ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي استانا قالاسىندا وتكەن «تاريحى تەرەڭ تارازدان سالەم» اتتى جامبىل وبلىسىنىڭ كۇندەرى 23 قىركۇيەك كۇنى م.گوركي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق ورىس دراما تەاترىندا وبلىستىق ورىس تەاترى ساحنالاعان س.مارشاكتىڭ «كوشكين دوم» اتتى بالالارعا ارنالعان ەرتەگى قويىلىمىمەن باستالدى. بۇل شارا شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «تەڭىز جاعالاي جۇگىرگەن تارعىل توبەت» قويىلىمىمەن جالعاستى. مادەني باسقوسۋدان كەيىن وبلىس جانە استانا قالاسى اكىمدەرىنىڭ اتىنان ىقىلاس گۇلدەرى قويىلدى.
تاراز – تاريحتىڭ التىن دىڭگەگى
اۋليەاتالىق دەلەگاتسيا سەنبى كۇنگى شارالاردى جىر الىبى جامبىل جاباەۆ پەن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە گۇل شوقتارىن قويۋمەن باستادى. سودان كەيىن ۇلتتىق مۋزەيدە جامبىل وبلىسى مۋزەيلەرى قورىنىڭ كورمەسى ءوتتى. شارانىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا مۋزەي ديرەكتورى دارحان مىڭباي نىساننىڭ مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا اشىلعانىن, مۇندا ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنەن اسا قۇندى ءجادىگەرلەر ساقتالعانىن جەتكىزدى. «جامبىلدىقتار عاسىرلار قويناۋىنان سىر شەرتكەن دۇنيەلەردى ۇلتتىق مۋزەيگە اكەلدى. ەلباسى تاريحي قالاعا «تاراز – تاريحىمىزدىڭ التىن دىڭگەگى» دەپ باعا بەرگەن. ولار سول تاريحتىڭ تەرەڭ قازىناسىن ارقالاپ جەتتى» دەدى د.مىڭباي.
بۇل كورمەنىڭ باعاسى سوناۋ ءۇشىنشى عاسىردان بەرگى جادىگەرلەردىڭ كورىنىس تابۋىمەن ارتا ءتۇستى. جامبىل توپىراعىنان تابىلىپ, قازىلىپ الىنعان دۇنيەلەر تاس, قولا, ورتا عاسىر داۋىرلەرىنەن سىر تارتادى. يسلام وركەنيەتىنىڭ كەلۋىمەن پايدا بولعان ەرەكشەلىكتەر دە استانالىقتاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىردى. اسىرەسە, جەتىتوبە وباسىنىڭ التىن بۇيىمدارى, ايشا ءبيبى كەسەنەسىنىڭ كىرپىشتەرى, قولادان, قىشتان جاسالعان ارحەولوگيالىق جادىگەرلەر عاسىرلار قويناۋىنا جەتەلەيدى.
«قيلى زامان» كوپشىلىكتى قىزىقتىردى
بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا وتكەن «قازاقستاندا جاسالعان» اكتسياسى اياسىنداعى كورمەدە جامبىلداعى «قازفوسفات», «فابريكا پوش-تاراز», «قۇرىلىس-پوليمەر», «ايۆەنگو», «باعۇل», «رىسپاەۆا جانە ك» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەرىنىڭ ونىمدەرى ۇسىنىلدى. شارادا كوپشىلىك «قازاق حاندىعىنا 550 جىل – تاراز تويى» دەرەكتى ءفيلمىن تاماشالادى.
وسى نىساندا ۇيىمداستىرىلعان ءوڭىر ونەرپازدارىنىڭ «ۇلى دالا – ۇلىسىم!» اتتى كونتسەرتتىك باعدارلاماسى دا ەلوردالىقتارعا تاماشا تارتۋ بولدى. وبلىستىق دراما تەاتر اكتەرلەرى قويعان تەاترلاندىرىلعان كورىنىس قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ كەزەڭىنەن حابار بەرەدى. مادەني ۇجىمنىڭ جاستار تەاترىندا ساحنالاعان ن.ءورازاليننىڭ «قيلى زامان» تاريحي دراماسى كوپشىلىكتى ەرەكشە اسەرگە بولەدى.
جامبىلدىڭ جارمەڭكەسى,
كەرەكۋدىڭ كەرۋەنى…
ەسكى الاڭدا وتكەن ءوڭىردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جارمەڭكەسىنە استانالىقتار كوپ جينالىپ, ساۋدانىڭ كوركىن قىزدىردى. مۇندا كوپشىلىك تۇرمىسقا اسا قاجەتتى ۇن, ەت, قانت, ماي ونىمدەرىن نارىقتاعىدان ارزان باعامەن ساتىپ الدى. «مۇندا بارلىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى وتە ارزان. مەن ءتاتتى بۇرىش, الما, ءدامدى ناندار, كارتوپ ساتىپ الدىم. باعالارى وتە ءتيىمدى» دەيدى استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى ساعات يگىسىنوۆ. ەلوردالىقتار, اسىرەسە, مەركىنىڭ بال ونىمدەرى, شۋدىڭ كوكونىستەرى, باقشا ونىمدەرى ايرىقشا تارتۋ بولعانىن ايتادى. بۇل جارمەڭكەگە كەلگەندەر قىزاناقتىڭ كەلىسىن – 130, قياردىڭ كەلىسىن – 90, كارتوپتىڭ كەلىسىن 40 تەڭگەدەن ساتىپ الدى. جامبىل وبلىسىنان جارمەڭكەگە جالپى سوماسى 300 ملن تەڭگەنى قۇرايتىن 315 توننا ءونىم اكەلىنگەن. ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا ساپالى, ەكولوگيالىق تازا جانە پايدالى ءونىمنىڭ 30 ءتۇرى ۇسىنىلدى.
ۋىز لەبىز
ماليكا بەكتۇروۆا, استانا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى:
– پاۆلودار جانە جامبىل وبلىستارىنىڭ جارمەڭكەسى استانالىقتاردى ءدان ريزا ەتتى دەپ ويلايمىن. ءجارمەڭكەلەردە ازىق-تۇلىك ونىمدەرى مولىنان ۇسىنىلعان, ەكى كۇن بويى ۇيىمداستىرىلعان ءجارمەڭكەلەردە 40 تونناعا جۋىق ءونىم وتكىزىلدى. تاڭعى ساعات 8-دەن باستاپ كەلگەن ادامدار ەت ءونىمدەرىن, كوكونىستەر الۋدا. باعالارى 15-20 پايىزعا تومەن, كەيبىر تاۋارلار استاناداعى باعادان 35 پايىزعا دەيىن ارزان.
وسى كۇندەرى كەرەكۋدەن جەتكەن كەرۋەن دە «حان شاتىر» ساۋدا جانە ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ ماڭىنا توقتادى. استاناعا پاۆلودار وبلىسىنىڭ بارلىق اۋداندارىنان جۇزدەن اسا كاسىپكەر 90 توننا ەت جانە ەت ونىمدەرى, 300 توننا كارتوپ, 140 توننا كوكونىس جانە باسقا دا تارتۋلارى جەتتى. سونىمەن قاتار, ۇلتتىق تاعامدار, ەرتىس ءوڭىرىنىڭ حالىق شىعارماشىلىعى مەن قولونەر بۇيىمدارى بار. ەلوردالىقتار پاۆلودار وبلىستىق فيلارمونياسى ۇجىمىنىڭ كونتسەرتتىك باعدارلاماسىن تاماشالادى.
تولەۋ قۇشمانوۆا,
پاۆلودار وبلىسىنداعى «ساعىپ» شارۋا قوجالىعىنىڭ جەتەكشىسى:
– ەكى كۇنگە جالعاسقان جارمەڭكەگە 1,5 مىڭ ليتردەي قىمىز, 50 كەلىگە جۋىق قۇرت الىپ كەلگەنبىز. تاڭنان بەرى كوپ ۋاقىت بولا قويعان جوق, بىراق قۇرتىمىز ءبىتىپ قالدى. ال ەلوردالىقتاردىڭ قىمىزعا دەگەن سۇرانىسى جوعارى ەكەن. ءبىر ءليترىن 500 تەڭگەدەن ساتىپ وتىرمىز. سونىڭ وزىندە تۇتىنۋشىلار الىپ جاتىر.
وسىنداي شارالاردى قۇپتايتىنىمدى جاسىرمايمىن. كاسىپكەرلەرگە دە, حالىققا دا پايدالى. ەڭ باستىسى, وڭىرلەر مەن استانا اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتىپ, ءمادەنيەتتىڭ دە ىلگەرىلەۋىنە سەپتەسەدى.
جارمەڭكە بارىسىندا اسىق اتۋ, ارقان تارتۋ, كىر كوتەرۋ, قول كۇرەسى سىندى ءتۇرلى ويىندار ۇيىمداستىرىلىپ, جەڭىمپازدارعا سىيلىق رەتىندە ازىق-تۇلىك تاراتىلدى.
ەلىمىزدىڭ دامۋىندا وزىندىك ۇلەستەرى بار وڭىرلەردىڭ جارمەڭكەسىن استانا اكىمى اسەت يسەكەشەۆ تە ارالاپ كوردى.
اسحات رايقۇل
