ءومىردىڭ ءتۇرلى كەدەرگىلەرى مەن قيىندىقتارىنا قارسى تۇرا الماي, جان تىنىشتىعىن ەسىرتكىدەن ىزدەيتىندەر كوپ. سىنىققا سىلتاۋ تابىلاتىن قوعامدا جاندارى جارالىلاردىڭ دەرتىنە داۋا ناشاقورلىق دەۋ دەندەپ بارادى. جاھاندى جايلاعان ەسىرتكىنىڭ ءبىر گرامىن قولدانۋ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا جەتكىلىكتى. دەگەنمەن, قاتاڭ جازا ناشاقورلار سانىن ازايتپاي وتىر.
بۇۇ سوڭعى مالىمەتتەرى بويىنشا, 2020 جىلى الەمدە 15-64 جاس ارالىعىنداعى 284 ميلليونعا جۋىق ادام ەسىرتكى قولدانعان, بۇل الدىڭعى ونجىلدىققا قاراعاندا 26 پايىزعا كوپ. رەسمي دەرەككە سەنسەك, ونىڭ ىشىندە جاستار ەسىرتكىنى كوبىرەك پايدالانادى. ال ەلىمىزدە 18 مىڭ ادام ناشاقورلىق بويىنشا تىركەۋدە تۇر.
ەلورداداعى احۋال قانداي؟
نۇر-سۇلتان قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتىنشە, ەلوردادا جىل باسىنان بەرى 484 ەسىرتكى قىلمىسى تىركەلدى. ونىڭ ىشىندە: قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 262-بابى بويىنشا – 2, 296-باپتىڭ 4-تارماعى بويىنشا – 24, 297-بابى بويىنشا – 107, 299-بابى بويىنشا – 5, 299-1 بابى بويىنشا – 10, 296-باپتىڭ 2,3-تارماعى بويىنشا – 336 زاڭبۇزۋشىلىق دەرەگى انىقتالدى. 2021 جىلى نەبارى التى ايدىڭ ىشىندە ەسىرتكى قىلمىسىنىڭ سانى 483-كە جەتكەن. بىلتىرعىمەن سالىستىرساق, قالادا ەسىرتكى ماسەلەسى دىتتەگەن جەرىنە جەتپەي, ازايماي وتىر.
سونىمەن قاتار, بيىل زاڭسىز اينالىمنان 246 كگ 881 گر ءتۇرلى پسيحوتروپتىق زاتتار انىقتالدى. ونىڭ ىشىندە: ماريحۋانا – 96 كگ 979,42 گر., گاشيش – 115 كگ 886,36 گر., گەروين – 12,864 گر., سينتەتيكا, مەتيلەنديوكسيمەتامفەتامين (مدما, ەكستازي) – 34 كگ 023 گر. بىلتىردان باستاپ, سينتەتيكالىق ەسىرتكىنىڭ ءتۇر-ءتۇرىن, اسىرەسە «سپايس», «مەفەدرون» جانە «پيروۆالەرون» (جىلدامدىق) جانە باسقالارىنىڭ ءبىر گرامى عانا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا جەتكىلىكتى.
نۇر-سۇلتان قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىنىڭ ءبولىم باسشىسى ازامات سادىقوۆ قالاداعى ەسىرتكى قىلمىسىمەن كۇرەس كۇشەيگەنىن جەتكىزدى.
– ينتەرنەت جەلىسىنىڭ اياسى كەڭەيە ءتۇسىپ, ەسىرتكى زاتتارىن نارىققا شىعارىپ جۇرگەن قىلمىسكەرلەردىڭ سانى كوبەيىپ كەلەدى. نۇر-سۇلتان قالاسىندا جىل باسىنان بەرى 4 ەسىرتكى زەرتحاناسى جويىلدى. ۇستالعان ادامدار ءۇي جاعدايىندا سينتەتيكالىق ەسىرتكى وندىرۋمەن اينالىستى, كەيىن اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ەسىرتكى زاتتارىن ساتتى, – دەدى پوليتسيا قىزمەتكەرى.
جاستاردىڭ دەنى بىرساتتىك قىزىق ءۇشىن ەسىرتكىنىڭ بۋىنا شىرمالىپ, ارتىنان وپىق جەپ, ءومىرىن قۇردىمعا كەتىرەدى. سوراقىسى سول, جاڭا دۇنيەگە قۇمار جاستار ەسىرتكىنىڭ تورىنا الدىمەن ىلىگىپ ءجۇر. رەسمي دەرەك بويىنشا, قازاقستاندا ەسىرتكى قولدانعانداردىڭ ەڭ جاسى 13-تە. بالالارىنىڭ ناركومانعا اينالعانىن اتا-انالار ۇزاق ۋاقىت بويى اڭعارماۋى مۇمكىن. جاعداي ۋشىعىپ, اۋرۋى ابدەن اسقىنعاندا عانا ارنايى مەكەمەلەرگە كەلەدى
ازامات سادىقوۆ ناشاقورلىقتىڭ جانە ەسىرتكى قۇقىق بۇزۋشىلىقتارىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ەلوردادا ءتۇرلى ءىس-شارالار جۇرگىزىلگەنىن اتاپ ءوتتى. اتاپ ايتقاندا, پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمدىگىمەن, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن جانە باسقا دا قۇزىرلى ورگاندارمەن بىرلەسىپ, 2022 جىلدا جالپى سانى 183 الدىن الۋ ءىس-شارالارىن وتكىزدى. ونىڭ ىشىندە: اكتسيالار سانى – 7, سەمينارلار – 23, دارىستەر – 60, دوڭگەلەك ۇستەلدەر – 15, كەزدەسۋلەر – 32, سپورتتىق ءىس-شارالار – 22, بايقاۋلار – 2 جانە 22 – باسقا دا ءىس-شارالار.
جاستار ەسىرتكىگە نەگە قۇمار؟
جاستاردىڭ دەنى بىرساتتىك قىزىق ءۇشىن ەسىرتكىنىڭ بۋىنا شىرمالىپ, ارتىنان وپىق جەپ, ءومىرىن قۇردىمعا كەتىرەدى. سوراقىسى سول, جاڭا دۇنيەگە قۇمار جاستار ەسىرتكىنىڭ تورىنا الدىمەن ىلىگىپ ءجۇر. رەسمي دەرەك بويىنشا, قازاقستاندا ەسىرتكى قولدانعانداردىڭ ەڭ جاسى 13-تە. بالالارىنىڭ ناركومانعا اينالعانىن اتا-انالار ۇزاق ۋاقىت بويى اڭعارماۋى مۇمكىن. جاعداي ۋشىعىپ, اۋرۋى ابدەن اسقىنعاندا عانا ارنايى مەكەمەلەرگە كەلەدى.
وكىنىشتىسى, ەسىرتكى بيزنەسىن قىزدىرۋدا جاسوسپىرىمدەر كوپ قولداناتىن الەۋمەتتىك جەلىلەر ۇلكەن رولگە يە. ماسەلەن, كەيىنگى جىلدارى الەمدە DarkNet, جاسىرىن, كولەڭكەلى باعىتتاعى جەلىلىك سايتتار ارقىلى ەسىرتكى ءونىمىنىڭ ساۋداسى بەلەڭ العان. سوڭعى مالىمەتتەر بويىنشا ەلىمىزدە «قارا بازاردى» قولدانۋشىلار سانى 7 مىڭعا جەتىپ وتىر. ودان بولەك, Telegram ارنالارى ارقىلى ساۋدالاۋ كوبەيگەن. ونلاين بيزنەس جايىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ايتىپ ءوتتى. «سينتەتيكالىق ەسىرتكى تۇتىناتىنداردىڭ كوبەيۋى ۇلت ساۋلىعىنا زور قاۋىپ توندىرۋدە. قازىرگى احۋال وتە كۇردەلى, سوڭعى ءۇش جىلدا تاركىلەنگەن «سينتەتيكانىڭ» كولەمى 10 ەسە ارتقان. ۋاقىت وتكەن سايىن مۇنداي ەسىرتكى ارزان, ءارى قولجەتىمدى بولا باستادى. ناشاقورلار ونى الەۋمەتتىك جەلى مەن ءتۇرلى مەسسەندجەر ارقىلى ەمىن-ەركىن ساتىپ الىپ جاتىر. ەسىرتكىنى, ءتىپتى, ۇيگە اكەپ بەرەتىندەر بار. بۇل – اسا قاۋىپتى, ءارى اۋقىمدى الەۋمەتتىك كەسەل» دەدى پرەزيدەنت.
سونىمەن قاتار, مەملەكەت باسشىسى سينتەتيكالىق ەسىرتكىنى وندىرۋگە جانە تاراتۋعا قارسى كۇرەس جالپىۇلتتىق دەڭگەيدە جۇرگىزىلۋگە ءتيىس ەكەنىن باسا ايتتى. ناشاقورلىقپەن جانە ەسىرتكى ساۋداسىمەن كۇرەسۋدىڭ كەشەندى جوسپارىن ازىرلەۋ قاجەتتىلىگىنە توقتالدى.
زالالى كوپ «سينتەتيكا»
تابيعي جانە سينتەتيكالىق دەپ بولىنەتىن ەسىرتكىنىڭ سوڭعى ءتۇرى ەلىمىزدە كوبەيىپ كەلەدى. ءتۇرلى حيميالىق قوسپالاردىڭ نەگىزىندە الىناتىن سينتەتيكانىڭ ءتۇرى سان الۋان, سالدارى دا تابيعي ەسىرتكىگە قاراعاندا اناعۇرلىم اۋىر.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا, ەسىرتكى ىندەتى – جاس, جىنىس, الەۋمەتتىك توپ تالعامايتىن دەرت. ادامنىڭ كۇشىن تاسىتىپ, ۋاقىتشا ءلاززات الۋ سەزىمىن سىيلايتىنىمەن قوعامنىڭ سۇرانىسىن ارتتىرىپ وتىر. ەسىرتكىگە تاۋەلدىلەر ءۇشىن ونىڭ باعاسى ماڭىزدى ەمەس. ونى قايتسە دە تابۋعا اسىعادى. بىراق سينتەتيكالىق ەسىرتكىنىڭ تۇزاعىنا ءتۇسىپ, ءوز دەنساۋلىعىنا ءوزى بالتا شاباتىنىن كەيىن عانا كەش تۇسىنەدى.
سينتەتيكانىڭ «الىپ كۇشى» تۇتىنعان ادامنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ورتالىق جۇيكە جۇيەسىن بۇزۋىندا جاتىر. پارانويا, گالليۋتسيناتسيا, ۇمىتشاقتىقتان باستالىپ, كەيىن شيزوفرەنيا سىندى اۋرۋ تۇرلەرىن تۋدىراتىن ەسىرتكىنىڭ باعاسى ارزان, الام دەۋشىلەر ءۇشىن دە قولجەتىمدى بولىپ كەتكەن. ادامنىڭ ەسىن الىپ, پسيحيكاسىنا نۇقسان كەلتىرەتىن ەسىرتكىنى ۇزاق قولدانۋ اقىلعا قونىمسىز جايتتار تۋعىزادى. ال ۋاقىتىلى ەمدەلمەگەندەر ءۇشىن سوڭى قايعىعا اينالۋى ابدەن مۇمكىن.
«رەنەسسانس» ناركولوگيالىق ورتالىعى» جشس-نىڭ پسيحولوگ-ادديكتولوگى الەكساندر رۋششۋك ەسىرتكىدەن ايىعامىن دەپ كەلۋشىلەردىڭ ورتاشا جاسى 25-30-دى قۇرايتىندىعىن ايتادى.
– سينتەتيكالىق ەسىرتكى گەرويننان دا قاتتى اسەر ەتەدى. ءبىزدىڭ ورتالىعىمىزدا گەروين, وپۋيمدى قولدانعاندار بار. ولار ون جىلداي تابيعي ەسىرتكىنى قولدانسا دا, بەرىلگەن تاپسىرمالاردى جاقسى ورىنداي الادى, اقىل-ويى دا اسا زاقىمدالماعان. ال سينتەتيكالىق ەسىرتكىنى بار-جوعى بىرنەشە اي قولدانىپ جۇرگەندەردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرى شاشىراڭقى. ومىردە نە بولىپ جاتقانىن تۇسىنبەۋى دە مۇمكىن. شىنايى بولمىستى قابىلداپ جاتپايدى. ولار ەسىرتكىنى جاعىمدى, زالالسىز زات رەتىندە كورەدى. اي, جىلداردى شاتاستىرادى. شامادان تىس بەلسەندى قيمىلدايدى. سويلەۋ مانەرلەرى دە تۇسىنىكسىز. ومىردەگى جاعدايلارعا اناليز جاسامايدى, ويلاۋ قابىلەتى مۇلدە جوق. مىسالى, ادام بەينەسىنەن جانۋاردى ما, باسقا دا ءبىر تىلسىم دۇنيەلەردى مە كورۋى مۇمكىن. ايتا كەتۋ كەرەك, سينتەتيكالىق ەسىرتكىنى قولدانعانداردىڭ ميى قالىپتى دەڭگەيىنە قايتىپ كەلمەيدى, – دەدى مامان.
«ادامنىڭ ەسىرتكىنى قولدانعانى قانداي بەلگىلەرى ارقىلى انىقتالادى؟» دەگەن ساۋالعا پسيحولوگ الەكساندر رۋششۋك: «ادەتتە ناشاقوردىڭ كوز قاراشىعى ۇلعايادى, شامادان تىس بەلسەندى قيمىلدايدى, ۇيىقتاماي, تاماق ىشپەي جۇرە بەرە الادى. مىنەزى كۇدىكتىلەۋ كورىنەدى» دەپ جاۋاپ بەردى.
پسيحولوگ ەلىمىزدە ەسىرتكىگە قارسى پروفيلاكتيكا جەتىسپەيتىنىن العا تارتادى. «بىلىكتى مامانداردىڭ كەڭ اۋقىمدا ساۋاتتى اقپاراتتى جەتكىزۋ الاڭى بولسا دۇرىس. ايتا كەتەتىن جايت, ادەتتە كومپلەكسكە تولى, ومىرلىك جاعدايى قيىن ادامدار ەسىرتكىنى قولدانىپ جاتادى. سونداي-اق قوعامدا ناشاقورلىق, ەسىرتكىگە قارسى جاعىمدى پىكىر تەندەنتسياسى بەلەڭ الىپ كەلەدى. بىراق ەسكەرۋ كەرەك, قىمبات مەديتسينالىق وڭالتۋلار 100% ناتيجە بەرمەيدى» دەدى ول.
الەم ەلدەرىندە جاعداي تۇراقتى ما؟
الەمدە ەسىرتكىدەن تولىق ايىققان بىردە-ءبىر مەملەكەت جوق. تەك ساناۋلىلاردىڭ عانا تاجىريبەسى وڭ كورسەتكىشتەردى كورسەتىپ وتىر. سولاردىڭ ءبىرى – پورتۋگاليا. ولاردىڭ پايىمىنشا, ەسىرتكىگە تىيىم سالۋ ماسەلەنىڭ شەشىمى ەمەس. پورتۋگالدىقتاردىڭ جيىرما جىل بۇرىن قابىلدانعان ساياساتى ناشاقورلاردىڭ سانىن ازايتقان. ياعني, 2001 جىلى مەملەكەت ەسىرتكى تۇتىنۋدى دەكريميناليزاتسيالاۋ (تىيىم سالۋ) جانە ناشاقورلىقپەن كۇرەستىڭ جازالاۋ ادىستەرىنەن مەديتسينالىق-الەۋمەتتىك تاسىلگە كوشتى. سول جىلى ۇكىمەت ەسىرتكىنى جەكە ماقساتتا قولدانۋدى قىلمىستىق سيپاتتان الىپ تاستادى. وسىلايشا, قوعام ەسىرتكىگە تاۋەلدىلەردى قىلمىسكەر رەتىندە ەمەس, ەمدەلۋشى رەتىندە قابىلداي باستادى. ناتيجەسىندە ارتىق دوزا سالۋ مەن ايتۆ-دان (ادامنىڭ يممۋن تاپشىلىعى ۆيرۋسى) ءولىم-ءجىتىمنىڭ سانى ازايدى. قازىر پورتۋگاليا ەسىرتكىدەن كوز جۇماتىندار سانى بويىنشا ەۋروپادا سوڭعى ورىندا تۇر.
وسىدان تۋرا 25 جىل بۇرىن شۆەيتساريا ناشاقورلىققا قارسى كۇرەس رەتىندە «ءتورت تىرەك ساياساتىن» ەنگىزدى. ونىڭ نەگىزىندە الدىن-الۋ, ەمدەۋ, تىيىم سالۋ جانە سودان كەيىن عانا جازالاۋ پرينتسيپتەرى جاتىر. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل تاجىريبە مەن ونىڭ تيىمدىلىگىن الەم ەلدەرى مويىنداپ وتىر.
ال ۆەتنام, مالايزيا, ساۋد ارابياسى, يران مەملەكەتتەرىندە ءتارتىپ قاتاڭ. ناشاقورلار ۇستالعان جاعدايدا ءولىم جازاسىنا كەسىلەدى.
شەت ەلدىڭ مىسالى ءوز الدىنا. سەبەبى قازاقستان مەن وزگە مەملەكەتتەردىڭ ءال-اۋقاتى ءارتۇرلى ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك.
ناشاقورلىق دەرتى – قوعام كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. جاستارى ەسىرتكىگە ءۇيىر ەلدىڭ ەرتەڭى بۇلىڭعىر, بولاشاعى كۇڭگىرت. ەلىمىزدە ناشاقورلىققا قارسى جۇمىستىڭ پارمەنى ءالى دە ءجوندى ناتيجە بەرمەي وتىر. سوندىقتان قوعام دەرتىنە قارسى كۇرەستى قۇزىرلى ورگاندارمەن بىرگە, بۇكىل قوعام بولىپ جۇرگىزۋ قاجەت.
ينديرا بەرجانوۆا
