كەيىنگى كەزدە ەلىمىزدە قۇمار ويىنعا بەرىلىپ, زارداپ شەگۋشىلەر سانى ارتىپ بارا جاتقانى قوعامدى قاتتى الاڭداتىپ وتىر. جاقىندا وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ لۋدومانيامەن كۇرەستى كۇشەيتۋ جونىندە تاپسىرما بەردى. شىنىندا دا بۇل عاسىر دەرتىنە اينالا باستادى.
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا, سوڭعى ەكى-ءۇش جىلدا ەلىمىزدە بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن كازينولار سانى سەگىز ەسە ءوسىپتى. ال ولاردان تۇسەتىن قارجى اينالىمى – جارتى تريلليون تەڭگەگە جاقىنداعان. مۇنداي جەڭىل جولمەن اقشا تابۋعا دەگەن شەكتەن شىققان قۇمارلىق اسىرەسە, كەشەگى ەل باسىنا كۇن تۋعان ىندەت كەزىندە تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەردىڭ اراسىندا وربىگەن كورىنەدى. سونىڭ كەسىرىنەن قانشاما ءۇمىت ءۇزىلدى, قانشا تاعدىر كۇيرەدى. الايدا بۇگىندە لۋدوماندار (قۇمار ويىنشىلار) وزدەرىنە جاعداي جاساعىسى كەلىپ جانتالاسۋدا.
تاپتىرمايتىن تابىس كوزى
استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى ەردەن جانتاسۇلى – تاجىريبەلى دارىگەر. قۇمار ويىنشىلار تۋرالى ءوز پىكىرىن ورتاعا سالدى. «ولار – ناۋقاس ادامدار. شاما كەلسە, ولاردى ەمدەتۋ كەرەك. الايدا مۇنداي دەرتكە شالدىققان ادامدار ءوز ەركىمەن ەمدەلمەيدى. بىرىنشىدەن, ولاردىڭ ءبىر قاراعاندا ءسىز بەن بىزدەن ەش ايىرماشىلىعى بولمايدى. اقىل-ەسى ءتۇزۋ, سويلەگەن ءسوزى قالىپتى. الايدا ويىن ويناۋ جولىندا ءبارىن دە ۇمىتادى. اسىرەسە, سىزدەن قارىزعا اقشا سۇرايتىن بولسا, «ەڭىرەگەندە ەتەگىن جاسقا تولتىرادى». مۇندايدا جۇرەگى جۇمساق ادامدار ول كىسىگە قولىنداعى بارىن قالاي بەرىپ قويعانىن بىلمەي قالادى. مەن سىزگە ايتايىن, بۇل لۋدومانيا دەرتى اراق قۇمارلىق پەن ناشاقورلىقتان دا قيىن. ولاردىڭ ناۋقاسى بىردەن بايقالمايدى. قىزمەتى اجەپتاۋىر, تولىققاندى وتباسىنىڭ مۇشەسى دە ءوزىن-ءوزى قاتاڭ ۇستاماسا, ويىن قۇمارلىققا بەرىلىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە ەلىمىزدە ويىن بيزنەسىن ناسيحاتتايتىن جارنامالار مەن كورنەكى اقپاراتتى دا كوزىمىز شالىپ قالىپ ءجۇر. جاسىراتىنى جوق, ول بىرەۋلەردىڭ قالتاسىن قامپيتۋ ءۇشىن تاپتىرمايتىن تابىس كوزى. تەك وتكەن جىلى عانا قازاقستاندىقتاردىڭ قۇمار ويىننان كەلتىرگەن كىرىستەرى مەن شىققان شىعىندارى – 456 ميلليارد تەڭگەگە جەتىپتى. قاراپايىم توتاليزاتورلاردىڭ ونلاين-قىزمەتىنىڭ ءوزى كەڭىنەن ناسيحاتقا يە بولا باستادى» دەيدى دارىگەر قىنجىلىسىن جاسىرا الماي.
راسىندا, ويىن-ساۋىق بيزنەسىنە بىزدە تىيىم سالىنباعان. ەشقانداي شەكتەۋ جوق. وسى سالانىڭ وكىلدەرى مۇنى بارىنشا ءتيىمدى پايدالانىپ-اق جاتىر. قازىر بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا دا ۇتىلىسسىز ويىنعا ءباس تىگۋ, كرەديت الۋ, ءتۇرلى دەپوزيتتەردى ۇسىنعان جارنامالار قاپتاپ ءجۇر. ءتىپتى ونلاي-ءباس تىگۋ دەگەندى دە شىعارىپ قويعان. وسىنىڭ ءبارى – قۇمار ويىنعا جول اشاتىن بىردەن-ءبىر باسپالداق. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا, وراسان تابىس كوزى بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن كازينولاردان گورى, قاتارداعى قازاقستاندىقتاردىڭ وسىنداي جارنامالارعا ءباس تىگۋىندە جاتقان كورىنەدى.
ونلاين-ءباس تىگۋ دەگەن پاندەميا كەزىندە تىپتەن ورىستەپ كەتتى. پسيحولوگ جاننا يدياتوۆا ادامداردىڭ سول ءبىر سىرتقى الەمنەن ءبولىنىپ قالعان كەزدەگى ءىس-ارەكەتتەرىن «سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ» كەرى دەپ باعالايدى. «جۇمىس تا, ساۋدا جاساۋ دا, كوڭىل كوتەرۋ دە ونلاين بولعان كەزدە ادامدارعا جەڭىل اقشانىڭ جولىن ۇسىنۋشىلاردىڭ ايى وڭىنان تۋعانىن جاسىرۋعا بولمايدى. كوبى ۇيلەرىندە وتىرىپ, ۋاقىت وتكىزىپ, جيعان-تەرگەن اقشالارىنان ايىرىلدى. ويتكەنى ول كەزدە اقشا ۇتقانداردان اقشاسىن ۇتقىزعاندار اناعۇرلىم كوپ بولدى.
ماسەلەن, سول كەزدىڭ ناقتى ءبىر ايعاعىنداي ەلوردانىڭ ءبىر ساۋىقتىرۋ ورتالىعىندا وسىنداي ويىن بيزنەسىنەن دەرتكە شالدىعىپ, ەم الىپ جاتقان 60-70 ادامدى بىلەمىن. ولاردىڭ جارتىسىنان كوبىنە (80 پايىزىنا) «لۋدومانيا» دياگنوزى قويىلعان. كۇندەلىكتى ومىردە كورىپ جۇرگەنىمىزدەي, مۇنداي ادامداردىڭ 90 پايىزى ءوزىنىڭ تاۋەلدىلىگىن مويىندامايدى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا لۋدومانيا رەسمي تۇردە پسيحيكالىق اۋرۋ دەپ تانىلدى. سوندىقتان وعان شالدىققاندار ءماجبۇرلى تۇردە ەمدەۋگە جاتقىزىلادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ وتكەن شاقىرىلىمىنداعى ءبىر دەپۋتاتى «ويىن-ساۋىق بيزنەسىمەن كۇرەس جونىندە كەشەندى ءىس-شارالار قابىلداۋ تۋرالى» قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان بولاتىن. سوندا ايتىلعانداي, ەلىمىزدە قازىر 350 مىڭعا تارتا لۋدومان بار. ولاردىڭ تەڭ جارتىسىنان كوبى – ءجاسوسپىرىم كورىنەدى. ءبىر ويىنشىنىڭ قارىزى ورتا ەسەپپەن 10 ميلليون تەڭگە شاماسىندا. قۇمار ويىنشىنىڭ ءار 10 جۇبىنىڭ 7-ءۋى وتباسىنان بەزگەندەر, ياعني ايىرىلىسىپ كەتكەندەر. سۋيتسيد, اسىلىپ ءولۋ, ۇرلىق-قارلىق, كىسى ءولتىرۋ دە وسى لۋدوماندار اراسىندا كوپ كەزدەسەدى.
تاۋەلدىلىكتى ەمدەۋ – كۇردەلى
قۇمار ويىنعا تاۋەلدىلىكتى ەمدەۋ – كۇردەلى دە ۇزاق پروتسەسس. ەڭ ءبىرىنشى, ءتۇرلى سالاداعى دارىگەر-ماماندار مەن نۇسقاۋشىلاردى تارتا وتىرىپ, باقىلاۋ, قاداعالاۋ, دەرتتى انىقتاۋ ۇدەرىسى جۇرگىزىلۋى كەرەك. مۇنىڭ ءبارى امبۋلاتوريالىق جاعدايدا جۇرگىزىلەدى. ءتۇرلى تاسىلدەردى قولدانۋ, پاتسيەنتتىڭ سانا-سەزىمىن ساۋىقتىرۋعا, ومىرلىك ۇستانىمدارىن, كوزقاراسىن انىقتاپ, ويىنعا دەگەن اۋەستىگىن جويۋعا باعىتتالعان ءىس-ارەكەتتەر ناتيجە بەرۋ ءۇشىن ونى جۇيەلى تۇردە قايتالىپ وتىرۋ كەرەك. اسىرەسە, پسيحوتەراپيا ەمدەۋ كەزىندەگى نەگىزگى ءارى تولىق دالەلدەنگەن تاسىلدەردىڭ ءبىرى بولىپ قالىپ وتىر.
بارلىق ءدارى-دارمەك تەك ەمدەۋشى دارىگەردىڭ قاتاڭ باقىلاۋىمەن تاعايىندالادى. ارينە, مۇنداي جاعدايعا تاپ بولعان قۇمار ويىنشىنى ەڭ ءبىرىنشى پسيحولوگتار ەمدەپ, ال تىم تەرەڭدەپ كەتكەن, كۇردەلى جاعدايلاردا پسيحوتەراپەۆتەر مەن پسيحواناليتيكتەر ارالاسادى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى, قازاقستاندا بۇگىنگى تاڭدا بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك ساۋىقتىرۋ ورتالىعى بولماي تۇر. تەك بۇل ءتۇيىندى تۇيتكىلمەن اينالىسۋعا كومەكتەسەتىن جەكەمەنشىك ساۋىقتىرۋ-وڭالدىرۋ ورتالىقتارى مەن قوعامدىق قورلار عانا جۇمىس ىستەيدى.
– ءبىز قولدان كەلگەنشە كومەكتەسىپ باعامىز. ويىن قۇمارلاردىڭ جاقىن-جۋىقتارى مەن اعايىندارىنا قانداي ورتالىققا بارۋ كەرەكتىگىن انىقتاپ بەرەمىز. كىم-كىمگە دە ءبىزدىڭ ەسىگىمىز اشىق, – دەيدى «وتباسىنا ورالۋ» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى نۇرجان جاقىپ.
ونىڭ ايتۋىنشا, جەكەمەنشىك ساۋىقتىرۋ ورتالىعىندا ءبىر اي بويى ەمدەلۋ – 350 مىڭ تەڭگەدەن 600 مىڭ تەڭگەگە دەيىن جەتەتىن كورىنەدى. بىراق ەڭ باستىسى, ەمدەلۋگە دەگەن سىرقاتتىڭ نيەتى مەن كەلىسىمى بولۋى كەرەك. ايتپەسە, اقشا قۇمعا سىڭگەن سۋداي دالاعا كەتۋى مۇمكىن.
كەشەندى شارا كەرەك
«ءبىر قيىنى, قازاقستاندا ويىن بيزنەسىنىڭ قاۋىپتىلىگىنە ءالى جەتە نازار اۋدارىلماي وتىر. بۇل سالا ناقتى باقىلانبايدى. شىنى كەرەك, بۇل – قوعام دەرتى. ونى شەشۋ ءۇشىن كەشەندى شارالار قابىلدانۋى ءتيىس. قۇمارعا بەرىلگەن ادامنىڭ بۇكىل سانا-سەزىمى سوعان تاۋەلدى بولىپ قالادى, دۇرىسىن ايتقاندا ۋاقىتىن بوسقا وتكىزىپ, ءجىپسىز بايلانادى. ەگەر ول ادامنىڭ وتباسى بولسا, بۇكىل جاۋاپكەرشىلىگىنەن ايىرىلىپ, سوڭىندا وتباسىنىڭ شىرقى بۇزىلادى. بۇل ناعىز قاسىرەت ەمەس پە؟» دەيدى ەلوردا تۇرعىنى جۇماعازى كەنجەبەك.
«بىزدە دە مۇنداي كىسىلەر از ەمەس. ءتۇر الپەتى مەن كيىم كيىسى دۇرىس, اڭگىمەسىنەن سالماقتى وي, پاتريوتيزم اڭقيتىن, بىراق قارىز سۇراپ, جان-جاعىن مەزى ەتەتىن ادامدار كوبەيىپ بارادى. ءتىپتى, كۇنىمەن قارا جۇمىس ىستەپ, كەشكە بار تاپقانىن ويىن اۆتوماتىنا سالاتىن كەي جىگىتتەردى بىلەمىن. ادامدى قۇرىعىنا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ايتقان ءسوزىن جۇرەككە تيگىزىپ, دەگەنىنە جەتەتىن قابىلەتىنە ەرىكسىز تاڭ قالاسىڭ.
جالپى مۇنداي ازاماتتاردىڭ وزگەلەردى الداپ-ارباپ ماقساتىنا جەتۋى ءبىر بولەك, وسى ءىسى ارقىلى سەنىمگە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ, ادامداردى قاراپايىم قينالعانعا قول ۇشىن سوزاتىن قاسيەتىنەن ايىرىپ جاتقانداي اسەرگە قالدىرادى.
ءومىر بولعاسىن نەشە ءتۇرلى جاعداي بولادى. دەگەنمەن اتالعان دەرتتىڭ كەسىرىنەن قانشا جان, قانشا وتباسى جاپا شەگىپ, ادامدار اراسىندا بۇرىننان كەلە جاتقان جاقسى قاسيەتتەر جوعالىپ بارا جاتقانى وكىنىشتى. ويىن-ساۋىق بيزنەسىن, ونىڭ جارناماسىن, ورنالاسقان جەرىن زاڭ, مەملەكەتتىك اكىمشىلىك رەسۋرس ارقىلى رەتتەپ, شەكتەمەسە, جاڭا قۇرباندار كوبەيە بەرمەك» دەگەن تاعى ءبىر قالا تۇرعىنىنىڭ پىكىرى دەر كەزىندە قاعىلعان جانايقايى سىندى.
راسىندا دا, قۇمار ويىنعا تاۋەلدىلىك ماسەلەسى قوعامدى تولعاندىرادى جانە قاتاڭ شەشىمدەر قابىلداۋدى تالاپ ەتەدى. بۇگىندە جاستار اراسىندا دا ەسىرتكىنىڭ, اسىرەسە سينتەتيكالىق زاتتاردىڭ زاڭسىز اينالىمىمەن قاتار ويىن قۇمارلىقتىڭ دا بەلەڭ الىپ بارا جاتقانى وكىنىشتى-اق. بۇل – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە تونگەن ۇلكەن قاتەر. مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەرگە قارسى تۇرۋ ءۇشىن لۋدومانيا دا – ناشاقورلىق سياقتى الەۋمەتتىك قۇبىلىس رەتىندە قوعامدا قاتاڭ ايىپتالۋى كەرەك. جاستارمەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جان-جاقتى ءارى ءجيى اقپاراتتىق جۇمىستار جۇرگىزۋى كەرەك. ەڭ باستىسى, مۇنى ۇكىمەت نازارعا الىپ, كەشەندى شارالار قابىلداعانى ءجون. ايتپەسە, ەرتەڭ ءبارى كەش بولادى.
