Jinaqtau däuırı:

Qazaqstannyŋ jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınıŋ ıske qosylǧanyna biyl 20 jyl toldy. Osy uaqyt aralyǧynda ol köptegen özgerısterge ūşyrap, damuyn älı de jalǧastyryp keledı. Sonymen qatar salymşylardyŋ öz jinaqtaryn ūlǧaita tüsudegı rölı arta tüsude.

1990 jyldary, täuelsız Qazaq­standa naryqtyq qarym-qatynas öz küşıne engen kezde, eskı keŋestık zeinetaqy jüiesı ydyrai bastaǧan bolatyn. Ūrpaqtar yntymaqtastyǧy qaǧidasyna negızdelgen būl jüie öz däuırınde nätijelı, jemıstı boldy. Äitse de, jūmyssyzdyqtyŋ beleŋ aluyna jäne tūrǧyndardyŋ qartaiuyna bailanysty būl jüie tiımsız bola bastady.
QR statistika jönındegı agent­tıgınıŋ 1997 jylǧy mälımetterı boiynşa elımızdegı jūmys ısteitın adamdar men zeinetkerlerdıŋ ara salmaǧy 1,5:1 boldy. Al halyq­aralyq täjıribege süienetın bolsaq, 1 zeinetkerge kemınde jūmys ısteitın 4 adam säikes kelgen jaǧdaida ǧana yntymaqtastyq jüie jaqsy jūmys ıstei alady.
Eger jaǧdai sol küiınde qalar bolsa, jüie küireuge ūşyraityn edı. Sol sebeptı Qazaqstan zeinet­aqy jüiesıne reforma jasaudy ūiǧardy. Jäne TMD elderı arasynda mūny bırınşı bolyp jüzege asyrdy. Reforma avtorlary halyqaralyq täjıribelerdı mūqiiat zerttep, qūramynda jinaq­tauşy qūramdauyşy bar aralas zeinetaqy jüiesın taŋdady. Osyǧan säikes 1997 jyly mausymda qabyldanǧan «Qazaqstan Respublikasynda zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly» QR Zaŋy 1998 jyly 1 qaŋtarda küşıne endı.
Alǧaşynda jaŋa zeinetkerlık jüienıŋ artyqşylyqtary ai­qyn baiqalmady, ailyq jala­qynyŋ zeinetaqy qoryna audarylatyn 10% mölşerın adamdar salyq retınde qabyldady. Olar būl jarnalardyŋ jeke zeinet­aqy şottarynda ji­naq­talatyndyǧyn, bolaşaq zei­net­aqynyŋ osy jinaqtardyŋ ese­bınen tölenetındıgın anyq tüsıne almady.
Zeinetaqy qyzmetterı naryǧynda bırınşı bolyp Memlekettık jinaq­tauşy zeinetaqy qory (GNPF) paida boldy. Keiın bırtındep jeke zeinetaqy qorlary qūryla bastady jäne olar jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınıŋ damuyna maŋyzdy üles qosty. Mysaly, salymşylar qordy özderı taŋdap, ony auystyruǧa nemese müldem taŋdamauǧa qūqyly boldy. Būl jaǧdaida zeinetaqy jarnalary avtomatty türde GNPF-qa tüsetın.
Jinaqtauşy zeinetaqy qor­lary bäsekelestık ortada salym­şylarǧa tiımdı şarttar ūsynuǧa tyrysty. Alaida olar, negızınen, zeinetkerlık aktivterdı barynşa tabysty jäne täuekeldı qar­jy qūraldaryna investisiialady. Qūn­dy qaǧazdaryn jeke qorlar satyp alǧan kompa­niialardyŋ bır bölıgı 2007-2010 jyldary Qazaqstannyŋ qarjy naryǧyndaǧy daǧdarys kezınde defoltqa jol berdı. Sonymen qatar keibır qorlar tarapynan ülestes tūlǧalarmen köpe-körneu şyǧyndy mämıleler jasal­ǧan­dyǧy anyqtaldy. Sondai-aq jeke qorlar zeinetaqymen qam­syz­dandyru turaly şarttardy ärqalai esepke alatyn. Būl salym­­şylardyŋ bır emes, bır­neşe şotynyŋ boluyna äkelıp soqty.
Azamattardyŋ jinaqtaryn bas­qaru tiımdı ärı qauıpsız boluy üşın 2013 jyly GNPF bazasynda Bıryŋǧai jinaqtauşy zei­net­aqy qory qūryldy (BJZQ). Jeke qorlardyŋ aktivterı BJZQ-ǧa berılgennen keiın äkımşılık jäne operasiialyq şyǧyndar qysqar­dy, sondai-aq komissiialyq syi­aqy­lardyŋ mölşerı de ekı esege azaidy.
Salymşylardyŋ bıryŋǧai bazas­y­nyŋ qūryluy arqasynda qate aşylǧan tehnikalyq şottardyŋ sany qysqardy. Odan basqa, BJZQ jeke qorlardan mūra bolyp qalǧan mūndai şottardyŋ sanyn azaitu boiynşa jūmystardy belsendı jürgızıp keledı. Endı ülestes tūlǧa­larmen köpe-körneu zalaldy mämıleler jasasu täuekelı joiyldy. «BJZQ» AQ-tyŋ zeinetaqy aktivterın Qazaqstan Respublikasy Ükımetı bekıtken qarjy qūraldary tızımıne säikes, QR Ūlttyq bankı investisiialaidy.
Būl rette BJZQ-nyŋ qūryluy zeinetaqy jüiesınıŋ özgeruıne äkep soqqan joq. Qazaqstannyŋ zeinetaqy jüiesı būrynǧydai üş deŋgeiden tūrady: ortaq jäne bazalyq zeinetaqy, sondai-aq jinaqtauşy bölık.
Bügınde zeinetkerlerge memle­kettık biudjetten bazalyq jäne ortaq zeinetaqy tölenedı. Bıraq būl ünemı solai bola bermeidı. 2040 jyldary 1998 jylǧa deiın eŋbek ötılı bolmaǧan adamdar zeinetke şyǧa bastaidy. Demek olarǧa ortaq zeinetaqy tölenbeidı. Olar bazalyq zeinetaqyny jäne öz jinaqtary esebınen zeinetaqy tölemderın ǧana alatyn bolady. 2018 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap bazalyq zeinetaqyny taǧaiyndauda 1998 jylǧa deiıngı eŋbek ötılı men jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne qatysu ötılı eskerıledı.
Zeinetaqy jüiesınıŋ barlyq üş qūramdauyş bölıgın: eger 1998 jylǧa deiın eŋbek ötılıŋız bar bolsa – ortaq zeinetaqyny, bazalyq zeinetaqyny jäne investisiialyq tabys qosa eseptelgen jeke jinaq­taryŋyzdy eskere otyryp, bola­şaq zeinetaqyŋyzdyŋ boljamdy mölşerın enpf.kz saitynan bıluge bolady.
Būl esepteuler adamdarǧa dū­rys qorytyndy şyǧaruǧa kömek­tesedı. Öitkenı bolaşaqta jaqsy zeinetaqy alu üşın özıŋızdıŋ zei­netaqy şotyŋyzdaǧy jinaq­taryŋyzdyŋ mol boluyna qazırden bastap müddelı boluyŋyz kerek.
Jūmys beruşımen eŋbek qarym-qatynasyn dūrys räsımdep, zei­net­aqy jarnalarynyŋ Qorǧa tūraqty audarylyp tūruyn qada­ǧalaudyŋ maŋyzy öte zor. Būdan özge, Qorǧa erıktı zeinetaqy jarnalaryn audaryp tūrǧan jön. Būl bolaşaqta alatyn zeinet­aqynyŋ mölşerın ūlǧaituǧa septı­gın tigızedı.
BJZQ öz tarapynan erıktı zei­netaqy josparlarynyŋ bäsekege qabılettılıgın arttyruǧa müddelı jäne ärbır salymşyǧa käsıbi ke­ŋesşı boluǧa daiyn. Eger zeinet­aqyny josparlauǧa jauapty qarap, BJZQ mamandarynyŋ bılımı men täjıribesın paidalana­tyn bolsaŋyz, bolaşaqta alar zeinet­aqyŋyzdyŋ mölşerı de qomaqty bola tüserı anyq.