Qytaida jürgenınde onda adamǧa qajettınıŋ bärı boldy. Tabysy mol qyzmet, üi-jai, qymbat mülık degendei. Jas-taiynan ǧylymǧa den qoiǧan osy azamatpen jaqynda etene tanysudyŋ sätı tüstı. Köpşılıkpen aralas-qūralas bolǧan ol qazaqtyŋ qamyn oilap, aspan asty elınen elımızdıŋ bas qalasy Astanaǧa jol tartqanyn ekınıŋ bırı bıle bermes. Sol joldyŋ bastaluyna negız qalaǧan däneker men medisina salasy töŋıregındegı ızdenısın atap ötemız.
Begylan aitqandai, 70-şı jyldyŋ aiaǧynda jürek-qan tamyrlaryna ota jasau – keŋırdekten kındık tūsqa taiau aralyqqa deiın terını tılu arqyly ıske asyrylǧan. Denenıŋ bır müşesınen tamyr alyp, ony älgı jaramsyz tamyrdyŋ ornyna jalǧaidy. Mūndai täsıl sol jerdıŋ qaita zaqymdanbauyna eş kepıldık bere almaidy. Begylan osy tūjyrymdy Qytaida qorǧaǧan özınıŋ ǧylymi jūmysynda däleldep şyǧypty.
Jaqsy jürek mamany atanu üşın kardiolog bolu qajet deidı ol. Osy eŋbek ötılınen ötken maman ǧana jürek soǧysyn tap basyp aita alady. Universitet qabyrǧasynda oqyp jürgen jastardyŋ mūny eskergenı jön. Eŋ kem degende bes jyl kardiolog boluy tiıs. Medisinany damytuǧa baǧyt alǧan elder osyǧan basa män beredı. Söitıp, operasiia üstelıne ülken daiyndyqpen keledı. Mäselen, Begylan Stambolūly Ürımjı qalasyndaǧy «Dostyq» emhanasynda bes jyl kardiolog bolǧan. Sosyn «Beijıŋ Fu Uai jürek-qan tamyr ortalyǧynda» oqyp, ärı intervensiialyq kardiolog qyzmetın atqarady. Negızı, intervensiialyq kardiologiia degenımız – keudenı tılmei, tamyr jalǧastyrmai ota jasau qyzmetı.
– Rasyn aitaiyn, jürek talmasymen auyratyndardyŋ denı – dene şynyqtyru ısın aqsatyp alǧandar. Jaily jūmsaq kreslo köŋıl jūbatqanymen, qan taralu jolyn retke keltıre almaidy. Al temekı şegu saldarynan arteriianyŋ ışkı perdelerı zaqymdalyp, qan tamyry tarylady. Osynyŋ äserınen adam jürek talmasyna duşar bolady. Küizelıske şalynu, semızdık te adam aǧzasynyŋ būzyluyna äkelıp soǧady.
Jalpy, Elbasymyz öz Joldaularynda densaulyq saqtau mäselesıne basa män berıp keledı. Būl degenımız, adam qūndylyǧynyŋ alǧy kezekte tūrǧanyn, bızge zor jauapkerşılık jüktelıp otyrǧanyn aiǧaqtaidy. Desek-daǧy, joǧaryda meŋzep ötkenımdei, bärımız salauatty ömır saltyn ūstanuymyz qajet, – deidı Begylan bızben äŋgımesınde.
Qytaidyŋ Ürımjı qalasynda jürek aqauyn anyqtaityn maman ekı qazaq azamaty bolypty. Bırı – jürektıŋ qalypty soǧuyn tekserse, ekınşısı zaqymdalǧan tamyrǧa kergış (stent) ornalastyrǧan. Osy soŋǧy aitylǧandy Begylan zamanaui qūral-jabdyqtarmen sättı atqaryp keledı. Medisina ǧylymynyŋ doktory, professor atanǧan būl azamattyŋ qan tamyrynyŋ ekı jaǧyna kergıştı (stent) ornatu turaly ǧylymi jūmysy kezınde oŋ baǧalanǧan.
Jalpy, jürek-qan tamyrynyŋ zaqymdalyp, bıteluı A,V,S degen topqa bölınedı . Sonyŋ ışınde V-1-ortaşa, V-2-auyr, S toby öte qauıptı tür retınde sanalady. Al ūiyǧan qan qazırgı kezde kateter arqyly anyqtalady. Būl kateter adamnyŋ denesıne kışıgırım ız qaldyryp enedı de, tamyrdy boilap ūiyǧan qanǧa tıreledı. Sodan keiın zaqymdalǧan tamyrdy arnaiy qūralmen tazalap, kergış (stent) ornatady. Osy proses-ter jüzege asyrylyp jatqanda adam oiau jatady.
Endı Ürımjıden Astanaǧa qalai at basyn būrdy degen saualǧa jauap bereiık. Sol jerdegı jürek-qan tamyr ortalyǧynda qyzmet ıstep jürgen kezınde älemnıŋ bırqatar elınen kelgen beldı azamattar Begylan emınıŋ şipasyn sezınedı. Sondai bır syrqatynan aiyqqan qazaqstandyq belgılı akademik keiıpkerımızge: – Bızdıŋ qarajatymyz bolǧasyn saǧan jettık. Al tabysy kündelıktı ışıp-jemıne äreŋ jetıp otyrǧan, janyna daua ızdegen jandardyŋ myna Ürımjıŋe keluı mūŋ ǧoi. Osy qandastaryŋ üşın elıne baryp qyzmet ıstegenıŋ jön. Olar amalsyzdan keudelerın tılgızıp, azaptanyp jür emes pe?, – dep oi tas-taidy. Mazalaǧan san sūraqtar aqyry Begylandy elorda törıne jeteledı. Astanaǧa kelısımen ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyǧynyŋ direktory Abai Baigenjinge jolyǧyp, oi bölıstı. Abai Qabataiūly alys-tan at aryltyp kelıp tūrǧan azamatqa qoldau bıldırıp, 2009 jyly alǧaş ret ortalyqtan intervensiialyq kardiologiia bölımşesın aşyp, meŋgeruşı etıp taǧaiyndady. Jäne bar jaǧdaiyn jasap, bölımşenı zamanaui jabdyqtarmen qamtydy. Begylannyŋ mälımdeuınşe, ötken jyldyŋ özınde mūnda 1200 adam tekseruden ötken. Sonyŋ 500-ınıŋ jürek tamyryna kergış (stent) ornatyldy. Oqyrmandar eskere ketetın jait, «tas» küiınde tamyrda ūiyǧan qandardy erıtu üşın belgılı bır merzım kerek. Sondyqtan stent ornyqtyru ısı kezeŋ-kezeŋımen jüzege asyrylady.
Jaqynda ol arnaiy şaqyrumen Singapur elıne baryp keldı. Onda jürek-qan tamyryna bailanysty därıger-ǧalymdardyŋ konferensiiasy ötkızıldı. Begylan tamyrdy tespeudıŋ aldyn alu jönınde ärıptesterımen pıkır alysty. Sonda baiqaǧany, onyŋ oqyǧany men ıs jüzınde toqyǧany Batystyŋ ozyǧynan kenje emes. Bügınde ol büirek, moiyn tamyrlaryndaǧy ūiyǧan qandardy retke keltıre alady. Köpşılıktı mazalap jürgen tua paida bolǧan jürek aqaulary men jürek qaqpaqşalarynyŋ zaqymdaluyn da intervensiialyq ädıspen (keude quysyn tılmei) emdeidı. Osynysy üşın de Abai Qabataiūly oǧan qoldau bıldırgen.
İntervensiialyq kardiologiia bölımşesınde 20 tösek oryn bar. Qazır künıne eŋ kem degende 10 ota jasalady desek, ärine, būl jatar oryn tym azdyq etedı. Auruyn asqyndyryp, aqyrǧy sätte kelgenderın de kezdestıresız. Qyzylorda oblysynyŋ Äiteke bi kentınen kelgen 64 jastaǧy Rahmanbergen Jūmaǧanbet 2006 jyly jürek talmasyna şaldyǧyp, äuelı jergılıktı jerde, sosyn A.N.Syzǧanov atyndaǧy Ūlttyq ǧylymi hirurgiia ortalyǧynda em alady. Ol kezde Qazaqstannyŋ bırde-bır jerınde intervensiialyq kardiologiia bölımşesı bolmap edı. – Araǧa alty jyl salyp, jürek qaita syzdady. Būl joly dem aluym qatty naşarlady. Üirenşıktı ışetın därıden qairan bolmaǧasyn, Astanadaǧy osy bölımşege keldım. Tekserıs nätijesı, bır tamyrdyŋ üzılıp, ekınşısınıŋ bıtelıp qalǧanyn däleldep berdı. Begylan ota jasap jatqan sätın monitordan körıp, onymen jüzbe-jüz tıldestım. Qan ūiyǧan tamyrdy tazalady da, stent ornatty. «Aǧasy, sättı şyqty» degenınde töbem kökke jettı, – deidı ol. 5 kün tolǧanda ortalyqtan şyǧyp, tuǧan jerıne baǧyt almaqşy. Jaǧdaiy qalypty. Tynys aluy retke kelgen. 3 aidan keiın tekseruden ötuge keledı. Eger, bärı oidaǧydai bolsa, būl jerge qaita ainalyp soqpaidy. Astana qalasynyŋ tūrǧyndary Damir Tūqymūly men Janat Balabekūlyn da jürek talmasy mazalaidy. – Būl derttıŋ oryn aluyna türlı äser etuşı faktordy sanamalap keltıruge bolady. Alaida, onyŋ tūqym qualaityny jasyryn emes. Sonyŋ saldarynan ınım 40 jasynda, qaryndasym 55 jasynda, al anam 63 jasynda ömırden öttı, – dedı Damir aǧamyz. Özı 2007 jyly keude tūsyn tılgızıp, jürek tamyryn auystyrtqan. Därıgerlerdıŋ 10 jyl kepıldık merzımı 3,5 jyl ışınde syr bergen. Sosyn byltyr bar ümıtın Begylan alaqanyna senıp tapsyrady. Biyl tekserıluge kelgen eken. Stent ornatylǧan jer taza jäne qan ainalymy jaqsy degen qorytyndy aldy.
Älem boiynşa jürek dertıne şaldyqqandardyŋ sany jeterlık. Degenmen, bızde biyl bır künde on otanyŋ jasaluy – oilantarlyq jaǧdai. Begylan sozylmaly jürek tamyrynyŋ bıteluın 93,4 paiyzǧa jaqsarta alamyn deidı. Nege 100 paiyz emes deimız bız. Keltırgen dälelıne jügınsek, tehnikasy damyǧan Japoniianyŋ özı atalǧan derttı 95 paiyzǧa sauyqtyra alady. Germaniia bolsa, 64 paiyzdy mıse tūtyp otyrǧan körınedı. İntervensiialyq bölımşe Japoniianyŋ mejesıne jetudı jos-parlap otyr. Ol üşın jetıspeitın 3-4 qūraldy tezdetıp aluy şart.
Adam qūndylyǧy üşın Otanyna at basyn būrǧan azamat şäkırt tärbieleu ısın de ūmyt qaldyrmapty. Qostanaidan kelgen jas maman Bolat Qanapiia 8 ai boiy Begylannyŋ qasynda jürıp, elıne jaŋa ıstıŋ qyr-syryn meŋgerıp qaitty. Mūrat Älihanov, Maral İsadin de ızdenıs üstınde. Künı erteŋ talaiǧa quanyş, erlık te syilaityn – osylar. Erlık demekşı, bız osy qaharmandyqty ot-jalynǧa keudesın tosyp, adamdardy aman alyp qalu dep ūǧynamyz. Al ömırıne qauıp tönıp tūrǧan jandardyŋ jüregıne dem berudı erlıkke para-par desek, qatelese qoimaspyz. Endeşe, olar kün saiyn osyndai ıspen betpe-bet kelıp jatyr.
TÜIIN:
Ǧylym jolynda qiia ketseŋ, qūrdymǧa kettım dei ber. Medisina ozyǧyn sanasyna toqyǧan, älgı bız aitqan ǧylym tarmaǧyna zaŋdy sabaqtastyrǧan aq halatty därıger jürek jyluyn aq adal nietpen halqyna berude. Kımnıŋ qalai tüsınetının bılmeimın. Zaqymdalǧan tamyrdy özge tamyrmen almastyru ısı jyldar öte kele tiımsızdıgın däleldep berdı. Ony joǧaryda Damir Tūqymūly da joqqa şyǧarmady. Al syr aldyrǧan tamyrǧa stent ornatudyŋ zamanaui ırı jetıstıgın elordamyzǧa alǧaş alyp kelgen Begylan alaqany qandai qūrmet bolsa da laiyqty. Özı üşın halqynyŋ peiılınen asqan märtebe joq. Būl tılektı äkesı jäne anasy Şaiza Meiırbekqyzy jastaiynan qūlaǧyna qūiǧan-dy. Ana sütımen daryǧan asyl qasiettıŋ tekke ketpegenın tuǧan elge kelgen qadamy aiqyn däleldep otyr.
