اۆتوتۇراق ازابى جۇرگىزۋشىلەردىڭ جۇيكەسىن جۇقارتۋدا

«تەلەفون ءنومىرىڭدى جازىپ كەت»
وتكەن جىلى ميلليونىنشى تۇرعىنى دۇنيەگە كەلىپ, التى الاشقا سۇيىنشىلەگەن استانا قالاسى دەموگرافيالىق جاعىنان عانا ەمەس, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق, تۇرمىستىق جاعىنان دا ءوسىپ, وركەندەپ كەلەدى. ماسەلەن, كەيىنگى ءۇش جىلدا رەسپۋبليكانىڭ باسقا وڭىرلەرىنەن ەلورداعا تۇراقتى مەكەنجاي اۋىستىرعاندار سانى 236 مىڭنان اسسا, بۇل, ءسوز جوق, باس قالانىڭ قونىستانۋعا قولايلى بولعاندىعىنىڭ ايقىن ايعاعى.
ەندى قالاعا كەلىپ مەكەن تەۋىپ, جاعدايى جاقسارىپ, تۇرمىسى تۇزەلگەن ادام جاياۋ جۇرگىسى كەلمەيتىنى, تاعى شىندىق. مىنە, قازىر ەلوردادا ءبىر ۇيدە ەكى, كەي وتباسىندا ءۇش-تورتتەن جەڭىل اۆتوكولىك بولۋى وسى سوزىمىزگە تولىق دالەل.
اۆتوكولىگىڭ بولعانعا نە جەتسىن؟! دىتتەگەن جەرىڭە تەز جەتىپ, ويعا العان شارۋاڭدى ءاپ-ساتتە بىتەرە سالاسىڭ. تەك ءبىر اتتەگەن-ايى, سول كولىگىڭدى قوياتىن تۇراق تاپپاي ساندالاتىندىعىڭ بولىپ تۇر. ويتكەنى كەيىنگى جىلدارى ءتور شاھارداعى اۆتوتۇراق ماسەلەسى ناعىز باس اۋرۋىنا اينالا باستادى.

بۇل قالاي؟ ساۋلەتىنە كورگەن ادام سۇيسىنە قاراپ, كۇن ساناپ كوركەيىپ كەلە جاتقان سول جاعالاۋداعى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى مەن ءزاۋلىم عيماراتتاردى جوبالاعاندا اۆتوتۇراق ماسەلەسى نەگە كەڭىنەن ويلاستىرىلماعان؟ الەمدە ءبىزدىڭ استانانى حالقى جاعىنان دا, اۆتوكولىگىنىڭ سانى جاعىنان دا ون وراپ الاتىن پەكين, شانحاي, دەلي, بومبەي, ستامبۋل, انكارا, توكيو, سينگاپۋر سياقتى قالالار بار. بىراق ولاردا اۆتوتۇراق ماسەلەسى جەراستى, جەرۇستى بىرنەشە دەڭگەيلى پاركينگتەرى ارقىلى تۇبەگەيلى شەشىلگەن. ۇلگى تۇتاتىن جاعدايلارى دا جەتەرلىك.
ال بىزدە ماشينا قوياتىن ورىن ءۇشىن كۇندە ايقاي, كۇندە تالاس. ماسەلەن, مينيسترلىكتەر ءۇيىنىڭ الدىندا ارنايى ماشينا قوياتىن ورىندار بار. بىراق ونىڭ ەكى جاعىنا شلاگباۋم قويىلىپ, تەك سول جەردە قىزمەت ىستەيتىن ادامداردىڭ كولىگىنەن باسقا كولىكتى ىشكە ەنگىزبەيدى. ايتالىق, ادام ءبىر جۇمىسپەن ءبىلىم مينيسترلىگىنە بارا قالسا, شىر اينالىپ, ءاۆتوموبيلىن قوياتىن ورىن ىزدەپ اۋرە-سارساڭعا تۇسەدى. ءبىز دە سويتتىك. شلاگباۋمنىڭ جانىندا وتىرعان ادامنان رۇقسات سۇرادىق. ول: «ماشينامەن ءوتۋ ءۇشىن ىشتەگى كادر بولىمىنەن رۇقسات الىڭىز» دەپ جاقىنداتپادى. قايدا قويامىز؟ جولدىڭ قارسى بەتىندەگى «نۇرسايا-2» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ جانىنا كەلدىك. قاز-قاتار ءيىن تىرەستىرە قويىلعان كولىكتەردەن ينە شانشار ورىن جوق.
ودان ءارى جانتالاسىپ, دوستىق كوشەسىن بويلاي تۇركىستان كوشەسىنە وتتىك. تاعى سول كورىنىس. سالىمىز سۋعا كەتىپ حالىق اراسىندا «شپريتس» اتالىپ كەتكەن «استانالىق» بيزنەس ورتالىعىنا كەلدىك. مىنە, وسى جەردەن ءبىر ورىن تاپتىق-اۋ, ايتەۋىر. ماشينامىزدى قويىپ كەتە بەرگەنىمىز سول ەدى. ءبىر ادام جۇگىرىپ كەلدى. «اعا, ماشيناڭىزدى الىڭىز, نە بولماسا, الدىڭعى اينەگىنە ۇيالى تەلەفونىڭىزدى جازىپ كەتىڭىز. قازىر جانىڭىزدا تۇرعان كولىك شىعا الماي قالۋى مۇمكىن. سول كەزدە زۆون­داۋعا كەرەك بولادى» دەدى.
جازعان قۇلدا جازىق جوق. جاس جىگىتتىڭ ايتقانىن ىستەپ, ءۇش ايالداماداي قاشىقتىقتاعى ءبىلىم مينيسترلىگىنە جاياۋ تارتتىق. بۇل – ەلوردادا كولىگى بار كەز كەلگەن ادامنىڭ باسىندا بولاتىن جاعداي.
ول ول ما؟ مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىندە مەملەكەتتىك قىزمەت اتقاراتىن جانات نۇرماقوۆتىڭ ايتۋىنشا, عيماراتتىڭ الدىنداعى ارناۋ­لى تۇراققا 70-80 ماشينادان ارتىق سىيمايتىن كورىنەدى. ول تەك ماشيناسىنا ورىن الۋ ءۇشىن عانا جۇمىسقا ءبىر-ءبىر جارىم ساعات ەرتە كەلەدى ەكەن. ايتپەسە, ورىندى سىرتتان ىزدەپ, تالاي رەت سەندەلگەنىن جاسىرمايدى.

سارى سىزىق سەرگەلدەڭى
رەسمي دەرەك بويىنشا بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا – 342883 اۆتوموبيل تىركەلگەن. وعان قالاعا كۇن سايىن كىرىپ-شىعاتىن 55-60 مىڭ ماشينانى قوسساڭىز, نەلىكتەن قالا كوشەلەرىندە كولىك قوياتىن ورىن بولمايتىندىعىن تۇسىنە باستايسىز. كەز كەلگەن جۇرگىزۋشىنىڭ تاڭەرتەڭگىلىك 9-دان كەيىن, اسىرەسە, سول جاعالاۋداعى مينيسترلىكتەر ۇيىنە, قازاقستان تەمىر جولى باس عيماراتىنا, «قازمەديا», «نۇرسايا-1», «نۇرسايا-2», «بايتەرەك» مونۋمەنتى جانىنا, «كەرۋەن» ساۋدا ءۇيى ماڭىنا, وڭ جاعالاۋداعى قالالىق اكىمدىك الاڭى مەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنىڭ جانىنا تاعى دا باسقا وسىنداي جەرلەرگە ماشينا قويۋ مۇمكىندىگى بولماي قالادى.

ءسال ءبىر بوس ورىن شىعىپ تەمىر تۇلپارىڭدى تەزدەتىپ «قاڭتارا سالىپ» شارۋاڭدى ءبىتىرىپ كەلسەڭ, ءاۆتوموبيلىڭنىڭ مەملەكەتتىك ءنومىرى بولماي شىعادى. «اپام دا اڭ-تاڭ, ءبىز دە اڭ-تاڭ» دەمەكشى, جول ينسپەكتورىنىڭ الدىڭعى اينەككە قىستىرىپ كەتكەن قولحاتىن وقيمىز. «ءنومىرىڭىزدى قالانىڭ سىرتىنداعى ارنايى قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنان كەلىپ الاسىز» دەپتى. جازىعىمىز نە؟ «نۇرسايا-1» تۇرعىن ءۇي كەشەنى جانىندا بوساعان ماشينانىڭ ورنىنا ءبىز دە كولىگىمىزدى قويدىق؟ سويتسەك, ءبىز قاتەلەسىپپىز, كولىگىمىز جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىنان كەم دەگەندە 5-7 مەتر كەيىن تۇرۋى كەرەك ەكەن. 34035 تەڭگە ايىپپۇل تولەۋىمىز قاجەت. «جىلاساڭ, تاعى سابايمىننىڭ» كەرى كەلدى دە تۇردى. شىر اينالىپ, ورىن تابا الماي, جۇيكەمىز جۇقارعانى ازداي ەندى قىپ-قىزىل اقشا تولەيتىن بولدىق.
ءبىز سياقتى جۇيكەسى جۇقارعان «مۇڭلىقتاردى» «بايتەرەك» مونۋمەنتى, «نۇرلى جول» جەلەكجولى, «نۇرسايا-2» تۇرعىن ءۇي كەشەنى اينالاسىنان ونداپ كەزدەستىرەسىز. ويتكەنى بۇل جەرلەردە جول قاپتالىن تىيىم سالاتىن سارى سىزىقپەن قورشاپ تاستاعان. ماشيناسىنىڭ نومىرىنەن ايىرىلعانداردىڭ ايتاتىن سوزدەرى ءبىر «ورىن بولماي سەندەلىپ, وسى جەرگە قويا قويىپ ەدىم» بولىپ كەلەدى. الايدا جول ەرەجەسىن بۇزعانى ءۇشىن زاڭ قاتال, اياۋشىلىقتى بىلمەيدى. وسى سارى جولاق قاجەت پە؟ كولىك سىيماي جاتقاندا سارى سىزىق ايىپپۇل الۋدىڭ وڭاي ءادىسى ەمەس پە دەپ ويلاپ قالاسىڭ.

اقىلى بولسا, قيىندىق جويىلا ما؟
تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ شەشىلەر ءتۇيىنىن ىزدەپ استانا قالاسى جولاۋشىلار كولىگى باسقارماسىنا كەلدىك. كورگەن قيىندىقتارىمىزدى ايتا باستاپ ەدىك جول قوزعالىسى قاۋىپسىزدىگى جانە كولىك ينفراقۇرىلىمى ءبولىمى باسشىسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى رۋسلان ابدۋاليەۆ الدىمىزعا بىرنەشە ادام قول قويعان ەكى بەت قاعازدى تاستاي سالدى.
«بۇل قيىندىقتار بىزگە جاقسى تانىس, مىنانى دا وقي وتىرىڭىز» دەدى ول. «سويتسەك, ول قاعاز سەناتور سەرىك اقىلبايدىڭ ارەكەتىنە نارازىلىق بىلدىرگەن ءبىر توپ ادامنىڭ شاعىمى بولىپ شىقتى. سەناتور ءوزى تۇراتىن «نۇرسايا-2-ءنىڭ» الدى زاڭسىز اۆتوتۇراققا اينالىپ كەتتى» دەپ تۇرعىن ءۇيدىڭ قاپتالىنا كولىك تۇرۋىنا تىيىم سالعىزىپتى. بۇل جەردە ماڭىزدى بىرنەشە مەملەكەتتىك مەكەمە بار. وسىندا شارۋامەن كەلگەن ادامدار كولىگىن قوياتىن ورىن تابا الماي ءارى-ءسارى كۇي كەشىپ جۇرگەندە, «جىعىلعانعا – جۇدىرىق», حالىق قالاۋلىسىنىڭ مۇنداي تىيىمى قاراپايىم جۇرگىزۋشىلەردى قالاي اشۋلاندىرماسىن؟!
وسى قيىندىقتاردان قالاي شىعۋعا بولادى؟ ءبىز وسى ساۋالداردى ءبولىم باسشىسىنا قويعانىمىزدا ول بىلاي دەدى: «وسى مامىر ايىنىڭ سوڭىندا قالادا العاشقى اقىلى اۆتوتۇراقتار اشىلا باستايدى. بۇگىنگى تاڭدا «استانانىڭ تۇراق ورىندارىن باسقارۋ» جوباسى بويىنشا قالا اۋماعىندا 9000-عا تارتا اقىلى اۆتوتۇراق ورنىن ازىرلەۋ جوسپارلانىپ وتىر. قازىردىڭ وزىندە ماڭگىلىك ەل داڭعىلىنان تۇركىستان كوشەسىنە دەيىن («نۇرسايا-2» تك) «نۇرلى جول» جەلەك جولى; تۇركىستان كوشەسىنەن ماڭگىلىك ەل داڭعىلىنا دەيىن («نۇرسايا-1» تك) «نۇرلى جول» جەلەك جولى; دوستىق كوشەسىنەن قوناەۆ كوشەسىنە دەيىن تۇركىستان كوشەسى; «بايتەرەك» مونۋمەنتى اينالاسى اۆتوتۇراق ۋچاسكەسى; تاعى دا باسقا, بارلىعى – 422 اقىلى ورىندى جابدىقتاۋ جۇمىستارى اياقتالدى.

اۆتوتۇراقتىڭ باعاسى ساعاتىنا – 100 تەڭگە. تولەمدەردى «نۇرجول» جەلەك جولى اۋماعىندا ورناتىلعان 12 پاركوماتتان نەمەسە تەرمينالدار ارقىلى تولەۋگە بولادى».
راس, قازىر اۋەجاي مەن ۆوكزالدا عانا اقىلى اۆتوتۇراق جۇمىس ىستەپ تۇر. ولاردا العاشقى جارتى ساعات تەگىن. ءارى قاراي تۇرعان ۋاقىتىڭا سايكەس تولەيسىز. باسىندا ءبىراز دۇرلىككەنىمەن, حالىق قازىر ونىڭ تيىمدىلىگىن سەزە باستاعانداي.
الايدا اقىلى اۆتوتۇراققا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر دە از ەمەس. ماسەلەن, زاڭگەر مۇسا ءالىمۇلىنىڭ پىكىرىنشە, اۆتو­تۇراقتاردىڭ بارلىعىن بىردەي اقىلى جاساۋ بۇل كۇرمەۋى قيىن كۇردەلى ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشە المايتىن كورىنەدى. ويتكەنى بىزدە ايىنا 70-80 مىڭ تەڭگە عانا جالاقى الاتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر دە, بىلاي قىزمەتكەرلەر دە جەتىپ ارتىلادى. كوبى 9-10 ساعات جۇمىس ورنىندا بولادى. سوندا ول كۇنىنە 900-1000 تەڭگەگە دەيىن تەك ماشيناسىنىڭ قاڭتارىلىپ تۇرعانى ءۇشىن تولەيتىن بولسا, ايىنا ورتا ەسەپپەن وتباسىلىق بيۋدجەتىنە 18-20 مىڭ تەڭگە شىعىن كەلەدى ەكەن. سوندا ول كىمگە پايدا, كىمگە زيان بولعانى؟
ارينە, ءىرى مەگاپوليستەردە كولىك سانىنىڭ كۇرت ءوسۋى – تەك استانانىڭ باسىنداعى قيىندىق ەمەس, بۇل الەمدە بار كۇردەلى ماسەلە. الايدا كوپتەگەن ەلدەر ونى «وگىزدى دە ولتىرمەي, اربانى دا سىندىرماي» شەشىپ كەلەدى. ءبىز دە سونداي وزىق تاجىريبەنى ۇيرەنسەك, ءسويتىپ, كوپشىلىكتىڭ مۇددەسىمەن ساناسا بىلسەك دەگىمىز كەلەدى.

تاڭاتار تولەۋعاليەۆ