امانتاي اۋباكىروۆ, استانا قالاسى ءىىد باستىعى, پوليتسيا گەنەرال-مايورى: قالا تۇرعىندارىنىڭ تىنىشتىعى قىمبات

ەلوردالىقتار ءۇشىن قالانىڭ قاۋىپسىزدىگى وزەكتى ماسە­لە. وسى رەتتە قالاداعى قىلمىستىڭ اشىلۋ دەڭگەيى, الاياقتىق, ۇرلىق, كريمينوگەندىك احۋال تۋرالى استانا قالاسى ءىىد باستىعى, پوليتسيا گەنەرال-مايورى امانتاي اۋباكىروۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

كىسى ءولىمى تۇگەل اشىلدى
– امانتاي اكرامۇلى, الدىمەن, ەلورداداعى قىلمىستىق جاعدايعا قىسقاشا توقتالىپ وتسەڭىز…
– جالپى, ەلورداداعى قىلمىستىق جاعداي تۇراقتى. حالىقتىڭ ءوسۋى مەن ىشكى ميگراتسيالىق ۇدەرىسكە بايلانىستى قىلمىستىڭ 1,6%-عا وسكەنى بايقالادى. ونىڭ ۇستىنە اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىقتىڭ كەيبىرى قىلمىستىق رازريادقا اۋىس-تىرىلدى. ياعني, 2015 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن اكىمشىلىك بولىپ سانالعان 60-قا جۋىق قىلمىستىق قۇقىقبۇزۋشىلىق قىلمىستىق كودەكسكە ەنگىزىلدى. قولدانىلعان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە اسا اۋىر ەمەس قىلمىس –12,3%, توناۋ – 9,4%, پاتەر ۇرلىعى – 15,1%, بۇزاقىلىق – 44,4%, اۆتوكولىكتى ايداپ الىپ كەتۋ 1,4%-عا تومەندەدى. ساراپتامالىق كورسەتكىش قالاداعى جەدەل جاعدايدىڭ تۇراقتى ەكە­نىن بىلدىرەدى. قىلمىستىڭ قۇرى­لىمىندا اسا اۋىر قىلمىس 0,2%-دى, اۋىر تۇرلەرى 7,8%-دى قۇرايدى. نەگىزگى 90% ۇلكەن ەمەس جانە ورتا اۋىر دەڭگەيدەگى قىلمىستان تۇرادى.

– كىسى ولىمىنە اكەلگەن قىل­مىستار تۋرالى نە ايتاسىز؟
– بۇگىندە ەلوردادا كىسى ولىمىنە اكەلگەن قىلمىستىڭ بارلىعى اشىلدى. ولاردىڭ كوبى تۇرمىستىق جاعداي كەزىندە ورىن العان.
سونىمەن قاتار, اۋىر الاياق­تىق­تىڭ سانى مەردىگەر سالىم­شىلاردىڭ قاراجاتتارىن ۇرلاعان بەكتەمىروۆ پەن تۇتىنۋ­شىلاردىڭ نەسيەسىن يەمدەنگەن تاباكوۆانىڭ كوپ ەپيزودتى قىلمىستىق ىستەرىن جۇرگىزۋگە بايلانىستى 2,5 ەسەگە ءوستى. ناقتى ايتقاندا, 369-دان 944-كە دەيىن. جىل باسىنان بەرى 873 قىلمىستىق ءىس تەك وسى سانات بويىنشا سوتقا جولداندى.
بىرەۋدىڭ بوتەن مۇلكىن ۇرلاۋ ۇلكەن ماسەلەگە اينالدى. ول جالپى قىلمىستىڭ 57%-ىن قۇرايدى. ەگەر 2014 جىلى 21 مىڭ ۇرلىق تىركەلسە, 2015 جىلى ونىڭ سانى 24 مىڭعا جەتتى. ال, بيىل 8 ايدىڭ ىشىندە 16 مىڭنان استام ۇرلىق تىركەلدى. ونىڭ قاتارىندا اۆتوكولىكتەن, قۇرىلىس وبەكتىلەرىنەن, پاتەردەن توناۋ جانە ۇيالى تەلەفون ۇرلىعى بار.

38 توپ قۇرىقتالدى
– جىل باسىنان بەرى 16 مىڭ­نان استام ۇرلىق تىركەلىپتى. سوندا الا ءجىپتى اتتاعانداردىڭ قانشاسى قۇرىقتالدى؟
– جىل باسىنان بەرى 38 قىلمىستىق توپ ۇستالدى. ونىڭ 8-ءى – پاتەر ۇرلىعىمەن اينالىسقاندار. ناقتىراق ايتسام, بيىل استانا قالاسىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان كوتتەدجدەردەن 21 رەت ۇرلىق جاساعان قىزىلوردا وبلىسىنان كەلگەن «گاسترولەر-ۇرىلار» توبىنا قاتىستى قىلمىستىق ءىس سوتقا جىبەرىلدى. مۇنداي پاتەر ۇرلىقتارىنىڭ الدىن الۋعا كونسەرجدەردىڭ قىزمەتى, سونىمەن قاتار تۇرعىن ۇيلەردە بەينەكامەرا, دوموفون جانە باسقا دا تەحنيكالىق قورعانىس قۇرالدارىن ورناتۋدى كوزدەگەن «قاۋىپسىز اۋلا» جوباسى سەپتىگىن تيگىزدى.

– كوپ قاباتتى تۇرعىن ۇيلەر­دىڭ ءبارى بەينەباقىلاۋمەن قام­تىلعان با؟
– جالپى, ۇيلەردى كۇزەتۋگە 200-دەن ارتىق كونسەرج قاتىسادى. «قاۋىپسىز اۋلا» جوباسى اياسىندا 58 تۇرعىن ءۇي اۋماعىندا جبو بەينەباقىلاۋ جۇيەسى ورناتىلعان, پيك قاراجاتى ەسەبىنەن 40 اۋلا بەينەكامەرامەن جابدىقتالعان. تاجىريبە كورسەتكەندەي, قاۋىپسىزدىك شارالارى ساقتالاتىن ورىنداردا پاتەر ۇرلىعى كەزدەسپەيدى. سونىمەن قاتار, حالىق اراسىندا, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى تۇسىندىرمە جۇمىستارى ءجيى جۇرگىزىلەدى. ماسەلەن, بيىل شامامەن 700 رەت حالىقپەن كەزدەسۋ ءوتىپ, ۇيلەردى كودى بار قۇلىپتار, دوموفوندار, بەينەكامەرالار جانە كۇزەتۋ دابىل قۇرالدارىمەن جابدىقتاۋ بويىنشا ۇگىتتەۋ جۇمىستارى ۇيىمداستىرىلدى.

– اۆتوكولىك سالوندارىن ۇپتەپ كەتۋ بويىنشا كوپتەگەن دەرەكتەردىڭ تىركەلگەنىن بىلەمىز. ونىڭ سەبەبى نەدە؟
– دۇرىس ايتاسىز, ءاربىر التىنشى ۇرلىق اۆتوماشينا سالوندارىنان جاسالعان. جىل باسىنان بەرى وسىنداي 2,5 مىڭ ۇرلىق تىركەلدى. باستى سەبەپتەردىڭ ءبىرى – كولىكتى قاراۋسىز قالدىرۋ, اۆتوتۇراقتار مەن پاركينگتەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى.

– ەلوردادا قانشا كولىك بار؟
– قازىرگى ۋاقىتتا قالامىزدا اۆتوپاركتەر سانى وسۋدە. 343 اۆتوپارك تىركەلگەن. بىراق قالادا 22,7 مىڭ كولىك بار ەكەنىن ەسكەرسەك, 174 پاركينگ پەن 53 اقىلى تۇراق ازدىق ەتەدى. سوندىقتان كوپ پاتەرلى ۇيلەردى جوبالاۋ كەزىندە ولاردى بەينەباقىلاۋ كامەرالارى, دوموفوندار, كونسەرجدەرگە ارنالعان ءۇي-جايلار جانە باسقا دا تەحنيكالىق قورعانىس قۇرالدارىمەن جابدىق­تاۋ ماسەلەلەرىن, سونداي-اق, كۇزە­تىلە­تىن اۆتوتۇراقتار مەن پاركينگتەر جەلىسىن كەڭەيتۋ بويىنشا ۇسىنىستار ەنگىزۋدەمىز.
2014 جىلدىڭ ماۋسىمىنان باستاپ جاڭا قۇرىلىس ءجۇرىپ جاتقان اۋدانداردا «قاۋىپسىزدىك شارشىسى» جوباسى ەنگىزىلىپ, ونىڭ اياسىندا 119 «زياتكەرلىك» كامەرا مەن پوليتسيانى جەدەل شاقىراتىن 2 پۋلت ورناتىلعان. وسى جوبانى ەنگىزگەننەن باستاپ, اتالعان ۋچاسكەلەردەگى جاعداي جاقساردى. باستاپقى كەزەڭدە قىلمىس جاساۋ دەرەكتەرى كەزدەسەتىن, قازىرگى كەزدە قىلمىستار سانى ازايدى.

قىلمىسىن قايتالايتىندار كوپ
– قوعامدىق كولىكتەردە جاسالاتىن ۇرلىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قانداي شارا قولعا الىندى؟
– جالپى, «سمارت-استانا» جوباسى اياسىندا بەينەكامەرالاردىڭ سانىن ايتارلىقتاي ءوسىرۋ كوزدەلۋ­دە. بارلىق وزەكتى ۋچاسكەلەر بەينەباقىلاۋمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. تىركەلگەن 1,4 مىڭ ۇرلىق – قالتا ۇرلىعى. ولاردىڭ ىشىندە 80%-ى – قوعامدىق كولىكتە اۆتوبۋستار مەن مارشرۋتتى تاكسيلەردە ورىن الادى. وسى ساناتتاعى قىلمىسقا قارسى تۇرۋ ءۇشىن ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ قۇرىلىمىندا قالتا ۇرلىعىنا قارسى ارنايى بولىمشە قۇرىلدى. ول وڭ ناتيجە كورسەتىپ جاتىر. اعىمداعى جىلى 200-دەن استام ۇرلىق اشىلدى.

– قانشا اۆتوبۋس بەينەكامەرامەن قامتاماسىز ەتىلگەن؟
– «قاۋىپسىز اۆتوبۋس» جوباسى اياسىندا 500 باعىتتاعى اۆتوبۋس بەينەباقىلاۋ كامەرالارىمەن جابدىقتالعان. ولار قوعامدىق كولىك سالونىمەن قوسا, سىرتىنداعى جاعدايدى دا باقىلايدى. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى دا اۆتوبۋستاردا 230 بەينەباقىلاۋ كامەراسىن ورناتۋ جوسپارلانعان.

– قالتا ۇرلىعى بويىنشا ۇستال­عانداردىڭ كوبى – بۇعان دەيىن دە بىرنەشە مارتە ءىستى بولعاندار. نە سەبەپتى ولار قايتادان ۇرلى­عىن جالعاستىرا بەرۋدە, الدە ولار­عا قولدانىلاتىن جازا جەڭىل مە؟
– ماسەلەن, 31 شىلدە كۇنى №120 باعىتتاعى اۆتوبۋس سالونىندا سارباەۆا ەسىمدى قىزدىڭ ۇيالى تەلەفونىن ۇرلاپ جاتقان جەرىنەن بەيسەكوۆ دەگەن ۇرى ۇستالدى. الايدا, كەلۋگە مىندەتتەلگەن قول­حاتپەن بوساتىلدى. ەكى كۇن وتكەننەن سوڭ جازالانبايتىنىن سەزىنگەن ول اۆتوبۋستا البانيا ازاماتشاسىنان اسا ءىرى كولەمدە تاعى اقشا ۇرلاعان. اۆتوبۋستاعى بەينەباقىلاۋ كامەرالارىنىڭ كومەگىمەن ونىڭ ءبىر ەمەس, 5 قالتا ۇرلىعىنا قاتىسى بارى انىقتالدى. بۇل رەتتە مۇلىكتىك زالالدىڭ ازدى­عىنا بايلانىستى وسىنداي سانات­تاعى تۇلعالاردى قاماۋ پروكۋرورلارمەن قارالىنبايدى. ولار بوساتىلىپ, ءوزىنىڭ قىلمىستىق قارەكەتتەرىن جالعاستىرا بەرەدى.
تاعى بىرەۋى بۇرىن 10 رەت قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان قاراعاندى وبلىسى­نىڭ تۇرعىنى الداجۇمانوۆ اعىمداعى جىلدىڭ مامىرىندا № 8 باعىتتاعى اۆتوبۋس سالونىندا ۇرلىق جاسادى. تەرگەۋدە بولا وتىرىپ, وسى جىلدىڭ 25 ماۋسىمىندا قوعامدىق كولىكتە قايتادان ۇرلىق جاسايدى. قىلمىس ورتا دەڭگەيلى ساناتقا جاتقىزىلعاندىقتان, ونى قاراۋ پروكۋرورلارمەن كەرى قايتارىلدى. تەك ءۇشىنشى جولى عانا كەزەكتى قىل­مىس جاساعان «ۇرى-قالتامان» قاماۋعا الىندى. وسىنداي ۇرىلار قاماۋعا الىنعاندا عانا ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ تىنىشتىعى قامتاماسىز ەتىلەدى دەپ ويلايمىن.

كۇزەتشىلەر قوسىلىپ ۇرلايدى
– استانادا جىل سايىن 10-15 مىڭ پاتەر تاپسىرىلادى. 1000-عا جۋىق نىسانداردا قۇرىلىس ءجۇرىپ جاتىر. قاراپ وتىرساق, قۇرىلىس وبەكتىلەرىندە دە ۇرلىق ءورشىپ تۇر. كۇزەتشىسى بولا تۇرا نەگە ۇرلىق ازايمايدى؟
– قۇرىلىس نىساندارىندا دا ۇرلىق ءبىرشاما كوبەيگەن. مۇندا قۇرىلىس ماتەريالدارى, جابدىقتار مەن سايماندار قولدى بولادى. بۇلاردىڭ كەيبىرىندە كەرەكتى كۇزەت قويىلماعان. كەي رەتتە كۇزەتشىلەر مەن جۇمىسشىلاردىڭ ءوزى دە ۇرلىقپەن اينالىسادى. مىسالى, اعىمداعى جىلدىڭ مامىرى مەن ماۋسىم ايى ارالىعىندا «شار قۇرىلىس» قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ كۇزەتشىلەرى قۇرالوۆ, كەلەسباەۆ جانە قويما مەڭگەرۋشىسى ابراەۆپەن بىرىگىپ, وسى مەكەمەنىڭ «التىن-شار» قۇرىلىس وبەكتىسىنەن 9 ملن تەڭگەنىڭ قۇرى­لىس ماتەريالدارىن ۇرلاعان. مۇن­داي مىسالدار كوپ. ءبىرشاما ۇيىمدار قاراجاتتى ۇنەمدەۋ ماقساتىندا قالادا جەتكىلىكتى بولسا دا, ارنايى مامانداندىرىلعان كۇزەت قۇرىلىمدارىنا جۇگىنبەيدى. سونىمەن قاتار, ۆەلوسيپەد ۇرلىعى دا كوپ. 1039 ۆەلوسيپەد ۇرلانعان. ۆەلوسيپەد ۇرلىعىنىڭ نەگىزگى سەبەبى – يەلەرىنىڭ سالعىرتتىعى. ءوز مۇلكىن ساقتاۋ بويىنشا ەشقانداي شارا قابىلداماي قاراۋ­سىز قالدىرىپ كەتەدى. بۇل ۇرلىقپەن كۇرەسۋگە بولادى. ەڭ بولماعاندا ءوز مۇلىكتەرىن ساقتاۋ بويىنشا قاراپايىم شارالاردى قولدانۋ قاجەت. ال ءىرى كولەمدەگى شىعىندارى بار ۇرلىقتار, نەگىزى­نەن, بانكتەگى نەمەسە ۆاليۋتا ايىرباستاۋ پۋنكتتەرىندەگى وپەراتسيالاردان كەيىن جاسالادى. وسى مەكەمەلەرگە ىرگەلەس جاتقان كوپتەگەن اۋماقتاردا بەينەباقىلاۋ كامەرالارى ورناتىلماعان, ور­نا­تىلعان جاعدايدىڭ وزىندە دە تەحنيكالىق سيپاتتامالارى تومەن دەڭگەيدە. ماسەلەن, تامىز ايىندا عانا ا.يۋروۆتىڭ «پۋلس» ايىرباستاۋ پۋنكتىنەن العاننان كەيىن ماشينانىڭ اۆتوسالونىنا قالدىرىپ كەتكەن 5 ملن تەڭگەسىن ۇرلاپ كەتكەن. ەلورداداعى كري­مينو­گەندىك جاعدايعا الكوگول ونىمدەرىن ساتاتىن ويىن-ساۋىق جانە كوڭىل-كوتەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ سانى دا ىقپال ەتەدى. مۇنداي مەكەمەلەر مىڭنان اسادى. ناقتى وسى جەرلەردە نەمەسە ولاردىڭ جانىندا ءارتۇرلى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار مەن قىلمىستار جاسالادى. پولي­تسيانىڭ ۇسىنىستارىنا قاراماستان كوپتەگەن مەكەمەلەردىڭ ىشىندە جانە وعان ىرگەلەس جاتقان اۋماقتاردا كاسىبي كۇزەت, «دابىل نۇكتەسى» شا­قىرتۋلارى جوق. اتالعان ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسە وتىرىپ بىرقاتار شارالار جاسالۋدا. سوڭعى بىرنەشە جىلدا قىلمىسكەرلەردى قولعا تۇسىرۋدە 6 پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى جاراقات الىپ, بىرەۋى قىزمەتتىك مىندەتىن اتقارۋدا قازا تاپتى. بيىل ەرلىك كورسەتىپ, ءوزىنىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرىن ادال ورىنداعانى ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن ەكى قىزمەتكەر III دارەجەدەگى «ايبىن» وردەنى, «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالدى. ەلوردالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋگە, استانا قالاسى تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تىنىشتىعىن قامتاماسىز ەتۋگە بارلىق كۇشتەرىن سالادى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

گۇلميرا ايماعانبەت