeuınen de ūrpaq qalmady. Mūrat atamnyŋ özı ūzaq ǧūmyr keşıp, 99 jasynda ömırden ötedı. Söitıp, bır ülken şaŋyraqtyŋ tütını öştı.
9 mamyr jaqyndaǧanda solardy oilap, jüregım mūŋǧa batady. Olar turaly kölemdı dünie jazǧym keledı. Sony jaza almai jürmın…
