Jylyna kölık apatynyŋ saldarynan älem boiynşa şamamen alǧanda 1 millionnan asa adam köz jūmady eken. Olardyŋ arasynda qanşama adam, jasöspırım bala bar. Adamdardyŋ kölık qūraldaryna degen sūranysynyŋ artu tendensiiasymen qatar, ony paidalanu barysynda qoǧam ömırıne qauıp tudyratyn jaǧdailardyŋ da köbeigendıgın baiqauǧa bolady. Soŋǧy jyldary özektılıgın joǧaltpaǧan özekjardy mäselege Prezident Q.Toqaev erekşe köŋıl bölıp, zaŋ būzuşylardy qataŋ jazalaudy tapsyrdy.
Jol apatynyŋ sebebı nede?
Elımızde jol-kölık oqiǧalary saldarynan adamdardyŋ qaza tapqandardyŋ basym bölıgı – jūmysqa qabılettı jastaǧylar. Respublika auruhanalaryna tüskenderdıŋ 1/3 bölıgı jol-kölık oqiǧasynan jaralanǧandar. Qazaqstanda jol apaty kezınde qaza tabu qaterı Norvegiiamen salystyrǧanda 11 esege joǧary desedı. Būl turaly Düniejüzılık bank jürgızgen zertteulerde aitylǧan.
IKOMEK109 qyzmetınıŋ basşysy Jannat Dübırovanyŋ aituynşa 2019 jyldyŋ 10 aiynda IKOMEK ortalyǧyna jol-kölık oqiǧalaryna, sapasyz infraqūrylymǧa bailanysty 19552 aryz tüsken. Olar köşenı jaryqtandyru, baǧdarşam, jol belgılerı men habarlamalaryn ornatu, beinebaqylau qyzmetı, taǧy köptegen problemalardy qamtidy eken.
Al «Jol aktivterınıŋ ūlttyq sapa ortalyǧy» RMK Baspasöz qyzmetı mamany Aidana Talipovanyŋ aituynşa bırınşıden, jol apattaryna eŋ aldymen jürgızuşıler tarapynan jyldamdyq rejimın saqtamau äser etedı. Negızınen, jyldamdyq rejimın saqtamaityn jürgızuşılerdıŋ jas şamasy 35 jasqa deiın bolyp keledı. Ekınşıden, joldardyŋ serpımdılıgınıŋ jüretın maşinalar sanymen säikes kelmeuı. Osyndai jaǧdaida maşinalar bır-bırın basyp ozamyn dep, qarsy jolaqqa şyǧyp ketedı. Ol da jol-kölık oqiǧalarynyŋ oryn aluyna äkelıp soǧady eken.
Sondai-aq jol belgılerınıŋ dūrys qoiylmauy, joldarda ūsaq jäne ırı qara maldardyŋ şyǧyp qaluy, jaiau jürgınşılerdıŋ tiıstı jolaqtarmen ötpeu mäselelerı saldarynan bolyp jatady. Joldardyŋ geometriialyq parametrlerı, onyŋ ışınde qisyqtardyŋ radiusy, sonymen qatar jol belgılerın jasau men ornatu kezınde talap etıletın standarttarǧa säikes kelmeuı de apattyŋ sebebı bolyp tabylady.
Nūr-Sūltan qalasy PD Äkımşılık polisiiasy bastyǧynyŋ orynbasary Nūrlan Uvaevtyŋ mälımetınşe qoǧamdyq kölıkterdıŋ de tehnikalyq jai-küiıne qatysty aryz köp. Osy jyldyŋ 10 aiynda elordada jolauşylar tasymaldauşy 68 avtobustan tehnikalyq aqau tabylǧan. Al aqauly kölıkpen reiske şyǧu, bärınen būryn, jolauşylardyŋ ömırıne qauıptı. Jolda jüru erejesın saqtamaǧan jürgızuşılerge qatysty qūzyrly organ tarapynan 800 ūiǧarym joldanǧan. Jyl basynan berı qoǧamdyq kölıkterde adam faktorynan nemese tehnikalyq aqaulyqtan 12 jol-kölık oqiǧasy oryn alyp, sonyŋ saldarynan 2 adam qaza tauyp, 45 kısı jaraqat alǧan.
Qandai şaralar atqarylyp jatyr?
Osy oraida elorda äkımı Altai Kölgınov bırınşı kezekte jaiau jürgınşıler men qoǧamdyq kölıkterdıŋ qauıpsızdıgı jäne qolailylyǧyna erekşe köŋıl bölınetının atap öttı. Elorda mektepterınde JQE boiynşa sabaqtar ötkızıletın bolady. Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımşılıgı jol qozǧalysy qauıpsızdıgı mäselelerı boiynşa yntymaqtastyq pen aşyq dialogqa daiyn ekenın aitty. Qazırgı künı qala boiynşa 7 myŋnan astam beinekameralar kölık qozǧalysyn baqylap otyrady. Beinebaqylaudyŋ arqasynda köptegen jolda jüru erejesın būzuşylyqtary aşyldy. Jergılıktı bilık ökılderı kelesı jyly beinekameralardyŋ sanyn arttyratynyn jetkızdı.
Nūr-Sūltan qalasy Polisiia Departamentınıŋ bastyǧy Erjan Sadenov jol- kölık oqiǧalaryn azaitu üşın eŋ aldymen, bılım beru nysandary maŋyndaǧy jol belgılerı, aqparattyq taqtalar, jasandy soqqylar jäne jaiau jürgınşılerge tosqauyldar qoiylǧandyǧyn atap öttı.
Jol sapasyzdyǧynyŋ aldyn alu maqsatynda Jol aktivterınıŋ ūlttyq sapa ortalyǧy salynǧan joldarǧa jäne salynyp jatqan 7 myŋǧa juyq nysanǧa tekserıs jürgızıp, 12 myŋǧa juyq synama ülgılerı alynyp, 4700-ge juyǧy standartqa sai kelmegenın Aidana Talipova aityp öttı. Būl rette tapsyrys beruşıge, merdıger, sapany tekseretın injenerlık kompaniiaǧa, jol zertteu jūmystaryna qatysqan instituttarǧa arnalǧan 1700-den astam hattama toltyrylypty.
Sondai-aq elımızde Qazaqstan azamattary ǧana emes, şet eldıkterdıŋ qatysuymen bolatyn kölık apattary men adam ömırıne keltıretın qauıp-qater de tüitkıldı sūraq bolyp tabylady. Naqtyraq aitatyn bolsaq, 2019 jyldyŋ özınde Qazaqstanda şet eldık nömırlı avtokölıkterdıŋ qatysuymen 900-den astam jol-kölık oqiǧasy tırkelıp, 58 adamnyŋ ölımı men 314 jaraqat faktısı tırkelgen. Osy uaqytqa deiın şet eldıŋ nömırımen Qazaqstan territoriiasynda jürgen avtokölıkterdı jauapkerşılıkke tartu qiynǧa soqsa, endıgı kezekte jaŋa talaptar boiynşa el aumaǧyndaǧy kölık qūraldary mındettı saqtandyrudan ötıp, jol erejesın būzuşylyqtar oryn alǧan jaǧdaida aiyppūldary körsetılgen mekenjaiyna joldanatyn bolady.
Damyǧan elderde şe?
Jol sapasy jönınen älemde aldyŋǧy orynda tūrǧan Ūlybritaniia jolda mert bolǧandardyŋ sany jönınen eŋ tömengı körsetkışke ie. 100 myŋ tūrǧynǧa 5,4 deŋgeide. Jaiau jürgınşılerdı qaǧyp ketu oqiǧasy 40 jylda 78 paiyzǧa azaiǧan. Būl elde kölık jürgızıp otyryp temekı şeguge, tamaq ışuge bolmaidy. Aqparat qūraldarynan belgılı bolǧandai, Soltüstık Uelste avtokölık jürgızıp bara jatyp, makaron jegenı üşın gollandiialyq jürgızuşı segız aptaǧa qamaldy. Jürgızuşınıŋ kölık ışınde tamaq jep otyrǧanyn polisei tıkūşaǧy baiqap qalǧan.
AQŞ-ta da jol-kölık oqiǧalary azaiuda. Būl memlekettıŋ barlyq ştattarynda ūialy telefon ūstap kölık jürgızuge tyiym salynǧan. AQŞ-ta kölık basqaryp otyryp ūrsysqan jürgızuşıler turaly aqparatty polisiiaǧa jetkızu üşın arnaiy telefon nömırı ıske qosylǧan.
İä, jol-kölık oqiǧalarynyŋ aldyn alu tek qūzyrly organdardyŋ jūmysy emes. Būl – bükıl el bolyp atsalysatyn, qoǧam bolyp oilanatyn ıs.
Jadyra MŪRATBEKOVA
