Jol keptelısı: Qalai, qaitıp şeşıledı?

Kölık keptelısı. Bılgen adamǧa mūnyŋ ziiany köp. Bırınşıden, qūndy uaqytyŋyzdy joǧaltasyz. Ekınşıden, densaulyǧyŋyzǧa kerı äser etedı. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Astana qalasyn damytu mäselelerı jönındegı keŋeste elordadaǧy kölık keptelısı men retsız avtotūraq turaly synaǧan-dy. Būl mäseleler qalai şeşıledı? Mūnyŋ anyq-qanyǧyn mamandardan bıldık.

SEBEP JÄNE SALDAR

Älemnıŋ ırı-ırı megapolisınıŋ tūrǧyndary kölık keptelısınde ūzaq uaqytyn ötkızuge mäjbür. Jalpy kölık keptelısı türlı sebepten oryn alady. Mäselen, 1980 jyly Lion men Parijdı jalǧaityn joldaǧy kölık keptelısı 175 şaqyrymǧa sozyldy. Oǧan Alpıdegı meiramnan qait­qan tūrǧyndar, qalyŋ tūman sebep bolyp, sonyŋ saldarynan adamdar kün ūzaq kölıktıŋ ışınde otyrdy. 1990 jyly «Berlin qabyrǧasy» qūlap, Germaniianyŋ şyǧysyndaǧy nemıster batysqa, al batystaǧylar şyǧysqa qarai bet alyp, sonyŋ nätijesınde kölık keptelısıne 18 million avtokölık şoǧyrlandy. 2010 jylǧy Qytai ūlttyq şossesındegı keptelıste jürgızuşıler 5 täulıkke deiın tūryp, künıne 1 şaqyrym ǧana qozǧaldy. Osyndai jol keptelısınen adamdar jylyna 45 jūmys künın joǧaltady eken.

Megapolister kölık keptelısımen betpe-bet kelıp, ony şeşudıŋ türlı jolyn qarastyrady. Mäselen, kölık nömırı taq sanmen aiaqtalsa aptanyŋ taq künı, kerısınşe, jūp sanmen aiaqtalsa jūp künı jüru tärtıbı engızıldı. Mūndai täsıl Afina men Pekin qalasynyŋ täjıribesınde bar. Tıptı kölık satyp aluǧa jäne ony tırkeuge şekteu qoiyp, qoǧamdyq kölık jelısın damytuǧa köŋıl bölıp, aqyly joldar men aqyly tūraqtar arqyly keptelıstı şeşetın elder bar. Köpdeŋgeilı jol jelısın salu arqyly mäselenı jeŋıldetuge män berude Japoniia, Qytai, AQŞ-ty erekşe atauǧa bolady. Onda tranzittık kölıkter joǧary qabattaǧy jolmen qaladan şyǧady.

Kölık keptelısımen äigılı Pekin, Manchester, Mäskeu, Mehiko, Parij jäne taǧy basqa qaladaǧy avtokölık jürgızuşılerı kündelıktı 6-9 saǧat uaqytyn keptelıste ötkızse, astanalyqtar 20-30 minut baǧdarşam aldynda tūrǧanyna narazy. Ärine, būl maqtanatyn närse emes.

Astana qalasynyŋ Polisiia departamentı ūsynǧan aqparatqa säikes, 2022 jyly 404 myŋ kölık tırkelse, 2023 jyly mamyr aiynda būl körsetkış 420 myŋǧa jettı (2019 jyly 264 myŋ avtokölık boldy). Būǧan ırgeles auyldar men audandardan kelıp jūmys ısteitın myŋdaǧan adamdy jäne qonaq retınde kelıp-ketetın jüzdegen jürgızuşını qossaŋyz, bas qalada kündelıktı 700-800 myŋ avtokölık köşelerde qatynaidy. Al qalalyq Kölık jäne jol-kölık infraqūrylymyn damytu basqarmasy ūsynǧan mälımette elordada jalpy ūzyndyǧy 868 şaqyrymdy qūraityn 1129 köşe bar ­delıngen

Jalpy avtokölık keptelısı neden tuyndaidy? Basty sebep – köşelerdıŋ kölık aǧymyn ötkızuge qabılettı bolmauy. Köşenıŋ negızgı funksiiasy – kez kelgen eldı mekendegı üilerdıŋ arasynda adamdar men kölıkterdıŋ öte alatyn keŋıstıgı. Būl keŋıstık adamnyŋ kündelıktı sūranysy men qajetın öteitın bolǧandyqtan onyŋ taǧdyryna, köŋıl küiıne, densaulyǧyna, eŋbek önımdılıgıne tıkelei äser etedı. Sondyqtan köşeler tūrǧyn üilerdıŋ ornalasu jiılıgıne, äleumettık nysandardyŋ syiymdylyǧyna bailanysty meilınşe keŋ bolǧany dūrys. Mıne, elordada osy jaǧynan kemşılık bar.

Jyl ötken saiyn Astana qalasynda tūrǧyndar sanymen bırge kölık sany artyp keledı. Astana qalasynyŋ Polisiia departamentı ūsynǧan aqparatqa säikes, 2022 jyly 404 myŋ kölık tırkelse, 2023 jyly mamyr aiynda būl körsetkış 420 myŋǧa jettı (2019 jyly 264 myŋ avtokölık boldy). Būǧan ırgeles auyldar men audandardan kelıp jūmys ısteitın myŋdaǧan adamdy jäne qonaq retınde kelıp-ketetın jüzdegen jürgızuşını qossaŋyz, bas qalada kündelıktı 700-800 myŋ avtokölık köşelerde qatynaidy. Al qalalyq Kölık jäne jol-kölık infraqūrylymyn damytu basqarmasy ūsynǧan mälımette elordada jalpy ūzyndyǧy 868 şaqyrymdy qūraityn 1129 köşe bar delıngen. Būl köşelerdıŋ kölıktı ötkızu qabıletı ärtürlı. Bırı ekı jolaqty, ekınşısı tört jäne bes jolaqty bolyp keledı.

Astana qalasy Polisiia departamentı äkımşılık polisiia basqarmasy bastyǧynyŋ mındetın atqaruşy, polisiia polkovnigı Nūrlan Uvaev bylai deidı:

– Oŋ jäne sol jaǧalaudy jalǧaityn negızgı kölık joldarynda keptelıs jiı baiqalady. Äsırese Mäŋgılık el, Qabanbai batyr jäne Tūran daŋǧylyn aitu kerek. Vedomstvolyq mekemeler köptep ornalasqan D.Qonaev, Dostyq, Saraişyq köşesı, oŋ jaǧalauda biudjettık jäne käsıpkerlık subektısı köp şoǧyrlanǧan Ş.Uälihanov, S.Seifullin, Bögenbai batyr daŋǧylynda kölık aǧymy joǧary. Äsırese taŋerteŋgı saǧat 8:30-10:00-ge deiın, keşkısın 17:30-19:00 aralyǧynda keptelıs jiı oryn alady.

ŞEŞU JOLDARY

Ärıptesım Ǧalym Qojabekov Taşkent qalasynda bokstan ötken älem chempionatyn körıp keldı. Onyŋ sözınşe, Özbekstannyŋ saiasi ortalyǧynda 4 million adam tūrady. Alaida köşelerınde kölık keptelısı joq. Jerdıŋ astynda metro, üstınde LRT-men közdegen jerge oŋai jetesız. Erte me, keş pe, Astana qalasyndaǧy kölık nöpırın şeşude metro saluǧa tura keledı-au! Bolmasa, Şanhai, Los-Andjeles, Osaka qalasynyŋ täjıribesıne sü­ienıp, köpqabatty köpırler, jolaiyryqtar men ötkelder salu mındetı menmūndalap tūr.

Şynynda, kölık aǧymy joǧary dep osylai otyra bersek, bırneşe jylda kölık keptelısınde saǧattap uaqyt joǧaltatyn bolamyz. Mūndai oidy elordanyŋ tūrǧyny Qūttybek Äliev aitty.

Kölık keptelısın şeşudıŋ bır täsılı – intellektualdy kölık jüiesı. Būǧan kölık qozǧalysynyŋ jyldamdyǧy men qozǧalys dinamikasynyŋ statistikasy jürgızetın baǧdarşam kıredı. Būl baǧdarşamdar kölık aǧymyna sai beiımdelıp otyrady. Mūndai intellek­tualdy kölık jüiesımen qamtu baǧdarşamy elordanyŋ jalpy baǧdarşamynyŋ 41 paiyzyn qūraidy

– İmanǧali Tasmaǧambetov Astana qalasynyŋ äkımı bolyp tūrǧan jyldary kölık nöpırın azaitu baǧytynda Respublika jäne Täşenov köşesı tüiısetın tūsta jolasty ötkelı men aiyryqty paidalanuǧa berdı. Odan bölek, Astana qalasyn ainalyp ötetın ülken jolǧa bastamaşy boldy. Mūnyŋ bärı – kölık keptelısın azaituǧa baǧyttalǧan bastamalar. Ökınıştısı, būl mäsele älı şeşılıp jatqan joq. Eŋ bolmasa, Tūrandy köpjolaqty, keŋ köşe etuge bolatyn edı ǧoi! Mäŋgılık el daŋǧylynda kölık keptelısı nege azaimaidy? Onyŋ jauaby oŋai, bas köşenıŋ Syǧanaqpen qiylysatyn tūstaǧy jolasty ötkelıne kelgende jolaq sany qysqarady ärı köşe boiynda tūrǧyn üiler tyǧyz salynǧan, tıptı joldyŋ jiegıne deiın qūrylys jūmysy jürude, – dedı qala tūrǧyny Qūttybek Äliev.

Qazır Mäŋgılık el, Tūran daŋǧyly boiynda tūrǧyn üiler qūrylysy qarqyndy. Būl aimaqtarda qosymşa mektep, balabaqşa, emhana, sport keşenınıŋ qūrylysyn jürgızu qajettılıgın tuyndatady. Būl özı tar köşelerde kölık aǧymyn köbeitedı. ­Öitkenı oquşylar demalysqa şyqqan kezde keptelıs belgılı bır deŋgeide azaiatynyn körıp jürmız.

Kölık jäne jol-kölık ­infra­qūrylymyn damytu basqarmasynan köşe keptelısın azaituǧa arnalǧan jospar-­jobasyn bıldık.

– Kölık keptelısın şeşudıŋ bır täsılı – intellektualdy kölık jüiesı. Būǧan kölık qozǧalysynyŋ jyldamdyǧy men qozǧalys dinamikasynyŋ statistikasy jürgızetın baǧdarşam kıredı. Būl baǧdarşamdar kölık aǧymyna sai beiımdelıp otyrady. Mūndai intellek­tualdy kölık jüiesımen qamtu baǧdarşamy elordanyŋ jalpy baǧdarşamynyŋ 41 paiyzyn qūraidy, – deidı basqarmanyŋ bölım basşysy Tūrsynǧali Jäkenov.

Avtokölıktı ötkızu qabıletın arttyru maqsatynda Ş.Beisekova men N.Tılendiev köşesınıŋ qiylysynda ekı deŋgeilı kölık aiyryǧynyŋ qūrylysy jürgızılude. Biyl Täuelsızdık daŋǧylyndaǧy Esıl özenı arqyly ötetın avtomobil köpırı aşylady. Būl köpır «Nūrly jol» temırjol vokzaly aumaǧy men Täuelsızdık daŋǧylyn bailanys­tyryp, Mäŋgılık el köşesındegı kölık aǧymynyŋ qozǧalysy tömendeuıne de äser etedı, – dep tüsındırdı maman.

Astanaǧa «aqyldy» qalanyŋ nyşandary enıp, tūrǧyndarǧa jailylyq tudyrǧanyn qūptaimyz. Alaida Smart city üderısı baǧdarşam jüiesımen ǧana şeşılmeitını anyq. Ol üşın köşelerdı keŋeitıp, tūrǧyndardy joldan qauıpsız ötkızetın jolasty jäne jolüstı ötkelderın jürgızu kerek-aq. Opera jäne balet teatry aldyndaǧy jerasty ötkelı, «Şapaǧat» kommunaldyq bazary maŋyndaǧy Bögenbai batyr köşesınıŋ astynan ötetın jolasty ötkelı, A.Baraev köşesınıŋ bas jaǧyndaǧy jolüstı ötkelındei nysandardy köbeitu maŋyzdy. Äzırge būl baǧyttaǧy jūmystar jol jolaǧyn taryltu esebınen atqaryluda. Būl turaly polisiia polkovnigı Nūrlan Uvaev bylai deidı:

– Kölık aǧymy joǧary üş uchaske – Mäŋgılık el, Ūly dala, Saraişyq boiynda keptelıs uaqytynda «jasyl tolqyn» ıske qosylady. 246 uchaskede qiylys aldynda toqtausyz oŋǧa būryluǧa mümkındık bar. Bas qalanyŋ basty köşelerınde jolaqty taryltu esebınen qoz­ǧalys jolaǧynyŋ sany artty. Mäselen, Saraişyq köşesı 9-ǧa, Tūran men Mäŋgılık el daŋǧyly 7-ge, Qabanbai batyr daŋǧyly 5-ke deiın jolaq sany köbeidı. Elordanyŋ ortalyq köşelerınde jük kölıgınıŋ qozǧalysyna şekteu qoiyldy, – dedı.

AVTOTŪRAQ TALAPQA SAI MA?

Astana qalasynda köpqabatty jabyq avtotūraqtar sanauly ǧana. «Astanalyq bazarǧa» ırgeles köpqabatty avtotūraq bazarǧa kelıp-ketuşılerdıŋ aǧymyn azaituǧa septıgı tiıp tūr. «Senım» tūrǧyn üi keşenıne (M.Närıkbaev köşesı, 9-üi) qarasty 10 qabatty 500 kölıkke arnalǧan Manhattan-4 tūrǧyn üi keşenınıŋ (Äiteke bi köşesı, 14-üi) 5 qabatty 250 kölıkke arnalǧan avtotūraǧy bar. Sondai-aq Qajymūqan Mūŋaitpasov stadionynyŋ qasynda 4 qabatty jabyq parking ıske jarap tūr. Osyndai tūraqtar Mäŋgılık el, Tūran, Qabanbai batyr daŋǧylyndaǧy vedomstvolyq jäne äkımşılık ǧimarattardyŋ maŋynda boi köterse qandai jarasymdy bolar edı?!

– Äsırese Ministrlıkter üiınıŋ maŋynda tūraq tapşy. Jūrt kölıgın qaida qoiaryn bılmei äure-sarsaŋǧa tüsedı. Tıptı kölıgın jaqyn jerdegı tūrǧyn üilerdıŋ aulasyna qoiu­ǧa mäjbür. Būl tūrǧyndarǧa ülken qolaisyzdyq tudyratyny tüsınıktı. Bas prokuratura jäne «Jusan bankı» ǧimaratynyŋ ortasynda bos jer bar. Joǧarǧy sot ǧimaratynyŋ artyndaǧy alaŋ da bos jatyr. Osy 2 jerdıŋ bırıne köpqabatty jabyq parking jäne jaiau adam ötetın köpır salu mümkındıgın qarastyrudy tapsyramyn, – dep Prezident naqty talap qoidy da. Būl tapsyrma qaşan, qalai oryndalatyny belgısız. Avtotūraq mäselesın şeşpei, kölık keptelısınıŋ aldyn alu mümkın emes.

Būl mäselenı Mäjılıs deputaty Samat Nūrtaza köterıp:

– Qazırgı kezde elımızdıŋ ırı qalalarynda aqyly kölık tūraǧy qaptap kettı. Bastap­qyda atalǧan kölık tūraqtary köşedegı kölık retsızdıgın şeşuge baǧyttalǧanymen, tüptep kelgende, mäsele şeşılmedı, kerısınşe, äleumettık nara­zylyqqa ūşyrap, türlı sūraq tuyndauda. Is jüzınde megapolis­terdegı būl naryqty bırneşe operator monopoliialandyryp alǧan. Olar alǧaşynda adam köp baratyn ortalyq jäne ıskerlık audandarda aqyly tūraqtardy aşa bastady. 2021 jyly tek Astana qalasynda aqyly tūraqtar sany 20 esege artqan, – dedı.

Aqyly tūraqtardyŋ kölık aǧymyn retteuge septıgı tise meilı ǧoi, Polisiia departamentınıŋ mälımetınşe, Astana qalasynda 7,5 myŋ aqyly tūraq bar. Osy avtotūraqtarǧa bailanysty kümändı sūraq köp. Tūraq aşu tabysty biznes bolǧandyqtan bolsa kerek, tūrǧyn üilerdıŋ aulasyna da qol sozady. Ş.Uälihanov köşesı, 23/1 üide tūratyn Orynbek Ötemūrattyŋ sözınşe, özınıŋ aulasyna kölıktı qoiǧany üşın bırneşe ret aiyppūl töleidı. Sebebı tūrǧyn üidıŋ aulasyn aqyly tūraq etıp jıbergen eken.

Jūmys künı taŋǧy saǧat 8:00-den keşkı 20:00-ge deiın är kölık iesı saǧatyna 100 teŋgeden töleidı. Eger 7,5 myŋ avtotūraqta orta eseppen 10-15 kölık tūrady desek, künıne qanşa tabys tabatynyn esepteuge bolady. Tek 7,5 myŋ kölıktı alǧannyŋ özınde künıne 110 million teŋge qarjy tüsetını belgılı. 2018 jyldan bastap «Astananyŋ kölık tūraǧy keŋıstıgı» JŞS aqyly avtotūraqtar qyzmetın ūsyna bastady desek, osy uaqytqa de­iın köpqabatty jabyq parking saluǧa mümkındıgı boldy ǧoi.

– Aqyly avtotūraqtan keletın kırıstıŋ 95 paiyzyn serıktestık alsa, salyq retınde tek 5 paiyzyn memleketke töleidı. Al abattandyru, joldy jöndeu jäne köşenı jinau şyǧynyn qala äkımdıgı köteredı. Şart talabyn äleumettık ädılet tūrǧysynan qaita qarau ­abzal, – dep oryndy ūsynys bıldırdı halyq qalaulysy ­Samat Nūrtaza.

P.S: Elordalyqtardyŋ sany jyl ötken saiyn köbeiıp keledı. Sonymen qosa qoǧamdyq kölık, jeke kölık paidalanuşylar sany artyp otyr. Qala infraqūrylymyn aldyn ala josparlamaǧannan kölık keptelısı jiı oryn aluda. Eger keptelıstıŋ aldyn aludy bügınnen bastamasaq, erteŋ tym kürdelene tüsetını anyq.