التاي كولگىنوۆ: «جاعدايدىڭ ءارى قاراي قالاي بولاتىندىعى بارىمىزگە بايلانىستى»

ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا 17 تامىزدان باستاپ ەلىمىزدەگى كارانتين شارالارىنىڭ كەزەڭ-كەزەڭمەن جەڭىلدەتىلەتىنىن حابارلادى. الايدا قۇزىرلى مەكەمەلەر اشىلاتىن نىسانداردىڭ بارىنە بەلگىلى ءبىر تالاپتار قويىلاتىنىن ەسكەرتتى. استانادا كارانتيندى ۇزارتا ما؟ جاڭا وقۋ جىلى قالاي باستالادى؟ پروبلەمالى ۇيلەر قاشان سالىنىپ بىتەدى؟ وسى جانە باسقا دا وزەكتى سۇراقتارعا ەلوردا اكىمى التاي كولگىنوۆ Elorda Aqparat مەدياحولدينگى مەن «استانا» تەلەارناسىنىڭ ELORDA LIVE بىرلەسكەن جوباسىنىڭ ەفيرىندە جاۋاپ بەرەدى.

– قازاقستاندا كارانتيندى 17 تامىزعا دەيىن ۇزارتقانى بەلگىلى. كەيبىر وڭىرلەردە ءتىپتى قاتاڭ شەكتەۋلەر ەنگىزدى. استانالىقتار 17 تامىزدان كەيىن كارانتيندى ۇزارتا ما, جوق پا, بىلمەي وتىر.
– كارانتيندى ۇزارتۋ نەمەسە الىپ تاستاۋ ەپيدەميو­لوگيالىق جاعدايعا بايلانىستى. قازىرگى كۇنى استانادا دەر كەزىندە كارانتين شارالارىن قابىلداۋدىڭ جانە دارىگەرلەر كۇشىنىڭ ارقاسىندا ەپيداحۋال ايتارلىقتاي جاقسارا تۇسكەن. ءبىز ەندى كارانتيننەن كەيىنگى كەزەڭگە دايىندالىپ جاتىرمىز. كاسىپورىنداردىڭ, بيزنەس باسشىلارىنىڭ, يەلەرىنىڭ, ساۋدا ورتالىقتارىن جالعا الۋشىلاردىڭ سانيتارلىق نورمالاردى ساقتاۋى جونىندە سويلەسىپ جاتىرمىز. ىندەت جۇقتىرۋ قاۋپى جابىق مەكەمەلەردە وتە جوعارى. سانيتارلىق نورمالاردىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرۋگە بولمايدى. ادامدار شوعىرلانعان جەرلەرگە, جابىق ورىندارعا بەتتۇمشاسىز بارۋعا بولمايدى, ول ءۇشىن زاڭ بويىنشا جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان. ىندەتتىڭ ۋشىعىپ كەتپەۋى وزىمىزگە بايلانىستى.
ورۆي مەرزىمى كەلۋىن ەسكەرە وتىرىپ, كۇزگە مۇقيات دايىندالۋ قاجەت. دەنساۋ­لىق ساقتاۋ نىساندارىن ازىرلەپ جاتىرمىز – 500 دەن اسا وتتەگى كونتسەنتراتورلارىن, سونشاما فلۋومەترلاردى, ارنايى توسەكتەردى ساتىپ الدىق.
ءبىز بۇعان دەيىنگى قاتەلەردى قايتالاماۋعا ءتيىسپىز, شامادان تىس مەنمەن بولماۋ كەرەك. بەتتۇمشا تاعۋ مىندەتتى. قولدىڭ گيگيەناسى مەن الەۋ­مەتتىك قاشىقتىقتى ساقتاۋ – بۇل دا ورىندالۋى مىندەتتى قاراپايىم شارتتار. اسا قاجەت بولماسا ادام­دار كوپ جينالاتىن جەرلەرگە بارماۋ كەرەك. قوعام ۆيرۋستىڭ بارلىعىنا سەنبەدى, ادامدار كوپ جينالاتىن جەرلەردە ءجۇردى, ءتۇرلى جيىندار وتكىزدى. اركىم ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپتى ەكەنىن ءتۇسىنۋى ءتيىس. مەملەكەتتىك ورگان رەتىندە ءبىز ونى تۇسىندىرەمىز, باقىلايمىز, بۇل ءبىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز. ىندەت ءۇيىنىڭ تابالدىرىعىنان اتتاماۋى ءۇشىن اركىم قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋى كەرەك.
بيزنەس, ساۋدا نىساندارىنىڭ باسشىلارىن ءبىر مەزەتتە 30-40 ادامنىڭ ىستىعىن تەكسەرە الاتىن تەپلوۆيزورلاردى قولدانۋعا شاقىرامىز. مۇنداي تەپلوۆيزورلاردى ءبىز ەمحانالارعا ورناتتىق. كۇزدە ورۆي ماۋسىمىندا ىندەتكە ۇشىراۋ قاۋپى ۇلعايادى, وعان سەلقوس قاراۋعا بولمايدى. سوندىقتان ءبىز ول تۋرالى اشىق ايتامىز, ساق بولۋ قاجەت.

قاتاڭ شارالار ناتيجە بەردى

– كارانتين شارالارىنىڭ ارقاسىندا ناقتى قانداي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىلدى؟
– بىرىنشىدەن, كارانتين شارالارى ىندەتتىڭ تارالۋ ەكپىنىن باسەڭدەتتى. پرەزيدەنتتىڭ كارانتين جاريالا­عانى بارىمىزگە جاقسى كومەك بولدى. 5 شىلدەدەن 12 تامىز كۇنىنە دەيىن دارىگەردى شاقىرۋ سانى ءۇش ەسە تومەندەدى. ونىڭ ىشىندە كۆي بەلگىلەرى بار شاقىرۋلار بويىنشا تاۋلىگىنە 500-دەن قازىر 40-قا ءتۇستى, كورسەتكىش 12 ەسە ازايدى.
ستاتسيونارلار 99 پايىز­عا تولدى جانە قوسىمشا كۇن سايىن جاڭاسىن اشىپ وتىرۋعا ءماجبۇر بولدىق. ءبىز تەمىرجول اۋرۋحاناسىن ينفەكتسيالىق كارانتين ستاتسيونارى ەتىپ قايتا جاساقتادىق, 1- قالالىق اۋرۋحانانى, 2-ءشى, 3-ءشى, بالالار اۋرۋحاناسىن جاساقتادىق, وتە جەدەل تۇردە «رامادا پلازا» مەملەكەتتىك ماتەريال­دىق رەزەرۆتەردەن توسەكتەر قويدىق. ءىىم-ءنىڭ گوسپيتالى, رەسپۋبليكالىق كارديوحيرۋرگيالىق ورتالىق – بارلىعى 16 ستاتسيونار جۇمىس ىستەدى جانە ولاردىڭ بارىنە دەرلىك ناۋقاستار 100 پايىز­عا تولدى.
كارانتين شارالارىنىڭ ارقاسىندا توسەكتەردىڭ جۇك­تەمەلىگى قازىرگى كۇنى 14 پا­يىزدى قۇرادى. جانساقتاۋ ءبولىمىنىڭ تولىقتىلىعى 3,7 ەسە تومەندەدى. قازىرگى كۇنى ءبىز 4 ينفەكتسيالىق ستاتسيوناردى جاپتىق, كەلەسى اپتادا تاعى بەسەۋىن جابامىز. ياعني, جاعداي قالىپقا ءتۇسىپ كەلەدى. وڭ ءۇردىس بار. بىراق وعان بوساڭسىماۋىمىز كەرەك, وتكەننەن ساباق الۋعا ءتيىسپىز. دارىگەرلەرگە وڭاي بولعان جوق. وتە قيىن ءتيدى, بىراق ولار ناۋقاستاردى جازىپ شىعۋ ءۇشىن قولدان كەلگەنىنىڭ ءبارىن جاسادى.
ەستەرىڭىزدە شىعار, ءبارىن جۇرە-بارا ۇيرەنۋگە تۋرا كەل­دى: ەمدەۋ حاتتاماسى ءوز­گەر­تىلدى, حالىقارالىق
ءتا­جى­ريبەلەر زەرتتەلدى, ءدارى­لەردى جەدەل ساتىپ الۋ كەرەك بولدى. جاعداي سوعان ءماجبۇر ەتتى.
فارماتسەۆتىك كومپانيالاردىڭ ديستريبيۋتورلارىنا قارجى بولدىك, ايتسە دە بۇل ولاردىڭ ءوز بيزنەسى بولاتىن, قالىپتاستىرۋ قورىن قۇرۋعا تۋرا كەلدى. ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتكەن سياقتى ولاردىڭ اينالىم كاپيتالىنا قارجى بولدىك. ەس­تەرىڭىزدە شىعار, بۇل ۋاقىتتاردا ءدارىحانالاردا ۇلكەن كەزەك بولاتىن, ەل ابىر-سابىر بولدى, كەيبىرەۋلەر ءدارى-دارمەكتى كەرەگىنەن ارتىق ساتىپ الىپ, ناقتى دارىگە مۇقتاجداردى ەشتەڭە قالدىردى.
وسى ۋاقىت ىشىندە 10 بورتتاي ءدارى-دارمەك جەتكىزدىك: ىستىقتى تۇسىرەتىن, انتيبيوتيكتەر, ۆيرۋسكە قارسى, انتيكواگۋليانتتار, قاندى سۇ­يىلتاتىن. كۇزدە وسى جاعداي قايتالانباس ءۇشىن ءبىز قازىر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىمەن, «سك-فارماتسيامەن» بىرلەسىپ قور جيناۋ بويىنشا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. 500 وتتەگى كونتسەنتراتورلارىن الۋعا بيۋدجەتتەن اقشا بولدىك, 200-دەن استامىن دەمەۋ­شىلەر الىپ بەردى. ولاردىڭ سانى قازىر 700-گە جەتتى. ەندى ءبىزدىڭ دارىگەرلەر وتتەگىنى جىلدامداتىپ بەرەتىن اپپارات بار ەكەنىن ايتادى, ونىڭ ناتيجەلىلىگى جوعارى. ءبىز وسى جابدىقتاردى الۋعا بيۋدجەتتەن قارجى بولدىك. قوسىمشا يۆل اپپاراتتارىن ساتىپ الىپ جاتىرمىز, دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى دە ساتىپ الىپ جاتىر. ولاردىڭ ءبارىن جەدەل ساتىپ الدىق, ولاردىڭ كوپ بولىگى قازىر ستاتسيونارلاردا قولدانىستا, بىراق كۇزگە تاعى قامدانىپ جاتىر­مىز. «رامادا پلازاعا» 500 اۋرۋحانا توسەكتەرىن الدىق. العاشقى كەزدەرى, جەدەل قيمىلداۋ كەرەك بولعاندا, مەملەكەتتىك ماتەريالدىق رەزەرۆتەن اسكەري توسەكتەر العانبىز, ۇلكەن ستاديونداردى سوعان ساي جاراقتاۋعا دايىن بولعانبىز. ابىروي بولعاندا جاعداي وعان جەتكىزگەن جوق. كارانتين شارالارى كومەكتەستى. بىراق ءبىز ءومىر بويى كارانتين جاعدايىندا بولا المايمىز.

دەرت سالدارىن جويۋ كەرەك

وسى ۋاقىت ىشىندە ۋاقىتشا جۇمىسسىز قالعان ادام­دارعا كومەك رەتىندە مەملەكەت كوپ قارجى ءبولدى, تومەنگى جالاقى تولەدى. ەكىنشى رەت قايتادان كارانتين جاريالانعاندا كومەك الۋ ءۇشىن 160 مىڭ ءوتىنىش ءتۇستى, 134 مىڭ ادامعا ول قايتا تولەندى. ونىڭ الدىندا 300 مىڭ ادام بولعان. بۇل ەكونوميكاعا كوپ سالماق ءتۇسىردى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس, كوپتەگەن قىزمەت كورسەتۋ سالالارى كارانتين كەزىندە توقتاپ قالدى, بۇل ادامداردىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن, بيزنەسمەندەر ونى ءتۇسىندى. بىراق اقىرىنداپ كارانتيننەن شىعۋ كەرەك. ءوزىمىزدى تارتىپكە باعىندىرۋىمىز كەرەك. قازىر كارانتيننەن كەيىنگى كەزەڭگە مۇقيات دايىندالىپ جاتىرمىز. شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ, قىزمەت كورسەتۋ سالالارىنىڭ, الەۋ­مەتتىك نىسانداردىڭ وكىلدەرىمەن كۇن سايىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.
كارانتين كەزىندە ەمحانالار جوسپارلى ەم-شارالاردى توقتاتقان بولاتىن, تەك COVID-پەن عانا اينالىسۋعا ءماجبۇر بولدى. 90, 70, 50 مىڭ پاتسيەنتتەر بەكىتىلگەن ەمحانالار بار. دارىگەرلەر ءۇشىن ونىڭ قانداي زور جۇكتەمە ەكەنىن تۇسىنەتىن شىعارسىزدار!
دارىگەرلەردىڭ جەتىسپەۋ­شىلىگىن كوللەدج تۇلەكتەرىن جەدەل جۇمىلدىرۋ ارقىلى شەشتىك. ول شامامەن – 300. بۇل ءبىزدىڭ رەزيدەنتتەر, مەدۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ تۇلەكتەرى ءارى قاراي وقۋلارىن رەزيدەنتۋرادا جالعاستىرۋ جانە ءبىر مەزەتتە ينفەكتسيالىق ستاتتسيونارلاردا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن جارتى ميلليارد تەڭگەنىڭ گرانتىن بولدىك.
ەندى كارانتين شارالارىنىڭ ارقاسىندا جاعداي تۇراقتالدى. جاعداي جاقساردى. 3-اۋرۋحانادا بۇگىنگى كۇنى 7 ادام جاتىر, ىندەت ءورشىپ تۇرعاندا 426 ناۋقاس بولعان. 1-اۋرۋحانادا 757 ناۋقاسقا جەتكەن, قازىر وندا 32 ادام جاتىر. جاڭا مودۋلدىك ينفەكتسيالىق اۋرۋحانادا 200 توسەك ورنىن جاساقتاعانبىز, قازىر 96 پاتسيەنت جاتىر.
كارانتين شارالارىن الىپ تاستاعاننىڭ وزىندە ءبىز ۆيرۋسكە بۇيرىق بەرە المايتىنىمىزدى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. بارلىق مەملەكەتتەردىڭ باسىنداعى جايت وسى. دامىعان ەلدەر – ۇلىبريتانيا, يسپانيا, يتاليا, اقش جانە ولاردىڭ ينفراقۇرىلىمدارى وسىنداي جۇكتەمەگە تاپ بولدى. ونىڭ ءبارىن ينتەرنەت ارقىلى كورىپ-ءبىلىپ وتىرمىز. ءبىز دە ارنايى سايت پەن سيتۋاتسيالىق ورتالىق قۇردىق. العاشقى كەزدەرى قالاي بولعانى ەستەرىڭىزدە بولار: پاتسيەنتتى 1-ءشى قالالىق اۋرۋحاناعا اپاراتىن, ول تولعاندا 2-ءشى, 3-ءشى اۋرۋحانالارعا اپاردى. شاعىم كوپ بولدى. سيتۋاتسيالىق ورتالىقتى سول ءۇشىن قۇردىق, وعان بارلىق اقپارات سالىنىپ تۇردى: بارشا بوس توسەك ورىندارى ونلاين-رەجيمدە كورسەتىلىپ تۇردى, سيتۋاتسيا­لىق ورتالىق ناۋقاستاردى رەتىمەن ءبولدى. ۋاقىت وتە كەلە تاجىريبە جينادىق, ول قازىر كوپ كومەك بولدى. ەندى كۇزدىڭ ورۆي ماۋسىمىنا دايىندالۋىمىز كەرەك. ءبىز, سونداي-اق, پتسر-تەستتەردى وتكىزۋ ءۇشىن زەرتحانالار سانىن كوبەيتتىك, مەدجابدىقتار ساتىپ الدىق. بىراق, اۋرۋحاناعا تۇسپەۋ ءۇشىن ءوزىمىز ساق بولۋعا ءتيىسپىز.مەكتەپكە دايىندالۋدامىز, بىراق كوپتەگەن ماسەلەلەر بار

– پاندەميا ءبىلىم سالا­سىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. قازىر كوپتەگەن اتا-­انالار وقۋ پروتسەسىنە الاڭ­دايدى. وقۋ جىلى قالاي ۇيىمداستىرىلادى؟
– ۆيرۋس بارلىق جوسپارعا, سونىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا وزگەرىستەر ەنگىزدى. ءبىز مەكتەپتەردىڭ دايىندىعىن قامتاماسىز ەتۋدەمىز. ارينە, قاشىقتان وقىتۋ بولادى, بۇل بالالار مەن مۇعالىمدەردىڭ, جالپى العاندا, ءار وتباسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قاجەت. بىزدە 200 مىڭنان اسا وقۋشى بار. باستاۋىش بۋىن كەزەكشى سىنىپتاردا وقي الادى. كەيبىر وتباسىلاردا اتا-­اناسىنىڭ ەكەۋى دە جۇمىس ىستەيتىندىكتەن, بالالارىن قالدىراتىن جەرلەرى جوق. بالاباقشالاردا كەزەكشىلىك بويىنشا توپتار جۇمىس ىستەيدى, 15 ادامنان اسپايدى. باستاۋىش سىنىپتاردا دا سولاي, ءبىر سىنىپتا 15 ادامنان اسپاۋى ءتيىس. بيىل 25 مىڭ بالا ءبىرىنشى سىنىپقا بارۋى كەرەك, ءدال وسى ۋاقىتتا 17 مىڭى مەكتەپكە بارۋعا ءوتىنىش ءبىلدىردى. مۇعالىمدەر بۇعان دايىندالۋدا, بىراق تاماق بەرىلمەيدى, ويتكەنى بۇل قازىردىڭ وزىندە قاۋىپتى سانالادى.
وقۋلىقتاردى ساتىپ الامىز. قازىردىڭ وزىندە 1,5 ميلليونعا جۋىق وقۋلىق ساتىپ الىندى. بۇل ءۇشىن 2 ميلليارد 300 ميلليون تەڭگە ءبولىندى. كىتاپتاردىڭ كوبى كەلدى.
كومپيۋتەرگە قاتىستى ماسەلەلەر جەتەرلىك. كومپيۋتەر ساتىپ الۋعا مۇمكىندىگى جوق وتباسىلار بار. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپ­سىرماسى بويىنشا ۇكىمەت قارجىلاندىردى, تەك كومپيۋتەرلەردى ساتىپ الۋعا جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 6 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. بۇل شامامەن 35 مىڭ كومپيۋتەر. ءبىرىنشى كەزەكتە ولاردى جەتىم بالالار, ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالار, از قامتىلعان, كوپ بالالى وتباسىلار, ياعني حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز ساناتتارى الادى. ءبىز ولاردى قاشىقتان وقىتۋ كەزىندە مەملەكەت ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتەمىز. وتىنىشتەر كەلىپ ءتۇستى. بەس بالادان كوپ وتباسىلارعا ەكى كومپيۋتەردەن بەرەمىز. سونىمەن قاتار شا­مامەن 23 مىڭ روۋتەر قاراس­تىرىلعان.
قالادا ينتەرنەت جۇيەسى ءالسىز جەرلەر بار. ءبىز بۇل تۋرالى قر تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ, قوسىمشا انتەننالار, روۋتەرلەر ورناتىپ جاتىرمىز. بۇل وسى سىن كەزەڭدە ورىن الىپ وتىرعان قيىندىقتار.
سونىمەن قاتار, قازىر مەكتەپكە دايىندىق جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. از قامتىلعان وتباسىلارعا مەملەكەت قاراجاتى ەسەبىنەن مەكتەپ فورماسىن ساتىپ الۋعا كومەكتەسەمىز. بىلتىر ءبىر وقۋشىعا 30 مىڭ تەڭگە بولسا, بيىل 40 مىڭ تەڭگە بولدى. ەگەر الدىڭعى جىلدارى 6 مىڭ بالا كومەك السا, بيىل 13 مىڭعا جۋىق وقۋشىعا وسىنداي قولداۋ كورسەتىلەدى. بۇل الەۋ­مەتتىك وسال توپتارداعى بالالار, ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالار تاربيەلەنەتىن وتباسىلار, از قامتىلعان, جەتىم بالالار جانە كوپ بالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن كومەك. سونىمەن قاتار «مەكتەپكە جول» اكتسياسى بولادى, ءبىز بۇل باعىتتا «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن, وتاندىق مەكتەپ فورماسىن وندىرۋشىلەرمەن بىرلەسىپ جۇمىس جاسايمىز. از قامتىلعان وتباسىلارعا دا قولداۋ بىلدىرەمىز. بۇل اقشا تەك مەكتەپكە كيىم ساتىپ الۋعا باعىتتالعان.
– بۇعان دەيىن نۇر-سۇلتاندا, اسىرەسە باستاۋىش سىنىپتاردا مۇعالىمدەر جەتىسپەيتىندىگى حابارلانعان بولاتىن. بۇل ماسەلەنى قالاي شەشەسىزدەر؟
– تۇرعىندار سانى گەومەتريالىق قارقىنمەن وسۋدە. قازىر 1 ميلليون 200 مىڭ تۇرعىن بار. مەكتەپكە باراتىن بالالار جىل سايىن كوبەيىپ كەلەدى. وتكەن جىلى 24 مىڭ بالا ءبىرىنشى سىنىپقا بارعان بولسا, بيىل 25 مىڭ بولدى. 6 مىڭ بالا مەكتەپ ءبىتىردى, ال قىركۇيەكتە 25 مىڭ وقۋشى كەلەدى – بۇل شامامەن ءتورت ەسە كوپ, ال مۇعالىمدەر سانى بۇرىنعىشا. وسى سەبەپتى مەكتەپتەرگە سالماق ءتۇسىپ وتىر, ونىڭ بارىنەن حاباردارمىز.
بۇگىندە 22 مەكتەپتە وقۋ­شىلار سانى شامادان تىس كوپ. قالادا ءۇش اۋىسىمدىق سەگىز مەكتەپ بار. وتكەن جىلى 5 مىڭ ورىندىق مەكتەپتەر سالىندى, ەگەر ەكى اۋىسىمدا وقىسا – 10 مىڭ ورىن. بيىل 10 مىڭ ورىندىق 12 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسىن اياقتاپ جاتىرمىز, ياعني ەكى اۋىسىمدا 20 مىڭ ورىن قامتاماسىز ەتىلەدى.
كەلەسى جىلعا دا دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ءبىز مەكتەپتەر قۇرىلىسىن سالۋدى مەملەكەتتىك-جەكە مەنشىك سەرىكتەستىك جۇيەسى ارقىلى باستايمىز. كورىپ وتىرعانىڭىزداي, كوروناۆيرۋس داعدارىسى ومىرىمىزگە, جوسپارىمىزعا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر ەنگىزدى. كوپتەگەن ۇنەمدەلگەن, وڭتايلاندىرىلعان قاراجات الەۋ­مەتتىك سالاعا باعىتتالدى. بيۋدجەت شامامەن 35 ميلليارد تەڭگەگە وڭتايلاندىرىلدى جانە ونىڭ كوپ بولىگى الەۋمەتتىك سالانى قولداۋعا, كوروناۆيرۋستىق داعدارىسقا, COVID-كە قارسى كۇرەسكە باعىتتالدى. 2021 جىلى اشىلاتىن 20 مىڭ ورىندىق مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسىنا دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋدەمىز. ەگەر ەكى اۋىسىم بولسا, بۇل 40 مىڭ ورىندى قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەدى.

مۇعالىم مەن دارىگەر جەتىسپەيدى

قازىرگى ۋاقىتتا 500 مۇ­عالىم, سونىمەن بىرگە دارىگەرلەر جەتىسپەيدى. وتكەن جىلى 400 دارىگەر جەتىسپەدى, جانە ىندەت كەزىندە ولار ۇلكەن جۇكتەمەنى, اۋىر سىندى باستان وتكەردى. سوندىقتان شۇعىل تۇردە كادرلار تارتىلىپ, ولارعا الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتىلدى. پرەزيدەنت تاپسىر­ماسىمەن كو­رو­ناۆيرۋس­پەن كۇرەسۋ ءۇشىن قوسىمشا تولەمدەر جاسالدى. پەداگوگتارعا كەلەتىن بولساق, جاس كادرلاردى تارتاتىن بولامىز. بۇل پەداگوگيكالىق كوللەدجدەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ تۇلەكتەرى. بيىل – مەكتەپتەرىمىزگە 500-گە جۋىق جاس كادر كەلەدى. ارينە, ولار قوسىمشا اقى تولەنەتىن بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋى كەرەك. بۇل سونىمەن قاتار مۇعالىمدەر ءۇشىن قوسىمشا ىنتالاندىرۋ جانە الەۋمەتتىك قولداۋ پاكەتى بولماق. پرەزيدەنت «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭعا قول قويدى, ول مۇعا­لىمنىڭ مۇمكىندىكتەرىن كۇشەيتەدى, جالاقىنى كوتەرەدى.
ەلورداعا ءار ايماقتان مۇعالىمدەر كەلەدى. پاندەميادان بۇرىن ءبىز وقىتۋ جانە تاجىريبە الماسۋ ءۇشىن مۇعالىمدەر توبىن كەمبريدجگە جىبەرىپ, سول جەردەن ماماندار شاقىرىپ وتىر­دىق. بۇل باعدارلاما جاقسى جۇمىس ىستەدى, بىراق كوروناۆيرۋستىق داعدارىس كەزىندە توقتاتىلدى. جۇمىس­تى مۇعالىمدەردى دايارلاۋ ورتالىعىمەن بىرگە جالعاستىرامىز. مەكتەپتەر سالامىز, ال ءبىلىم ساپاسىنىڭ قانداي بولاتىنى مۇعالىمدەرگە باي­لانىس­تى. ولارعا قولداۋ كەرەك, الەۋمەتتىك قولداۋ ارقاشان ماڭىزدى.
وتاندىق يپوتەكالىق كومپانيامەن كەلىسىم جاسالدى. جىل سوڭىنا قاراي ساتىپ الۋ قۇقىعى بار پاتەرلەر بەرەتىن بولامىز. بۇل ماقساتتى باعدارلاما بويىنشا – مۇعالىمدەرگە, دارىگەرلەرگە, الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەرگە, پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە قولداۋ كورسەتۋگە, ياعني تۇر­عىن ۇيگە مۇقتاج ادامدار ءۇشىن اقشا بولىنەدى. 8000 پاتەردىڭ 1000-ى وسى ساناتقا ارنالاتىن بولادى.
– ەلوردالىق ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر قاشان جويىلادى؟
– ءبىز وسى باعىتتا كوپ جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز, بىراق ءبارى كوشى-قون مەن دەموگرافياعا بايلانىس­تى. بيىل ءبىز 12 مەكتەپ سالامىز, ءۇش اۋىسىمدى سەگىز مەكتەپتەن ۇشەۋىنىڭ ماسەلەسى شەشىلەدى. 22 مەكتەپ شامادان تىس تولىق, دەگەنمەن ولاردىڭ دا كەيبىرەۋى ءۇش اۋىسىمنان الىنىپ تاستالادى. تۇرعىندار سانى ءوستى, سوندىقتان ين­فراقۇرىلىم دا سوعان ساي بولۋى ءتيىس.ەشكىم دە نازاردان تىس قالمايدى

– ۇلەسكەرلەردىڭ ماسەلەلەرى قالاي شەشىلىپ جاتىر؟
– داعدارىستىڭ ۇلەسكەرلەردىڭ پروبلەمالارىنا اسەر ەتپەۋى ءۇشىن مەملەكەت قولدان كەلگەنىن جاساۋدا. بيىل ءبىز 8 مىڭ وتباسى تۇراتىن 20 تۇرعىن ءۇي كەشەنىن پايدالانۋعا بەرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. داعدارىس بۇل سالانى دا اينالىپ وتكەن جوق, اۋرۋ ورشىگەن كەزەڭدە كەيبىر قۇرىلىسشىلار اۋىرىپ قالدى, كەي جەردە قۇرىلىس قارقىنى باسەڭدەدى. وسىعان قاراماستان كۇن سايىن وسى ماسەلەنى شەشۋمەن اينالىسامىز.
ءبىر پاتەردى بىرنەشە ادامعا سات­قان جاعدايلار بولدى. بۇل قىلمىس ءۇشىن كوپتەگەن ادامدار جاۋاپقا تارتىلدى. مەملەكەت ۇلەسكەرلەردى ءوز قيىندىقتارىمەن بەتپە-بەت قالىپ قويماس ءۇشىن اقشا بولەدى. بىراق مۇنىڭ قايتا­رىلاتىن قاراجات ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك: ءۇيدى سالىپ ءبىتىرۋ كەرەك, قۇرىلىسشىلارعا جالاقى تولەۋ كەرەك.
ەڭ كۇردەلى نىسان – جاعالاۋ اۋدانىنداعى ءۇي, 30-بلوك. ول ءىس جۇزىندە دايىن, بىراق مەردىگەر سەنىمدى اقتامادى, ۋادە بەرەدى, ورىندامايدى, ەندى وعان سەنبەيمىز. كۇندەلىكتى باقىلاۋ دا ۇيىمداس­تىرىلدى. اقشا بار, تەك مەردىگەر جۇمىس جاساۋ كەرەك. كەيدە مىناداي پارادوكس بار: جۇمىس ءجۇرۋ ءۇشىن اقشا سالاسىڭ, بىراق, ول ناتيجە بەرمەيدى. وندايدا جۇمىس­تى جاساي الاتىن ادامعا تاپ­سىرۋ كەرەك دەيمىز. سوتقا جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى.
وتكەن جىلى حالىقپەن كەزدەسكەندە ەموتسياعا ەرىك بەرگەندەر وتە كوپ بولدى. بارلىق جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر, بىراق ولاردى اياقتاۋ­عا ۋاقىت قاجەت. ەلوردادا 52 پروبلەمالىق نىسان بولسا, قازىر ولاردىڭ سانى ازايدى. ءبىز ۇلەسكەرلەرگە ەشكىمنىڭ نازاردان تىس قالمايتىنىن ايتامىز.
– بيىل 8 مىڭ الەۋمەتتىك پاتەر سالىنادى. بۇل استانانىڭ بۇكىل تاريحىنداعى رەكوردتىق ساندار. بۇل پاتەرلەر قالاي بولىنەدى؟
– مەملەكەت باسشىسى الەۋمەتتىك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمىن ءۇش ەسەگە ارتتىرۋدى تاپسىردى. 2018 جىلى 1100 پاتەر بەرىلسە, 2019 جىلى 2900 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلدى, بيىل – 8000 الەۋمەتتىك تۇرعىن ءۇي بەرىلمەك. بۇل پاتەرلەر «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» سالىمشىلارىنا, تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز توپ­تارىنا, پاتەر كەزەگىندە تۇر­عاندارعا, ۇيلەر بۇزىلىپ جات­قان اپاتتىق جاعدايداعى ءۇي­لەردىڭ تۇرعىندارىنا, مۇعا­لىمدەر مەن دارىگەرلەر­گە, «باقىتتى وتباسى» باع­دارلاماسى بويىنشا الەۋ­مەتتىك جاعدايى تومەن وت­با­­سىلارعا تاراتىلادى. ءبىز ءپا­تەر­لەردى پروپورتسيونالدى ءتۇر­دە بولەمىز. باسپانا ماسەلەسى تالاي جىلدان بەرى كەلە جات­قان ماسەلە, قازىر قالادا 46 مىڭ ادام باسپانا كەزەگىندە تۇر. ول كەزەككە سايكەس بەرىلەدى. بۇل ماسەلە بويىنشا سۇراقتار كوپ, سوندىقتان ءبىز تۇرعىن ءۇي باسقارماسىن قۇردىق.
سونىمەن بىرگە ازاماتتارىمىز ءارتۇرلى ورگاندارعا جۇگىرمەۋى ءۇشىن, قۇجات راسىمدەۋمەن اينالىساتىن بارلىق ورگاندار ءبىر جەردە بولاتىن تۇرعىن ءۇي ورتالىعىن اشقىمىز كەلەدى.

جەكە تۇرعىن ۇيلەرگە گاز كەلەدى

– نۇر-سۇلتاندا گازدان­دىرۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى جۇزەگە اسىرىلۋدا جانە گازبەن جابدىقتاۋ جەلىلەرىنە قوسىلۋعا تەحنيكالىق شارتتار بەرۋ باستالدى. كوگىلدىر وتىن قاي اۋداندارعا جەتكىزىلدى جانە تۇرعىندار ۇيىنە گاز كىرگىزۋ ءۇشىن قايدا بارادى؟
– ەلوردانى گازداندىرۋ – بۇل ەلباسىنىڭ, قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ بەس الەۋمەتتىك باستاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلاتىن ستراتەگيالىق جوباسى. بۇل ماسەلە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەرەكشە باقىلاۋىندا.
بيىل گاز كوكتال, كوكتال-2, اگروقالاشىق, جەلەزنودوروجنىي, پرومىشلەننىي تۇرعىن الابىنا جەتكىزىلەدى. سونداي-اق, 1-2 جەو گازعا اۋىستىرىلۋدا, تۇرعىن اۋدانداردا گاز تاراتۋ جەلىلەرى سالىنۋدا. شتابتار اشىلدى, وندا جەكە ۇيلەردىڭ يەلەرىنە گازعا قوسىلۋعا تەحنيكالىق جاعداي جاسالعان. ءبىز ۇيلەرگە گاز قۇبىرلارىن تارتامىز, گاز ەسەپتەگىشپەن قامتاماسىز ەتەمىز, ال ءۇيدىڭ اۋماعىندا جانە ىشىندە يەلەرى ليتسەنزيالانعان كومپانيانى جالداپ, قاجەتتى جابدىقتار مەن جەلىلەردى ورناتادى. گازداندىرۋدىڭ ارقاسىندا اۋاعا شىعارىلاتىن زياندى قالدىقتار كولەمى 40 مىڭ تونناعا ازاياتىن بولادى.

جادىرا شامۇراتوۆا,
داۋلەت اساۋوۆ