Jürısınen jaŋylǧan poiyzdar

Astana qalasynyŋ tūrǧyny İslambek İşanūly on ekı jasar mügedek ūlymen bırge ötken jyldyŋ jeltoqsan aiynda Oral qalasyna deiın «Talgo» poiyzyna bilet alady. Ärı özderınıŋ jaǧdaiyn oilap, baǧasy qymbattau bolsa da, barlyq jaǧdaiy bar yŋǧailylau kupenı taŋdaidy. Alaida saparǧa attanatyn künı vokzalǧa erterek kelgenmen, poiyzdyŋ ekı saǧatqa keşıgıp jatqanyn bıledı.

Keşıgu jiılep barady

«Jaqsy, endı kelıp qaldyq qoi, ekı saǧat küteiık» dep mügedek balasyn arbasymen kütu zalyna jaiǧastyrǧan kezde, poiyzdyŋ «aua raiynyŋ qolaisyzdyǧyna bailanysty» taǧy ekı saǧatqa keşıgetını habarlanady. Amal joq, sabyr saqtap, taǧy kütuge tura keledı. Alaida osy tört saǧattyŋ ışınde kütu zalynda otyrǧan būlarǧa bırde-bır vokzal qyzmetkerı kelıp hal-jaǧdaiyn sūramaidy. «Poiyzdyŋ keşıguı ekı saǧattan assa, jolauşylarǧa tegın susyn berıledı degenı qaida?!» dep ol ışınen oilaidy da qoiady.

Sonymen, saǧat kündızgı 11:15-te attanuy tiıs poiyz Astana vokzalynan 15:40-ta äreŋ qozǧalady. Qiyndyq mūnymen de bıtpeidı. «Talgo» kelesı künı Aqtöbe qalasyna kelgende, jolserıkter: «Bız būdan ärı barmaimyz, sızder kelesı poiyzǧa otyrasyzdar» dep qarap tūr.

«Au, şyraǧym-au, qasymda mügedek balam bar. Basqa poiyz­ǧa auystyrylatynymdy nege Astana qalasynda aitpadyŋdar?» deidı İslambek. «Būl poiyzdyŋ Aqtöbeden ärı barmaitynyn bız de Astanadan şyqqan soŋ bıldık. Sız qam jemeŋız, bız balaŋyzben ekeuıŋızdı özımız jaqsy vagonǧa ornalastyramyz» dep jūbatady olar.

Ras, jolserıkter kelesı poiyz­ǧa otyruǧa kömekteskenmen, tört kısıge arnalǧan kupe-vagonda syrqat balasy ekeuıne Oralǧa barǧanşa kädımgıdei yŋǧaisyz­dyq tuyndaidy.

«Sonda men aldyn ala jaǧdaiym­dy oilap, 40 myŋ teŋgege ekı kısıge bilet alyp tūryp, kelesı bır jolauşylar poiyzyna otyruyma sebep ne? Biletımnıŋ jarty aqşasyn bolsa da qaitaryŋdar» dep aryz-şaǧym tüsıredı. Alaida oǧan mardymdy jauap bergen eşkım bolmaidy.

Ötken jyldyŋ soŋynan berı poiyzdardyŋ keşıguı jiılep kettı. Äsırese, būl tranzitpen bır poiyzdan ekınşı poiyzǧa nemese ūşaqqa auysyp otyratyn jolauşylarǧa qiyndyq tuǧyzady. Osynyŋ kesırınen mejelegen jerıne jete almai, biletı janyp ketıp jatqan jolauşylardyŋ äleumettık jelılerdegı aryz-şaǧymy qanşama…

– Poiyzdyŋ keşıguınen josparlanǧan kezdesuımnen qalyp qoiǧan jaǧdai menıŋ basymnan da öttı. Almaty-Petropavl baǧytyndaǧy «Talgo» poiyzy Astanaǧa 6 saǧat keşıgıp keldı. Al ärı qarai Petropavl-Omby baǧytyna alǧan biletım küiıp ketetın bolǧan soŋ, biletımdı jarty baǧasyna tapsyryp, taksimen ketuıme tura keldı. Poiyzdardyŋ neden keşıgıp jatqanyn jolauşylarǧa eşkım tüsındırgen joq. Jolserıkterdıŋ özı habarsyz. Sūrasaŋ, bärı «bılmeimız» dep iyǧyn köteredı, – deidı Asqar Ötepov.

Al qoǧam belsendısı Erkınbek Jailaubaevtyŋ aituynşa, būl mäselenı «Jolauşylar tasymalyndaǧylar» jaqsy bıledı. «Nege keiıngı kezde poiyzdar jiı keşıgıp, narazylyq köbeiıp kettı?» dep telefon şalyp edım. «Jolauşylar tasymaly» AQ-tyŋ resmi ökılı Mädi Mūhamedqali: «Jasyrmaimyz, aryz-şaǧym bar. Būl jönınde jolauşylarmen tüsınık jūmystary jürgızılude. Negızınen, būl keleŋsızdıkter aua raiynyŋ qolaisyzdyǧyna jäne temırjol boiyndaǧy jöndeu jūmysyna bailanysty tuyndap otyr. Taiau mezgılde mūnyŋ bärı qalypqa keledı. Al keşıkken jolauşylarǧa ötemaqy tölenedı» dep jauap berdı» deidı.

Vagondar eskı, oryndar jaisyz

Jaŋa jyldan bastap poiyz biletterı 7 paiyzǧa qymbattaǧan. Būl – «Qazaqstan temır joly» ūlttyq kompaniiasy «Jolauşylar tasymaly» aksionerlık qoǧamynyŋ resmi mälımetı. Al «Energoprom» monitoring agenttıgı byltyr qazan aiynda temırjol biletterınıŋ baǧasy aldyŋǧy jylmen salystyrǧanda 20 paiyzǧa öskenın jazdy. Sonda ekı jylda poiyzben jol jüru qūny 27 paiyzǧa ösıp otyr.

– Eŋ tiımdı kölık – poiyz deimız, qazır sol poiyzben jol jüru de qiyndap barady. Atyrau qalasyna būryn «Talgo» poiyzymen 12-13 myŋ teŋgege baratyn edım, endı ol 22 myŋ teŋge bolyp ketıptı. Onyŋ üstıne ıssaparǧa şyqqan jalǧyzılıktı kısılerge bolmasa, kupenıŋ ışı tar, ainalymǧa kelmeidı. Tez jüredı dep biletın qymbattatqanmen, barar jerıŋe ekı-üş saǧat keşıgıp barǧan soŋ onyŋ qandai paidasy bar? – deidı Astana qalasynyŋ tūrǧyny Qymbat Säduaqasova.

Al jai poiyzdyŋ biletı arzandau bolǧanmen, jaǧdaiy naşar. Vagondary eskı, qysta köp jylytylmaidy, kömır az degen jeleumen jolserıkter qatty qyzdyryp jaqpaidy. Qatty aiazdarda tıptı kei vagondarda terezege mūz qatyp qalatyn kezı bolady.

Vagondardyŋ eskırgenın temır joldyŋ jauapty adamdary da moiyndaidy. Mäselen, elımızde 101 baǧytta 139 jolauşylar poiyzy qatynaidy eken. Solarda 2530 vagon bolsa, sonyŋ 40 paiyzy eskırgen. Ras, keiıngı jyldary könergen vagondardyŋ ornyna «Talgo» vagondary alyna bastady. Bıraq kommersiialyq negızde jūmys ıstegen soŋ, onyŋ tiımsız, şyǧyny köp ekenı anyq körıne bastady.

Al Ükımetten subsidiia berıletın jolauşy vagondaryn jaŋartuǧa tolyq mümkındık bolmai jatyr. Onyŋ üstıne būǧan deiın 700 «Talgo» vagony satyp alynyp qoiypty. Sondyqtan 90-jyldary şyǧarylǧan jolau­şy vagonyn «jamap-jasqap» paidalanuǧa tura kelıp tūr.

– Men bır närsenı tüsınbeimın! Temırjoldyŋ eŋ tiımdı qatynas qūraly ekenın bärı bıledı. Oǧan degen halyqtyŋ sūranysy joǧary. Resmi statis­tika boiynşa tek byltyr ǧana poiyzben elımızde 13 millionǧa juyq adam saparlapty. Būl degen qyruar qarjy ǧoi. Nege vagondar jaŋartylmaidy? Nege poiyzdarda qyzmet körsetu sapasy tömen? Men osy sūraqty «Jolauşylar tasymaly» AQ jauapty qyzmetkerıne qoidym. Sonda onyŋ bergen jauaby: «Ras, qazır bızde 300-ge tarta jolauşylar vagony jetıspeidı. Bıraq būl olqylyqtyŋ ornyn toltyru üşın josparly jūmys jürgızılıp jatyr. Biyl – 61, kelesı jyly 257 vagon satyp alamyz» dedı. Vagon satyp alu üşın Ükımet 2022 jyly 14 milliard teŋge qarjy bölgen körınedı. Sondyqtan aldaǧy uaqytta jaǧdaiymyz jaqsarady degen ümıttemız, – deidı ekonomist Aslanbek Hamzin.

Bilet aqşasyn qaitaru da oŋai emes

Astana qalasynyŋ tūrǧyny Ermek Tūrsynov Taraz qalasyna baruǧa bilet alǧan. Jüretın künı vokzalǧa kelgende, poiyzdyŋ alty saǧatqa keşıgetının bır-aq bılgen. Josparlaǧan ıs-şarasyna ülgeru üşın ūşaqpen ūşqysy kelıp: «biletımnıŋ aqşasyn qaitaryŋyz» dep kassaǧa kelse, ondaǧylar «qaitara almaimyz, aqşany tek poiyz kelgennen keiın ǧana qaitaramyz» dep bet baqtyrmapty.

– Sonda qalai, poiyz keşıgıp jatsa, men ony biletımnıŋ aqşasyn qaitaru üşın de taǧy alty saǧat kütıp otyruym kerek pe? – dep narazylyq bıldıredı Ermek.

Ekınşı bır jolauşyǧa biletın elektrondy türde alǧany üşın «kartaŋyzǧa bır aptanyŋ ışınde tüsedı» dep qaitaryp jıberıptı.

«Poiyz 1 saǧattan astam uaqyt keşıkse, är saǧat üşın bilet qūnynyŋ 3 paiyzy qaitarylady. 3 saǧattan artyq uaqyt keşıkse, sms-habarlama jıberıledı. Eger poiyz 6 saǧattan astam uaqyt keşıkse, meiramhana vagonynda tegın tamaq berıledı» degen resmi ökıldıŋ sözın bız sūraǧan jolauşylardyŋ bırde-bıreuı rastamady. Soǧan qaraǧanda, būl da «zaŋ jüzınde osylai boluy tiıs» dep aityla salǧan söz be dep qaldyq.

Qoryta aitqanda, keiıngı jarty jyldan berı poiyzdardyŋ jüielı türde keşıguı jolau­şylardyŋ yǧyryn şyǧaryp boldy. Dıttegen jerıne jete almai, sonyŋ kesırınen aldyn ala jasaǧan josparlary būzylyp jatsa, kım-kımde de renış tuary sözsız. Mıne, osy jaidy «Qazaqstan temır joly» ūlttyq kompaniiasy basşylyǧy bılıp qana qoimai, taiau uaqytta ıstı retteitın şūǧyl şeşımder qabyldasa deimız.