ەلورداداعى كىتاپ دۇكەندەرىنەن بالالارعا ارنالعان ءتول تۋىندىلارىمىزدىڭ كوركەمدىك جانە مازمۇندىق ەرەكشەلىگى قىزىق كىتاپتار سيرەك. كەرىسىنشە كىتاپ دۇكەندەرىنەن اۋدارمالاردى ءجيى كەزدەستىرەمىز.
سەناتور نۇرتورە ءجۇسىپ: «بالالار ادەبيەتى دۇرىس وركەن جايعاندا عانا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تۇعىرى بەرىك بولادى. شىعاتىن كىتاپتاردىڭ ىشىندە بالالار ادەبيەتىنىڭ ۇلەس سالماعى وتە تومەن. تارالىمى دا, ساپالىق جاعى دا كوڭىل كونشىتپەيدى. قازىر الەمدە پوليگرافيا جاقسى دامىعان, ديزاين مەن گرافيكانىڭ ۋاقىتى. قازاقستانداعى باسپالار جۇمىسى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي كەلمەيدى» دەپ دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان ەدى. وسى ماسەلە ەسكەرىلىپ, 2021 جىل «بالالار ادەبيەتى» جىلى دەپ جاريالاندى. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە باسپالار اشىلىپ, بالالارعا ارنالعان شىعارمالار جارىق كوردى. ەلىمىزدە بالالار جازۋشىلارى مەن اقىندارى كوپ. مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بەرىلمەگەندىكتەن, ولار ديزايندىق كوركەمدىك جاعىنان ادەمى ەتىپ باسىپ شىعارۋعا قۇلقى بولا بەرمەيدى. ال باسپالار مۇنداي كىتاپتاردىڭ ءوتىلىمى تومەن بولعاندىقتان, اۋدارما كىتاپتاردى ساتۋعا ءماجبۇر.
ساعاتكۇل سەيداحمەتوۆا,نۇر-سۇلتان قالاسى «ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپحانالار جۇيەسى» كمم ورتالىق بالالار جانە جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسىنىڭ قىزمەتكەرى:
كوميكستى كوپ وقيدى
– قازىر بالالار كىتاپتارىنىڭ ساپاسى ءارتۇرلى باسىلىپ شىعۋدا. نەگىزى شريفتەرى ۇلكەن, سۋرەتتەرى ەرەكشە قانىق تۇستە بولعانى دۇرىس. كىتاپحانامىزعا كەلەتىن بالالار كىتاپتارى وتە از. زاماناۋي بالالارعا ارنالعان كىتاپ شىعارۋ ءۇشىن قوماقتى قاراجات كەرەك. ودان بولەك, بالالار جازۋشىلارى ولاردىڭ وي-ورىسىنە قاراي زاماناۋي دەڭگەيدە جازسا دەپ ويلايمىن. قازىرگى اتا-انالار مەن بالالاردىڭ تالعامى ءبىر جەردەن شىقپايدى. بالالار فانتاستيكانى, كوميكستى جاقسى كورەدى. ال اتا-انالار ەرتەگى, كەزىندەگى وزدەرى وقىعان كلاسسيك جازۋشىلاردىڭ شىعارماسىن وقىسا دەپ ويلايدى. بىراق بۇرىنعى جازۋشىلاردىڭ كىتاپ سەرياسى جاڭادان باسىلىپ شىعىپ جاتقان جوق. مۇمكىن سولار باسقاشا ديزاينمەن قايتا باسىلسا, بالالاردىڭ تالعامىنان شىعادى دەپ ويلايمىن.
سايات قامشىگەر, «التىن ساقا» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى:
تالعامىمەن ەسەپتەسۋ كەرەك
«بالالار ادەبيەتى» جىلىندا «التىن ساقا» باسپاسىن اشىپ, بىلتىر 100-دەن اسا كىتاپ شىعاردىق. ولاردىڭ ىشىندە عيبراتتى اڭگىمەلەر, ەرتەگىلەر, فەنتەزي جانرىنداعى كىتاپتار شىقتى. سول كەزدەگى مادەنيەت ءمينيسترى اقتوتى رايىمقۇلوۆا كىتاپتاردىڭ تۇساۋىن كەستى. بارلىق كىتاپتار اۋديونۇسقادا جانە QR كودپەن وقيتىنداي بولدى. ءارى وقىپ وتىرىپ, تىڭداۋعا بولادى. بىراق بالالار ادەبيەتىنە ۇلكەن كوڭىل ءبولىندى دەپ ايتا المايمىن. جەكەلەگەن باسپالاردىڭ, بەلگىلى ءبىر مەكەمەلەردىڭ عانا ءۇن قوسۋى تەڭىزدىڭ تامشىسىنداي عانا بولدى. رۋحانياتتى تۇسىنەتىن بارشا ازامات قولداۋ كەرەك ەدى. مۇنداي قولداۋدى سەزىنبەدىك. «التىن ساقا» باسپاسى ءبىر جىلمەن شەكتەلمەيدى. قازاق بالالارىنا قىزمەت ەتىپ, ءوز جۇمىسىمىزدى جالعاستىرىپ جاتىرمىز. مەنىڭشە, بارلىق جىل بالالار ادەبيەتى جىلىنا اينالۋ كەرەك. ءبىر جىلدا ماسەلە شەشىلمەيدى.
ءار نارسەنىڭ جاقسى جاعىن العان دۇرىس. اۆتورلارىمىز باسقا ەلدىڭ كىتاپتارىن وقىپ, تانىسىپ, ديزاين جاعىنان ىزدەنسە ەكەن. قازاقشا كىتاپتاردىڭ ءىشى جاقسى بولعانمەن, مۇقاباسى ادامدى ەلىتىپ اكەتپەيدى. وقيعاسى جاقسى بولسا دا, بەزەندىرىلۋى ناشار بولسا, بالانى قىزىقتىرمايدى. ءىشى قانداي مازمۇندى بولسا, سىرتىنا دا سونداي كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. الەمدىك ەلدەردە مۇقابالار قالاي بەزەندىرىلەدى, سونى قاداعالاعان دۇرىس. باسەكەگە قابىلەتتى كىتاپتار شىعارۋ كەرەك. ءورىستىلدى كىتاپتاردىڭ بەزەندىرىلۋى وتە جاقسى, سول ءۇشىن بالالار سونداي كىتاپتاردى تاڭدايدى دەپ ويلايمىن.
قازىرگى بالالار باياعى 30-50 بەتتىك شىعارمالاردى وقىمايدى. قازىرگى بالالاردىڭ تالعامىمەن ەسەپتەسۋىمىز كەرەك. ولارعا 5-6 بەتتىك اڭگىمەلەر كەرەك. سول سيۋجەتتەن ءوزىن كورسە ءارى ول وسى زامانعى كەيىپكەر بولسا كەرەمەت بولار ەدى. سونداي-اق بولاشاقپەن بايلانىساتىن فەنتەزي جانرىندا بولعانى دۇرىس. سول كەزدە وقىرمانىمىز دا كوبەيەدى, ءارى ءتالىم-تاربيە دە جاقسارادى. بۇرىنعى ءومىربايانىن ايتاتىن شىعارمالاردان ەل جالىققان. جاس وقىرمانداردى شىتىرمان وقيعالار, از كولەمدى كىتاپتار قىزىقتىرادى. بالالار ادەبيەتى دەگەندە كوميكس سالاسى كەنجەلەپ جاتىر. سونى سالاتىن قازاق سۋرەتشىلەردى كوبەيتۋ كەرەك. سەبەبى ءماتىن قازاقشا بولعان كەزدە, ورىس ءتىلدى سۋرەتشى ونى ءوز مەنتاليتەتىنە ساي سالادى. ال قازاقتىلدى سۋرەتشىنىڭ سالعانىندا ۇلتتىق قۇندىلىق بولاتىنى انىق. يلليۋستراتورلاردىڭ جۇمىسىنا قاتتى ءمان بەرۋىمىز كەرەك جانە قالاماقىسى دا وتە جوعارى بولۋ كەرەك. تاماق ىشپەگەن ادام ءالسىز بولادى. كىتاپ وقىماعان ادام رۋحاني جاعىنان السىرەيدى. سول ءۇشىن كىتاپ وقۋ ءۇردىسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. كىتاپ برەندى العاشقى ورىندا تۇرۋ قاجەت.
قارلىعاش بايعابىلوۆا, «ارۋنا» باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى:
كىتاپقا سۇرانىس باسقاشا
– «ارۋنا» باسپاسى 2000 جىلدان بەرى بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردى شىعارۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. باسپانىڭ اشىلۋىنا سول كەزدەگى قازاق تىلىندەگى كىتاپتاردىڭ ازدىعى سەبەپ بولدى. باسپادان 20 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە 2000-عا جۋىق كىتاپ شىقتى. كىتاپ دۇكەندەرىندەگى سورەلەردە, وتباسىلىق كىتاپحانالاردا ءبىزدىڭ باسپانىڭ كىتاپتارىنىڭ بولعانى قاتتى قۋانتادى. بۇل – ەڭبەگىمىزدىڭ جەمىسى.
كىشكەنتاي بالاعا كىتاپتى نەگىزى اتا-انا تاڭدايدى. ال بالا سول تاڭداۋعا قاتىسادى. قازىرگى زاماندا اتا-انالاردىڭ كىتاپقا دەگەن كوزقاراسى وزگەرگەن. قازىرگى تاڭدا ءبىز مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردىڭ ءوزىن بالاقايلاردىڭ جىل وتكەن سايىن وزگەرىپ وتىرعان جاس ەرەكشەلىگىنە ساي شىعارىپ جاتىرمىز. ەرتەرەكتە ولار مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارعا ارنالعان كىتاپتار دەپ قانا بولىنەتىن. قازىر مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى كىتاپتىڭ ءوزى ءار جىل سايىن وزگەرىپ وتىرادى. ماسەلەن, 1 جاسقا دەيىنگى, 1-2 جاس ارالىعىنداعى, 2-3 جاسار نەمەسە 1-3 جاستاعى بالالارعا ارنالعان دەپ كەتە بەرەدى. ءار جىل سايىن كىتاپتىڭ تاقىرىبىندا دا, بەزەندىرىلۋى مەن بەرىلۋىندە دە وزگەرىستەر بولىپ جاتادى. اتا-انالاردىڭ ءوزى دە, مىسالى, «1 جاسار بالاما قانداي كىتاپ السام ەكەن؟» دەگەن سۇرانىسپەن كەلەدى. ال وسى ءار جاستاعى بالالارعا ارنالعان تاقپاقتاردى, اڭگىمەلەردى, ەرتەگىلەردى جازاتىن اۆتورلار. دەگەنمەن ءبىزدىڭ اقىن-جازۋشىلارىمىز, بالالار كىتابىنىڭ اۆتورلارى زاماناۋي باعىتقا تولىعىمەن بەتبۇرىس جاساي قويمادى. بىراق وزگەرىپ كەلە جاتىر. سەبەبى بۇل – زامان تالابى.
بالالارعا ارنالعان كىتاپتار كوركەم سۋرەتتى, ادەمى, اشىق ءتۇستى, بوياۋى قانىق بولۋى كەرەك. بۇل بالانىڭ ەستەتيكالىق قابىلەتىن دامىتادى. بالا قولىنا العان ەڭ العاشقى كىتاپ ونى قىزىقتىرا بىلسە, بولاشاقتا كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا تۇسەدى. ياعني, بالاعا ارنالعان كىتاپ شىعارۋ, كىتاپ جازۋ – بۇل وتە جاۋاپتى ءىس.
بالاعا ارنالعان شىعارما جازۋ وتە قيىن. مىسالى, پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قاراساق, بالالار ءار جاستا ءارتۇرلى بولادى: سوزدىك قورى, ويلاۋ قابىلەتى, ت.ب. جاسىنا قاراي بالانىڭ دامۋى, پسيحولوگياسى وزگەرىپ وتىرادى. بالا وسكەن سايىن بىلگەنى دە, كورگەنى دە ارتادى. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا اۆتورلارىمىز ءار جاستاعى بالانىڭ سوزدىك قورىن, دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەپ بارىپ, بالاشا ويلانا, بالاشا سويلەي بىلۋلەرى كەرەك. مىنە, سوندا عانا ول سول جاستاعى بالا تۇسىنەتىن, قىزىعاتىن شىعارمانى دۇنيەگە اكەلەدى.
بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ ماقساتىندا ادەبي-كوركەم تىلدەردىڭ ءبارىن قولدانا سالۋعا بولمايدى. بۇل بالانىڭ قابىلداۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. سوزدىك قورىن بايىتۋدى سارالاپ, جايلاپ ەنگىزىپ وتىرۋ كەرەك. ءارى وسىنداي سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىنە تۇسىنىكتەمە بەرىپ كەتكەن ءجون.
مەن جۋرناليستەردىڭ ءجيى ايتاتىن: «قازاق تىلىندە شىققان كىتاپتار از» دەگەن پىكىرلەرىنە كەلىسپەيمىن. ءبىزدىڭ باسپادان شىققان كىتاپتاردىڭ 90%-ى – قازاق تىلىندە شىققان كىتاپتار. الايدا ورىس تىلىندە, اعىلشىن تىلىندە شىعارعان تۋىندىلارىمىز دا جوق ەمەس. دەگەنمەن ءورىستىلدى بالالارعا ارنالعان رەسەيدەن كەلىپ جاتقان كىتاپتار كىتاپ دۇكەندەرىندە تولىپ تۇر, سوندىقتان ءبىز نەگىزى قازاق تىلىندە شىعارۋدى ءجون كوردىك.
باسپا ۇنەمى شىعارعان كىتاپتارىمىزدىڭ ءوتىلىمىن ساراپتاپ وتىرادى. ساراپتاما كورسەتكىشى بويىنشا, قازاق تىلىندەگى كىتاپتاردىڭ ساتىلىمى وتە جوعارى.
قورىتا ايتار بولسام, باسپامىزدىڭ الدىندا ءالى كوپتەگەن مىندەتتەر تۇر: كىتاپ نارىعىن, اسىرەسە بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردى ۇنەمى زەرتتەپ وتىرۋ كەرەك. كىتاپقا دەگەن جاڭاشا كوزقاراس ۇنەمى جالعاسىن تاپقان ءجون. اتا-انالارىمىزدىڭ سۇرانىسىن ەسكەرىپ وتىرعان ابزال. ال اۆتورلارىمىز شىعارما جازۋداعى ەرەكشەلىكتەرىن زامان تالابىنا ساي وزگەرتۋگە تالپىنسا, بالانىڭ ءتىلىن, پسيحولوگياسىن, جان-جاقتى دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرسە, ءار جاستى جەكە-جەكە قاراۋعا باعىت بۇرسا, بۇل قىسقا ولەڭ شۋماقتارىن, اڭگىمەلەردى, ەرتەگىلەردى بالانىڭ تانىمىنا ساي جازۋعا كومەگىن تيگىزەر ەدى. وسىنىڭ ءبارى بالالارعا ارنالعان كىتاپ سانىن كوبەيتىپ, ساپاسىن ارتتىرادى دەگەن سەنىمدەمىن.
بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردىڭ ءتۇرى وتە كوپ. كولەمى دە ءارتۇرلى. سوندىقتان ءار كىتاپتىڭ ءوز قۇنى بولادى. مىسالى, اشەكەي تاستارمەن بەزەندىرىلگەن, بەتتەرىن اشقان سايىن كولەمدى بەينە شىعاتىن سىيلىققا ارنالعان مۇقاباسى قالىڭ كىتاپتاردىڭ, سان الۋان كىتاپ-ويىنشىقتاردىڭ باعاسى قىمباتىراق بولادى. سوڭعى ساراپتامالار بويىنشا وسىنداي قىمبات كىتاپتاردىڭ ساتىلىمى تومەندەپ كەتتى. مەنىڭ ويىمشا, بۇل – حالقىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ تومەن ەكەنىنىڭ كورسەتكىشى. سەبەبى كەرىسىنشە قۇنى ارزان كىتاپتارىمىزدىڭ ءوتىلىمى جاقسى. سول ءۇشىن دە ءبىز قازىر, نەگىزىنەن, باعاسى قولجەتىمدى كىتاپتاردى شىعارۋدى قولعا الدىق.
جەڭىس قازانعاپوۆ,«فوليانت» باسپاسى ديرەكتورىنىڭ
رەداكتسيالىق-باسپا ىستەرى بويىنشا ورىنباسارى:
بىزدە مىقتى اۆتور جوق
– ءبىزدىڭ باسپادان شىعاتىن كىتاپ ديزايندارىنا كوڭىلىم تولادى. بىراق مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىعاتىن بالالار كىتاپتارى بۇرىنعى كەڭەس وكىمەتىندەگىدەي كوركەمدەلەدى. سوندىقتان ديزاين, سۋرەتشىلەرمەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك. بۇل جەردە تەك ولار ەمەس, باسپانىڭ ءوزى دە كىنالى دەپ ويلايمىن. جاقسى اقشا تولەسە, ساپالى يلليۋستراتسيا جاساۋعا بولادى. بالالارعا كىتاپتى اتا-انالارى الىپ بەرەتىن بولعاندىقتان, وقيتىن كىتاپتارى دا ولاردىڭ تالعامىنا بايلانىستى. الەمدە تەندەنتسيا وزگەرىپ جاتىر. كلاسسيكالىق يلليۋستراتسيالار قازىر كوپ قولدانىلمايدى. قازىر مونوحرومدى, ەموتسيا بەرەتىن سۋرەتتەر كوپ قولدانىلادى. ءار وقىرمان تالعامىنا ساي كىتاپتى الادى دەپ ويلايمىن.
بىزدە بالالارعا ارنالعان كىتاپ جازاتىن دۇرىس اۆتور جوق. ادەمى سيۋجەت جانە ماعىناسى بار كىتاپ جازعان دۇرىس. سەبەبى بالالار كىتاپتارىنىڭ ماعىناسىز بولۋى دۇرىس ەمەس. بىزدە دۇرىس اۆتور جوق بولعاندىقتان, كوبىنە اۋدارمالاردى بەرەمىز. ديزاين جاعىنان بىزدە پروبلەما جوق. سەبەبى سۋرەتشى جاقسى جۇمىس ىستەسە, بىزگە تۇزەتۋ باسقا دا جۇمىستار وڭاي بولادى. قازاقستانداعى بالالار كىتابىنىڭ ماسەلەسى بالالار ءۇشىن جازاتىن اۆتورلاردىڭ جوقتىعىندا دەپ ويلايمىن. قاراپايىم ءتىستى قالاي جۋ كەرەك, قالاي جۋىنۋ كەرەك دەگەن سياقتى كۇندەلىكتى قاجەتتى كىتاپتاردى دا شىعارۋعا بولادى. مۇندايدى تەك ءبىز شەتەلدەن كورەمىز. جالپى زاماناۋي ويلاپ, سول ۇردىسكە ىلەسۋىمىز كەرەك.
P.S: قازىرگى زامان بالالارىن بايىرعى قاراپايىم ديزاينمەن قىزىقتىرا المايسىز. شىعارما وقىرمانعا ءوتىمدى بولۋ ءۇشىن جاقسى يلليۋستراتسيا قاجەت. يلليۋستراتسياسى ەرەكشە كىتاپتاردىڭ قۇنى دا جوعارى. مۇنى باسىپ شىعارۋعا اۆتورلاردىڭ قالتاسى كوتەرمەيدى. مەملەكەت تاراپىنان اۆتورلارعا قولداۋ كورسەتىپ, بالالار ادەبيەتىنە كوڭىل بولەمىز دەپ جۇرگەندە وزگە قۇندىلىقتى سىڭىرگەن ۇرپاق ءوسىپ كەتپەسە بولعانى…
ايزادا جايىققىزى
