«اقىلدى قالا»: اۋقىمدى دەرەكتەر نەگىزىندە دامۋدى قالاي جوسپارلاۋعا بولادى؟
اۋقىمدى مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە «اقىلدى قالانىڭ» تۇراقتى دامۋىن قالاي دۇرىس جوسپارلاۋعا بولادى؟ اۋقىمدى مالىمەتتەردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى قانداي الەمدىك جاڭا ترەندتەر قالىپتاستى؟ «اقىلدى قالانىڭ» ۇزدىك باستامالارىن ىسكە اسىرۋدا عالامتور زاتتار (عزت) تەحنولوگياسىن دامىتۋ مەن اۋقىمدى مالىمەتتەردى كەڭەيتۋدىڭ ءرولى قانداي؟ XII استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ شەڭبەرىندەگى «BIG DATA CONFERENCE» اتتى باسقوسۋدا وسىنداي ماڭىزدى ماسەلەلەر اشىق تالقىلاندى.
«اقىلدى» قالاعا قانداي دەرەكتەر قاجەت؟
حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا, الەمدەگى 1,3 ميلليون (!) ادام ءار اپتا سايىن اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردەن قالاعا كوشەدى ەكەن. بولجام بويىنشا, 2040 جىلعا قاراي جەر شارى حالقىنىڭ 65 پايىزى قالادا تۇرادى. قالا حالقى ءوسىمىنىڭ 90 پايىزى ازيا مەن افريكادا كورىنىس تابادى. شىنى كەرەك, ساراپشىلار ەلەكتروندىق ۆەلوسيپەدتەردەن باستاپ كوشەدەگى كەپتەلىسكە اقى تولەۋدى ەنگىزۋگە دەيىن, قالالارداعى ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا ۇمتىلىپ, ونداعان جىلدارىن سارپ ەتتى.
«اقىلدى قالا» دەگەنىمىز – بۇل قالا ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنداعى ناتيجەلەردى جاقسارتۋعا باعىتتالعان تەحنولوگيالار جانە ءاربىر قالا ءوز تۇرعىندارىنا ۇسىناتىن قىزمەت تۇرلەرىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ. «اقىلدى قالاعا» اينالۋ ءۇشىن, ءاربىر قالاعا ۇزاقمەرزىمدىك شەشىمدەر قابىلداۋعا كومەكتەسەتىن سەنىمدى دەرەكتەر قاجەت. وسى ورايدا, «اقىلدى قالانىڭ» ومىرشەڭ باستامالارىن جۇزەگە اسىرۋدا اۋقىمدى دەرەكتەردى كەڭەيتۋ مەن عالامتور زاتتار تەحنولوگياسىن دامىتۋدىڭ اسا ماڭىزدى ءرول اتقارعانى ءمالىم. ويتكەنى اۋقىمدى دەرەكتەر قالا باسشىلىعىنا ءارتۇرلى دەرەك كوزدەرىنەن جينالعان كوپتەگەن مالىمەتتەردەن اسا قۇندى اقپارات الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. عزت جوعارى جەلىلىك قىزمەتتەردى قولدانۋ ارقىلى داتچيكتەردى, راديوجيىلىكتى جانە Bluetooth-دى شىنايى ورتاعا ينتەگراتسيالاۋعا جول اشىپ بەرەدى.
زەرتتەۋگە تۇرەن سالىنباعان سالا
اقيقاتىن ايتقاندا, عزت تەحنولوگيالارى مەن اۋقىمدى مالىمەتتەر – ءالى زەرتتەلمەگەن سالانىڭ ءبىرى. سول سەبەپتەن, «BIG DATA CONFERENCE» اتتى جيىندا «ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى» اق, دۇنيەجۇزىلىك بانك جانە «قازاقتەلەكوم» اق ساراپشى-ماماندارى «اقىلدى قالالاردا» قولدانىلاتىن زاماناۋي كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار مەن ينتەللەكتۋالدى قوسىمشالاردى قاراپايىم تىلمەن جۇرتقا تۇسىندىرۋگە تىرىستى. كەيبىر ساراپشىلار اۋقىمدى دەرەكتەر ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى قالا حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋىن مۇلدەم وزگەرتىپ جىبەرەدى دەگەن ۇستانىمدارىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار «اقىلدى قالالارعا» ارنالعان كەلەشەكتەگى بيزنەس-مودەلدىڭ ۇلگىسى ۇسىنىلدى. وسى باعىتتاعى بيزنەس-زەرتتەۋلەردىڭ جانە تەحنولوگيالىق ەڭبەكتەردىڭ ماقسات-مىندەتتەرى ايقىندالدى. سەبەبى مۇنداي زەرتتەۋلەر اۋقىمدى دەرەكتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ, «اقىلدى» قالالاردى دامىتۋداعى باستى باعدارلاردىڭ بىرىنە اينالۋى مۇمكىن.
ماسەلەن, قالالىق ينفراقۇرىلىمعا داتچيكتەر ورناتۋ جانە ءارتۇرلى كوزدەردەن جاڭا دەرەكتەر جيناۋ ارقىلى «Smart City» باسقارۋشىلارى اۋقىمدى دەرەكتەردى قالا ومىرىنە جاڭا تاسىلمەن بولجام جاساپ, باقىلاۋ جۇرگىزۋگە پايدالانا الادى. كونفەرەنتسيادا دەرەكتەر عىلىمىنىڭ بارلىق اسپەكتىلەرى, سونىڭ ىشىندە الگوريتمدەرى, باعدارلامالىق جاعىنان قامتاماسىز ەتىلۋى, جۇيەلەرى مەن قوسىمشالارى تۋرالى اقپاراتتار ايتىلىپ, ويتالقىعا ءتۇستى. «Big Data and Smart Cities» دەرەكتەر عىلىمىمەن بايلانىستى كوپتەگەن سالالارداعى زەرتتەۋشىلەر مەن باعدارلاما جاساۋشىلاردى قىزىقتىرىپ وتىر. اتاپ ايتساق, ول سالالارعا: دەرەكتەردى ينتەللەكتۋالدىق جاعىنان تالداۋ, كومپيۋتەرمەن ەسەپتەۋگە وقىتۋ, ستاتيستيكا, دەرەكتەردى كورسەتۋ, ادامنىڭ بەينەسىن جانە مالىمەتتەردى وقۋ, دەرەكتەردى ساقتاۋ جانە ت.ب. باسقوسۋدا قالالاردىڭ ومىرىندەگى اۋقىمدى دەرەكتەردى قولدانۋ جايىندا تۇساۋكەسەرلەر وتكىزىلدى. الەمدەگى جەتەكشى كومپانيالار «اقىلدى قالالاردى» باسقارۋدا ەڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى شەشۋ تاجىريبەسىمەن ءبولىستى.
– ءبىز الەمدەگى كوپتەگەن كومپانيالارمەن, قالالارمەن جۇمىس ىستەيمىز. مىسالى, ازيا قۇرلىعىندا ءبىر ارىپتەسىمىز بار. ول – تولىقتاي تسيفرلاندىرىلعان جۇيەگە كوشكەن قالا. بىرقاتار رەيتينگتەردىڭ كوشىنىڭ باسىندا تۇر. ءبىر مىسال ايتايىن, وسى قالانىڭ تۇرعىندارى ءارتۇرلى مەملەكەتتىك قىزمەتتەرگە ءبىر عانا جەلى ارقىلى ءوتىنىش جىبەرەدى. ولار كادىمگى e-mail-مەن ءبىر عانا مەكەنجايعا ەلەكتروندىق حات جولدايدى. ودان ءارى ەشتەڭەگە باسىن اۋىرتپايدى. الگى حات قانداي دا ءبىر «اقىلدى» جۇيەنىڭ كومەگىمەن قۇزىرلى مەكەمەلەرگە تەز جەتەدى. كوپ ۇزاماي ماسەلە وڭ شەشىلەدى. مۇنداي مىسالدار جەتەرلىك. ءبىر رەسەيلىك شاعىن قالانىڭ ءجۇز مىڭنان اسا تۇرعىندارى بار. شاعىن ىقشام اۋداندارى, كوشەلەرى بىلاي قاراعاندا ەلەۋسىز ەكەنى راس. الايدا وسىناۋ شاعىن قالانىڭ «اقىلدىلىعى» سونشالىق, كەيبىر رەيتينگتەردە ازياداعى ۇلكەن استانانى ارتتا قالدىرادى. دەمەك, برەندينگ دەگەنىمىز لوگوتيپ تە, قانداي دا ءبىر جوبانى ناسيحاتتاي بەرۋ ەمەس. ەڭ الدىمەن, بۇل قالا تۇرعىندارىنىڭ تولىق سەنىمىنە كىرۋ. اۋقىمدى دەرەكتەر وسىنداي جاعدايدا وتە پايدالى.
– ارينە, قازىر عالامشارداعى قالالار تەز ءوسىپ كەلەدى. «اقىلدى» تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن ولار ءاربىر ادامعا جايلى, تۇرمىسقا قولايلى بولۋى قاجەت. ال «اقىلدى قالا» دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟ بىرىنشىدەن, ول – تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ءتيىمدى پايدالانا بىلەتىن قۇرىلىم. ەكىنشىدەن, يننوۆاتسيالىق جاڭالىقتاردى دەر كەزىندە ەنگىزىپ وتىراتىن اۋماق. ناعىز يننوۆاتسيالىق قالاعا اينالۋ ءۇشىن ءۇش ءتۇرلى تالاپتى ورىنداۋى شارت. ءبىرىنشى تالاپ – اۋقىمدى دەرەكتەردى تەز جيناپ, ءتيىمدى پايدالانۋ. ەكىنشى تالاپ – ينتەگراتسيا, ياعني, بارلىق دەرەكتەردى ءبىر جەرگە بىرىكتىرۋ. ءۇشىنشى تالاپ – اۋقىمدى دەرەكتەردى قالانى دامىتۋعا پايدالانۋ. ەڭ الدىمەن, بۇل دەرەكتەر مەملەكەتتىك ورگاندارعا دۇرىس جوسپار جاساۋعا جاردەمدەسكەنى ءجون. اۋقىمدى دەرەكتەرى دۇرىس ينتەگراتسيالانعان قالا تۇراقتى تۇردە داميدى. بۇعان الەمدىك تاجىريبە دالەل بولادى.
– اۋقىمدى دەرەكتەردى قولدانۋدىڭ كەلەشەگى زور. الايدا ءبىز بۇل ءىستىڭ پايداسى بارىنا اۋەلى مەملەكەتتى سەندىرە الۋىمىز كەرەك. مىسالى, قالاداعى كولىك قوزعالىسىن قالاي رەتتەۋگە بولادى, كوشەدەگى كەپتەلىستى بولدىرماۋدىڭ الدىن الۋعا بولا ما, قىلمىستىق احۋالدى جاقسارتۋ ءۇشىن قانداي قادامدار جاساعان ءجون, ەلەكتر قۋاتىن ۇنەمدەۋدىڭ ءتيىمدى ءتاسىلى بار ما دەگەن الۋان ءتۇرلى ساۋالدارعا قالا باسشىلىعى ۇنەمى جاۋاپ ىزدەيدى. بۇل جەردە اۋقىمدى دەرەكتەردى قالانى دامىتۋعا پايدالاناتىن ۇزدىك الەمدىك تاجىريبەنى نەگە قولدانبايمىز؟ ارينە, ول – ۇزاققا سوزىلاتىن ۇدەرىس. ۇكىمەتتى سەندىرگەن سوڭ, وعان قاراجات بولىنەدى. ول قاراجاتتى ءتيىمدى, ۇنەمدى پايدالانۋ ءۇشىن ءىستىڭ ءجونىن بىلەتىن كاسىبي ماماندار كەرەك. وسىلايشا, تەحنولوگيانى جۇزەگە اسىرۋ ۇزاققا سوزىلىپ كەتەدى. دەگەنمەن, قالانى دامىتۋدى ويلاعان بيلىك بۇعان دۇرىس كوزقاراسپەن قارايدى.
