الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتى ۇمىتقان ەمەسپىن

المات تۇرسىنوۆ,
«قاراسۋ» ساۋدا-ونەركاسىپتىك كومپانياسىنىڭ باسشىسى: الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتى ۇمىتقان ەمەسپىن

ەل ەكونوميكاسىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ جۇرگەن جاندار كوپ. سولاردىڭ ءبىرى – المات تۇرسىنوۆ. ءوزى باسقاراتىن «قاراسۋ» ساۋدا-ونەركاسىپتىك كومپانيا­سى از ۋاقىت ىشىندە ءىرى اۋىلشارۋاشىلىق تاۋارلارىن وندىرەتىن بىردەن-ءبىر ءوندىرىس وشاعىنا اينالدى. استانالىقتاردى دا ەتپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان سان سالالى كاسىپورىن باسشىسىمەن از-كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

– المات ءجانابىلۇلى, وسىدان جيىرما جىل بۇرىن قۇرىلعان كاسىپورىن بۇگىندە الىس-جاقىن شەتەلدەرمەن بايلانىس ورناتقان. اگروونەركاسىپ كەشەنىندە جەتكەن جەتىستىكتەرىڭىز قانداي؟
– كاسىپورىننىڭ ىرگەسى 1966 جىلى قالاندى. شۇكىر, قازىرگى ۋاقىتتا استىقتى وڭىرگە عانا ەمەس, تۇتاس ەلىمىزگە تانىمال مەكەمەگە اينالدى. سوڭعى ون جىل ىشىندە بىرقاتار تىڭ جوبالاردى جۇزەگە اسىردىق. اسىرەسە, استىق جانە ەت ءوندىرىسى سالاسىندا زور جەتىستىكتەرگە جەتتىك دەۋگە بولادى. «قاراسۋ» ساۋدا-ونەركاسىپتىك كومپانياسى گەوگرافيالىق جاعىنان ەل اۋماعىنداعى بارلىق استىق وندىرەتىن جانە استىقتى قايتا وڭدەيتىن وڭىرلەردى قامتيدى. اگروونەركاسىپتىك كەشەنىمىز بۇگىندە ساپاسى جوعارى ەگىن وسىرۋمەن, اسىل تۇقىمدى مال ۇستاۋمەن اينالىسادى.
– كاسىپورىننىڭ قۇرامى قانداي؟
– كاسىپورىن قۇرامىندا استىق ءون­­دىرەتىن 9 شارۋاشىلىق, مال بور­داقىلاۋمەن اينالىساتىن 6 ءىرى شارۋا­شىلىق, جوعارى ساپالى ۇن وندىرەتىن 2 كاسىپورىن جانە ەت وڭدەۋمەن اينالىساتىن «قاراسۋ-ەت» جشس بار. كومپانياعا قاراستى بارلىق شارۋا­شىلىق ءوندىرىسى قۋاتتى بازامەن قام­تاماسىز ەتىلگەن. بارلىعى دا زاماناۋي اۋىلشارۋاشىلىق قوندىرعىلارمەن جابدىقتالعان.
– «قاراسۋ» ساۋدا-ونەركاسىپتىك كومپانياسى مال شارۋاشىلىعىن ينتەنسيۆتى دامىتۋدى قولعا العانى بەلگىلى. شارۋا قالاي جۇرۋدە؟
– قازىر كومپانيا شارۋاشىلىعىندا 6000-عا جۋىق اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا بار. جاراتىلىسىندا ەتتى كەلەتىن قازاقتىڭ اق باس سيىرىنىڭ سالماعى ورتا ەسەپپەن 400 كەلىگە جەتكەندە, ونى كومپانيانىڭ قوستاناي قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى ەت وڭدەۋ كەشەنىنە وتكىزەمىز. «قاراسۋ» سوك-كە قاراستى 4 كاسىپورىن اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعى مارتەبەسىنە يە. ءبىر عانا «قارامان-ك» جشس-نە قاراستى مال بورداقىلاۋ الاڭىندا 3 مىڭ مال كۇتىمگە الىنعان. وسىدان التى جىل بۇرىن پايدالانۋعا بەرىلگەن شارۋاشىلىقتا قازاقتىڭ اق باس سيىرلارىن وسىرەدى. الداعى ۋاقىتتا مال باسىن كوبەيتۋ جوسپارلانۋدا.
– ەت وتكىزۋدە قيىندىق جوق شىعار…
– ەشقانداي ىركىلىس جوق. وتاندىق ءوندىرىستىڭ ءورىسىن كەڭەيتىپ كەلە جاتقان كاسىپورىنعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلەدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ شارۋاشىلىقتا ەت سوڭعى تەحنولوگيامەن وندىرىلەدى. وتكەن جىلى حالىقارالىق ساپا سەرتيفيكاتىنا يە بولدىق. بۇل قۇجات ۇلكەن مىندەتتەر جۇكتەيدى. ءبىز شيكىزات دايىنداۋ, ءونىم وندىرۋمەن عانا ەمەس, ونى تۇتىنۋشىعا جەتكىزۋ قىزمەتىنە دە جاۋاپتىمىز. ايتا كەتەيىن, مۇندا ەت ونىمدەرىن شىعارۋ جانە وڭدەۋ بويىنشا جاڭا تەحنولوگيالىق جۇيە, ياعني قۇنى 215 ملن تەڭگە تۇراتىن اۆستراليالىق فيرمانىڭ «شاللەر» جابدىعى ورناتىلعان. ەرەكشەلىگى – اۆتوماتتى سەنسورلى جۇمىس ىستەيدى, دايىن ءونىم مەن شيكىزاتتى ساپالى وڭدەيدى. ءبىر اۋىسىمدا 35 مىڭ كونسەرۆى, 10 تونناعا جۋىق شۇجىق, تارتىلعان ەت, تۇشپارا ازىرلەيدى. ءبىر تاۋلىكتە 24 تونناعا دەيىن ءونىم شىعارىپ, ساتۋعا مۇمكىندىگىمىز بار.
– مال ەتى سىرتتان دا اكەلىنە مە؟
– ءبىز ءوز جەرىمىزدە جايىلعان مال ەتتەرىن عانا پايدالانامىز. ويتكەنى ول – ەكولوگيالىق تازا ءونىم. تەحنولوگيا بويىنشا شەتەلدىك مال ەتتەرىن قابىلداي المايمىز. كوپشىلىككە بەلگىلى, اۆستراليا, برازيليادان اكەلىنگەن ەتتەرگە ىلعال ساقتاۋ ءۇشىن ءتۇرلى قوسپالار ەگىلەدى. قاتاڭ باسەكەلەستىككە قۇرىلعان نارىقتىق ەكونوميكادا ۇساق-تۇيەك دۇنيە جوق. تۇتىنۋشىنىڭ تالابىنان شىعۋ ءۇشىن ىزدەنىستە جۇرەمىز. بۇگىندە ءبىر عانا شۇجىقتىڭ 140 ءتۇرىن شىعارامىز. مۇنىڭ سىرتىندا قازى-قارتا, جال-جايا, كونسەرۆىلەنگەن, ورالعان ەت ونىمدەرى دە ءبىرشاما. جالپى, جىلىنا 900 توننا ءونىم وندىرىلەدى ءارى مۇنىمەن شەكتەلىپ قالعىمىز كەلمەيدى. مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ العىشارتتارىنىڭ ءبىرى – قولداعى تۇلىكتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن ساتۋ ارقىلى پايدا تابۋ ەكەنى بەلگىلى. بيىل وسىمەن ءتورتىنشى رەت اۋكتسيون وتكىزدىك. ءوز وڭىرلەرىندە اسىلتۇقىمدى قارا مال ءوسىرۋدى قالايتىن كاسىپكەرلەر جىل سايىن اۋكتسيونعا قاتىسادى. ماسەلەن, العاش رەت ۇيىمداستىرعاندا قازاقتىڭ الپىس شاقتى اق باس سيىرى, قىرىقتان استام اۋليەكول تۇقىمى جانە جۇزدەن استام قازاقتىڭ تىعىز ءجۇندى قويى ساتىلىمعا شىقتى.
– ەلباسى كاسىپكەرلەرگە بيزنەستىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ۇمىتپاۋدى ۇنەمى ەسكەرتىپ وتىرادى. بۇل رەتتە قانداي يگى شارالارمەن اينالىستىڭىزدار؟
– سوڭعى ون جىلدىڭ ىشىندە جاڭا سپورت كەشەندەرىن, بالاباقشا, مەكتەپ, ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىن, سۇلۋلىق سالوندارىن, مەيرامحانالار, تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن سالۋعا قارجىلاي قولداۋ جاساۋدان تارتىنعان ەمەسپىن. كەز كەلگەن ءوندىرىستىڭ العا جىلجۋى ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى ەڭبەك ادامىنىڭ تۇرمىسى, ونىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ويلانتپاي قويمايدى. سوندىقتان اۋەلى حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا قارايلاسۋدى باستى پارىزىم دەپ ەسەپتەيمىن.

گۇلميرا شارحانقىزى