دوڭىز – جىل قايىرۋدىڭ سوڭعىسى. قازاق دوڭىزدى پالە-جالاسى كوپ دەسە دە, تاريحىمىزدا بۇل جىل جايلى, تىنىش بولعان. بيىل ەلىمىزدە ءبىراز وزگەرىس ورىن الدى. ونى دا جاقسىلىققا جورىدىق. ءدال وسى جىلى قازاقتىڭ عاسىردا سيرەك تۋار ايبوز ازاماتتارى دۇنيە ەسىگىن اشىپتى. جىل بويى سولاردىڭ قال-قادەرىنشە تويلارى اتاپ ءوتىلدى. ەڭ باستىسى, پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ حالىققا ارناعان جولداۋىندا ەسىك قاعىپ تۇرعان الداعى تىشقان جىلى – الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى اتانعان ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ 1150 جىلدىعى مەن حاكىم اباي اتامىزدىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى جانە التىن وردانىڭ 750 جىلدىعىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تويلانادى دەگەنى ۇلت رۋحىن ءبىر كوتەردى.
الدىمەن حالقىمىز «ءۇش بايتەرەك» دەپ قادىر تۇتقان ساكەن, ءىلياس, بەيىمبەتكە توقتالايىق. كەيدە تاعدىرعا تاڭعالاسىز. وسى ءۇش ارىستىڭ ءومىر جولى دا, تاعدىرى دا ءبىر ارنادا توعىستى. ساكەن – داۋىلپاز اقىن عانا ەمەس, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى. قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىندا ءبىراز لاۋازىمدى قىزمەت اتقاردى. ول قانداي قىزمەتكە بارسا دا, ەڭ الدىمەن حالىقتىڭ مۇددەسىن جوعارى قويا ءبىلدى. ۇلتىمىزدىڭ بايىرعى اتاۋىن قايتارۋعا, انا ءتىلىمىزدىڭ شىن مانىندە مەملەكەتتىك تىلگە اينالۋىنا كۇش سالدى. ادەبيەت پەن ونەرگە دە جاناشىر بولدى. قوعامدىق قىزمەتپەن بىرگە شىعارماشىلىقتى قاتار الىپ ءجۇردى. قالامگەر «تار جول, تايعاق كەشۋ» تاريحي-مەمۋارلىق رومانى ارقىلى ءوزى ءومىر سۇرگەن قوعامنىڭ شىندىعىن بۇكپەسىز بەينەلەدى. سۋرەتكەردىڭ كوركەمدىككە تولى پوەمالارى مەن ولەڭدەرى قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قازىناسىنا اينالدى. ساكەن سەيفۋلليننىڭ ومىرىندە باس قالانىڭ الار ورنى ۇلكەن. 1917 جىلى اقمولاعا كوشىپ كەلىپ, وسىندا «جاس قازاق» دەگەن ساياسي جانە الەۋمەتتىك-مادەني قوعام قۇردى, «تىرشىلىك» گازەتىن شىعارۋعا اتسالىستى. بۇگىندە اقىننىڭ ءىزى قالعان شاھاردا ساكەن اتىنداعى مۋزەي جۇمىس ىستەيدى. نەبارى 44 جىل عۇمىر كەشىپ, ارتىنا وشپەستەي مول مۇرا قالدىرعان ازاماتتىڭ 125 جىلدىق تويى – تۋعان جەرى جاڭاارقادا باستالىپ, ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە جالعاستى.
ساكەننىڭ تۇيدەي قۇرداسى ءىلياس جانسۇگىروۆ – قازاق ادەبيەتىنە قۇبىلىس بولىپ كەلگەن اقىن. العاشقى ولەڭدەرى سەمەيدەن شىعىپ تۇرعان «سارىارقا» گازەتىندە جاريالانعان. سودان باستاپ جانسۇگىروۆ ەسىمى قالامى قۋاتتى, تەرەڭ ويلى, دارىندى اقىن رەتىندە تانىلدى. پروزالىق, دراماتۋرگيالىق شىعارمالارىن ايتپاعاندا «كۇي», «كۇيشى», «قۇلاگەر» اتتى كلاسسيكالىق پوەمالار جازدى. ونىڭ شىعارمالارىن ادەبيەت سىنشىلارى ويعا – قانات, سەزىمگە – ءنار بەرەتىن ماڭگى جاس پوەزيا دەپ باعالادى. ءسويتىپ, جىر جۇيرىگى ابايدان كەيىنگى ءداۋىردىڭ اسا كورنەكتى اقىنىنا اينالدى. الايدا جىر بايگەسىندە جۇلدىزى جانىپ, حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن كەمەل شاعىندا تالانتتى تۇلعا جازىقسىز جالانىڭ قۇربانىنا اينالىپ كەتە باردى. اقىننىڭ مەرەيتويى تۋعان جەرىندە دۇركىرەپ تويلاندى. بۇگىندە تالدىقورعان قالاسىنداعى جەتىسۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە ونىڭ ەسىمى بەرىلگەن. سول شاھاردا اقىننىڭ ادەبي-مەموريالدىق مۇراجايى بار.
قازاق قارا سوزىنە ات قوسقان قالامگەرلەردىڭ ءبارى دە «بي-اعا» دەپ اۋزىنان تاستاماي, تاڭىرىندەي تابىنىپ وتىراتىن بەيىمبەت اتامىزدىڭ 125 جىلدىعى تۋعان جەرىندە اتاپ ءوتىلدى.
توبىلدىڭ تورى دالاسىندا ومىرگە كەلىپ, جاسىنان جەتىمدىكتىڭ قاسىرەتىن تارتقان ورەن اۋەلى ترويتسكتەگى ءۋازيفا, ۋفاداعى عاليا مەدرەسەسىندە ءبىلىم الىپ, كەيىن قوستانايداعى ورىس-قازاق مەكتەبىندە وقيدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ العاشقى ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرىن جازا باستاپ, ولار «اۋىل» گازەتى مەن «ايقاپ, «ساداق» جۋرنالدارىندا جارىق كوردى.
بەيىمبەت – ادەبيەتتىڭ بارلىق جانرىندا ءونىمدى ەڭبەك ەتكەن قالامگەر. الايدا ونىڭ تالانتى پروزادا ايرىقشا جارقىراپ كورىندى. اسىرەسە, ءبىر دەممەن قۇيىلىپ تۇسكەندەي جازىلعان «شۇعانىڭ بەلگىسى» اتتى حيكاياتىن ەرەكشە ايتساق دەيمىز. بۇل شىعارمانى قازىرگى جاستار دا قىزىعىپ وقيدى. قازاق ادەبيەتىنىڭ جاۋھارى دەپ ايتۋعا بولادى. ءمايليننىڭ جۋرناليستيكاعا دا سىڭىرگەن ەڭبەگى مول. بەيىمبەت اتامىز از عۇمىرىندا ون بەسكە تارتا پوۆەست پەن «ازامات ازاماتوۆيچ» دەگەن رومان جازدى, «قىزىل جالاۋ», «قوڭسىلار» اتتى روماندارى اياقتالماي قالدى.
شىنى كەرەك, بۇعان دەيىن وسىنشاما مۇرا قالدىرعان جازۋشىنىڭ ەسىمى ءوز دارەجەسىندە دارىپتەلگەن جوق. تۋعان جەرىندە مۇراجايى دا بولمادى. بيىلعى ءبىر قۋانىش – قوستاناي وبلىسىنداعى تاران اۋدانى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن بەيىمبەت مايلين اۋدانى اتانىپ, كورنەكتى ءسوز زەرگەرىنىڭ رۋحى ءبىر سەرپىلدى.
وسى الىپتاردىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ قورىتىندىسى رەتىندە تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا ەلورداداعى قالامگەرلەر اللەياسىنان «ءۇش بايتەرەككە» ەسكەرتكىش قويىلدى.
شىن مانىندە, 1894 جىل قازاققا قۇت بولىپ ەنگەن جىل بولدى. ءدال وسى جىلى الاشتىڭ ارداقتى ازاماتتارى – سۇلتانبەك قوجانوۆ, تەلجان شونانۇلى, اسىلبەك سەيىتوۆ, حايرەتدين بولعانبايۇلى, تۇرار رىسقۇلوۆ ومىرگە كەلگەن. بيىل بۇل تۇلعالاردىڭ دا 125 جىلدىعى شاما-شارقىنشا اتاپ ءوتىلدى.
سونداي-اق قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ءامينا ومىرزاقوۆانىڭ عاسىرلىق مەرەيتويى يۋنەسكو كولەمىندە تويلاندى.
بيىل ۇلى دالانىڭ تالانتتى پەرزەنتى, زاڭعار جازۋشى ءابىش كەكىلبايۇلىنىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولدى. وسىعان وراي سۋرەتكەردىڭ تۋعان جەرى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ورتالىعى اقتاۋ قالاسىندا ءابىش كەكىلبايۇلىنىڭ مۇراجايى مەن ەڭسەلى ەسكەرتكىشى اشىلىپ, وعان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قاتىستى. سونداي-اق قابىرعالى قالامگەرگە الماتى مەن نۇر-سۇلتان قالاسىنان كوشە بەرىلدى. قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, كورنەكتى اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ سەكسەن جىلدىق تويى تۋعان جەرى – اتىراۋدا باستالىپ, الاتاۋ مەن ارقادا جالعاسىن تاپتى. اياۋلى تۇلعاعا الماتى مەن باس شاھاردان كوشە بەرىلىپ, اقىن ەسىمى ارداقتالدى.
سونىمەن بىرگە ادەبيەتىمىزدىڭ كوزى ءتىرى كلاسسيگى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ پەن ءتىل سالاسىنىڭ بىلگىرى, اكادەميك رابيعا سىزدىقوۆا 95 جاسقا, قازاقتىڭ بۇلبۇلى اتانعان كۇمىس كومەي ءانشى بيبىگۇل تولەگەنوۆا 90 جاسقا كەلىپ, ەل-جۇرتىنىڭ ورتاسىندا مەرەيتويلارىن اتاپ ءوتتى. مۇنىڭ سىرتىندا ۇلت رۋحانياتى مەن مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا ەڭبەك سىڭىرگەن قانشاما تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى ايتىلماي قالدى. شاعىن ماقالامىزعا ونىڭ ءبارىن سىيعىزۋ مۇمكىن بولمادى. جاقسىنىڭ ەسىمى – جۇرت جادىنان شىقپايدى سەنەمىز.
مىنە, تاعى دا ءبىر جىل ارامىزدان جىلىستاپ بارادى. الداعى جىلدان كۇتەرىمىز مول. باستىسى, ەلدىڭ قۇتى سانالعان تۇلعالارىمىز امان بولسىن!
