قازىرگى تاڭدا قازاقستان دەربەس مەملەكەت رەتىندە ەكونوميكالىق دامۋ ۇردىستەرىنىڭ مول تاجىريبەسىن جيناقتاي ححI عاسىرعا قادام باستى. تۇپكىلىكتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ جالپىۇلتتىق دامۋ باسىمدىلىقتارىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلدى. قىسقا مەرزىم ىشىندە اشىق نارىقتىق ەكونوميكا مەن دەموكراتيالىق دامۋ ۇلگىسىن تاڭداۋ ارقىلى قوعامدى جانە ەكونوميكانى رەفورمالاۋ مىندەتتەرى تياناقتالىپ, وزىنە ءتان ايقىن سيپاتى بار جاڭا مەملەكەتتىلىك قۇرىلىم جاسالدى. اسىرەسە, رەفورمالاردىڭ الەۋمەتتىك باعىت ۇستانعانى ماڭىزعا يە بولدى. كاسىپتىك ەركىندىك, جاڭا سالىق, بيۋدجەت, بانك جۇيەلەرى, جەكەشە كاسىپورىندار, شارۋا قوجالىقتارى دۇنيەگە كەلىپ جاڭا ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ نەگىزى قالاندى, ياعني, نارىق تەتىكتەرى جاسالىندى. تاريحي دامۋدىڭ زاماناۋي كەزەڭىنىڭ ءىس-قيمىلدارى ارقىلى ناتيجەلى قارىمدى قادامدارعا ۇمتىلىس جاسالدى. مەملەكەتتىڭ جاھاندىق حالىقارالىق جۇيەدەگى ءوزىنىڭ ورنىن انىقتاۋ, ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ, سىرتقى ساياسي ستراتەگيانى ايقىنداۋ, الەم مەملەكەتتەرىمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستار ورناتۋ, جەتەكشى حالىقارالىق ۇيىمداردى كەلىسسوزدەرگە تارتۋ سياقتى كەزەك كۇتتىرمەيتىن جۇمىستار جۇزەگە اسىرىلدى. ەل مۇراتى – دەموكراتيالىق دامۋ جانە ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىككە جەتۋ جولى بولعاندىقتان, انىق تا ايقىن ماقسات قويىلدى. الايدا, بۇگىندە جاھاندا, ەلدە بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق داعدارىس قازاق ەلىنە اسەرىن تيگىزبەي كەتپەك ەمەس. وسىعان بايلانىستى مەملەكەت تاراپىنان ناقتى شارالار قولدانىلىپ, تىعىرىقتان شىعۋعا باعىتتالعان باعدارلامالار جۇزەگە اسىرىلۋدا.
ەلباسى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ءحVى سەزىندە 5 ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانى ۇسىنىپ, ونى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان 100 ناقتى قادامدى ايقىنداپ كورسەتتى. رەفورمانى ورىنداۋ ماقساتىندا ەلىمىزدەگى ەكونوميكالىق احۋالدى جاقسارتىپ, شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋ ءۇشىن 2015 جىلعى 19 مامىردا «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعى شىقتى. ورتالىقتى حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىنداۋ ءۇشىن حالىقارالىق كومپانيالار تاراپىنان سەنىمدىلىكپەن قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىنداي ورتالىق قىزمەتىن جۇزەگە اسىراتىن زاڭنامالىق جانە رەتتەۋشى ورتامەن قامتاماسىز ەتۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل ءۇشىن الەمنىڭ وزىق قارجى نارىعىندا قولدانىلاتىن رەتتەۋ جانە قاداعالاۋدىڭ جوعارعى ستاندارتتارىنا سايكەس كەلەتىن, قىزمەتىنە جاعداي جاساۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن قۇقىقتىق ورتا قۇرۋ اسا قاجەت. وسىعان بايلانىستى ورتالىقتى قۇرۋدى جانە ونىڭ جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان, ونىڭ ىشىندە الەمنىڭ جەتەكشى قارجى ورتالىقتارى ستاندارتتارى نەگىزىندە, ورتالىقتىڭ ءىس قاعازدارىندا, ونىڭ ىشىندە سوت ءىسىن جۇرگىزۋدە اعىلشىن ءتىلىن پايدالانا وتىرىپ, اعىلشىن قۇقىعىنىڭ قاعيداتتارى مەن نورمالارىندا ورتالىقتىڭ قاتىسۋشىلارى اراسىنداعى قاتىناستاردى رەتتەۋدى, سونىمەن قاتار داۋلاردى قاراۋ كەزىندە, ونىڭ ىشىندە ينۆەستيتسيالىق داۋلاردى قاراۋ قۇقىعىمەن شەتەلدىك سۋديالاردى تارتا وتىرىپ, ورتالىقتا قارجى سوتىن قۇرۋدى, ورتالىقتىڭ قاتىسۋشىلارى ءۇشىن ورتالىق اۋماعىندا الىنعان كىرىستەر بويىنشا كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىن جانە ديۆيدەنتتەر تۇرىندە الىنعان كىرىستەر بويىنشا, ورتالىقتىڭ قاتىسۋشى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كىرىستەرى بويىنشا تولەم كوزىنە سالىناتىن جەكە تابىس سالىعىن تولەۋدەن 10 جىلعا بوساتۋدى, ورتالىقتىڭ قاتىسۋشىلارى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رەزيدەنت ەمەس قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن ورتالىق اۋماعىندا تاۋارلاردى ساتىپ العان كەزدە قوسىلعان قۇن سالىعىن قايتارۋ شارتتارىن ايقىندايتىن, ورتالىق قاتىسۋشىلارىنىڭ شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن رۇقسات الماي تارتۋ مۇمكىندىگىن كوزدەيتىن زاڭ جوبالارىن ازىرلەۋگە نۇسقاۋ بەرىلگەن. رەفورمانىڭ 24-قادامىندا, دۋباي تاجىريبەسى بويىنشا استانا قالاسىندا «AIFC» حالىقارالىق اربيتراجدىق ورتالىعىن قۇرۋ ماسەلەسى تۇر. اتالعان اربيتراجدىق جۇيە استانا قالاسىندا قۇرىلاتىن حالىقارالىق قارجى ورتالىعى نەگىزىندە, ونىڭ اۋماعىندا ۇيىمداستىرىلماق جانە دە ول وسى قارجى ورتالىعىندا قۇرىلاتىن قارجى سوتىنان تىس بالامالى كوممەرتسيالىق اربيتراج بولماق. وندا سوت ادىلدىگىن شەشۋگە شەتەلدەردەن بەدەلدى جانە تاجىريبەلى اربيترلاردى تارتۋ قاراستىرىلۋدا.
حالىقارالىق اربيتراجدىق ورتالىقتا قارجى ورتالىعىنىڭ قاتىسۋشىلارى اراسىندا تۋىنداعان داۋلار, سونداي-اق, تاراپتار اراسىنداعى ءوزارا كەلىسىمگە بايلانىستى وسى اربيتراجدىق ورتالىق قارايتىن داۋلار عانا قاراستىرىلۋى مۇمكىن. قازاقستاندا مۇنداي ورتالىقتاردىڭ قۇقىقتىق بازاسى بۇرىننان قالاپتاسقان. شەت مەملەكەتتەردىڭ اربيتراجدىق شەشىمدەرىن مويىنداپ جانە ونى ورىنداۋ تۋرالى 1958 جىلعى نيۋ-يورك كونۆەنتسياسى راتيفيكاتسيالانعان. «حالىقارالىق اربيتراج» تۋرالى زاڭ قابىلدانعان. الەمدەگى مۇنداي ورتالىقتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى ولاردىڭ مەملەكەتتەن تاۋەلسىزدىگىندە جانە ءوزىن-ءوزى قارجىلاندىرۋىندا. ولار ءۇشىن نەگىزگى جەتىستىك فاكتورى – بيزنەستىڭ ولارعا دەگەن سەنىمى. «استانا» قارجى ورتالىعىندا حالىقارالىق اربيتراجدىق ورتالىقتىڭ اشىلۋى – ەلىمىزگە شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋعا, ولاردىڭ بيزنەسىنىڭ قازاقستانداعى قاۋىپسىزدىگىنە كەپىل بولاتىندىعى ءسوزسىز. سونىمەن قاتار, بۇل ءبىزدىڭ ەكونوميكانىڭ وركەندەۋىنە بىردەن-ءبىر سەپتىگىن تيگىزىپ, حالىقارالىق دەڭگەيدە ەلىمىزدىڭ بەدەلىن كوتەرەتىندىگىنە كۇمان جوق.
اقان جۇماعۇلوۆ,
استانا قالاسىنىڭ اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتىنىڭ توراعاسى
