Älemde jyl saiyn 15 mln adam jürek-qan tamyrlary aurularynan qaitys bolady. Tek Astana qalasynda osy syrqattyŋ auyr türı boiynşa esepke alynǧandardyŋ qatary elu myŋǧa juyqtap qaldy.
Jürek-qan tamyrlary aurularynyŋ jiılep ketuı ǧalamdyq mäselege ainaldy. Sondyqtan är adam qan qysymyn, qan qūramyndaǧy holesterin men qant deŋgeiın anyqtauǧa män bergenı jön. Öitkenı küigelektık, dūrys tamaqtanbau, araq pen temekıge üiırsektık, qozǧalystyŋ azdyǧy jürektıŋ özgerıske ūşyrauyna äkeledı. Būl aurudyŋ alǧaşqy belgılerı – jürek pen keude tūsynyŋ auyrsynuy men şanşuy, tamyr soǧysynyŋ jiı soǧuy. Alaida adamdardyŋ köbı oǧan uaqytşa jaǧdai dep qaraidy da, män bere bermeidı eken. Eger tynys aluyŋyz qiyndap, entıgu paida bolsa nemese aiaǧyŋyzda ısık paida bolǧan jaǧdaida, dereu därıgerge barǧan jön.
Şyn mänınde, kütımı dūrys jürektıŋ qyzmetı 150 jylǧa deiın qauqarly. Qazırgı taŋda jūdyryqtai jüregımız erte üzıletın boldy. Küllı älemdı alaŋdatyp otyrǧan jürek-qan tamyrlary aurularynan köz jūmu körsetkışı bızdıŋ elımızde de bırınşı orynda tūr. Jürek auruyna kınälı – eŋ äuelı azamattardyŋ özı. Araq-şarap pen temekı, stress, dūrys tamaqtanbau, bır orynda qozǧalmau – bärı jürekke salmaq tüsıredı. Söitıp, aǧzamyzdaǧy qan ainalymy özgerıske ūşyraidy. Şekten tys semiru de jürektiŋ dūrys jūmys ıstemeuıne äkeledı. Sondyqtan salauatty ömır saltyn saqtap, tamaqtanu mädenietın meŋgergen jön.
Jürek-qan tamyrlary auruyn emdeu ekı baǧytta jüzege asady. Bırınşısı – alǧaşqy kömek körsetu bolsa, ekınşısı – aurudyŋ aldyn alu. Ol boiynşa halyq arasynda jürek-qan tamyrlary auruyna sebep bolatyn faktorlardyŋ deŋgeiın tömendetu jäne auruǧa şaldyqqan nauqastardyŋ jaǧdaiyn tūraqty baqylauda ūstau. Iаǧni, aurudyŋ odan ärı dendep ketuıne jol bermeu maŋyzdy.
Sonymen, jürekke jük tüsıretın sebepterge nazar audarsaq. Şylym şegu, holesterin deŋgeiınıŋ artuy jäne qan qysymynyŋ joǧarylauy. Osy «üştık» – jürek-qan tamyrlary auruynyŋ eŋ basty faktorlary.
Şylym şegu. Onyŋ qanşalyqty ziian ekenın eldıŋ bärı bıledı. Al qoiǧannan keiıngı paidasy öte köp. Mäselen, temekı şekpeseŋız, 20 minuttan keiın arteriialyq qan qysym tömendep, tamyr soǧysy qalpyna keledı. Bır künnen keiın jürek ūstamasy qaupı tömendeidı. Al 12 aptadan keiın qan qysymy jaqsarady. Bır jyldan keiın işemiialyq jürek auruymen keletın qauıp ekı esege tömendeidı.
Holesterin. Qan qūramynda holesterinnıŋ köbeigenı dūrys emes. Būl tübınde koronarlyq arteriiaǧa äkeledı. Aurudyŋ aldyn alu üşın maily taǧamdardan bas tartqan jön.
Qan qysymy. Qan qysymynyŋ joǧarylauynyŋ 27 paiyzy koronarlyq arteriialardyŋ işemiialyq aurularyna, 42 paiyzy insultqa äkeledı.
Sol üşın artyq salmaqtan arylyp, salauatty ömır saltyn ūstanǧan dūrys. Aşy, tūzdy, maily taǧamdardy jemei, esesıne tabiǧi önımderdı tūtynǧan paidaly.
Ǧaliia SERMANİZOVA,
PhD doktory, joǧary
sanatty kardiolog-därıger
