ول چايكوۆسكيدىڭ «ۇيقىداعى ارۋىندا» اۆرورا, «اققۋ كولىندە» كەرەعار مىنەزدى ودەتتا مەن وديلليا, «ششەلكۋنچيكتە» ماري, موريس جارردىڭ رولان پەتي قويىلىمىنداعى «پاريج قۇداي اناسىنىڭ سوبورىندا» ەسمەرالدا, بوريس ەيفماننىڭ «رودەنىندە» كاميللا, كەننەت ماكميللاننىڭ «مانونىندا» مانون جانە وزگە دە رولدەردى سومدادى. ا.ۆ.سەلەزنەۆ اتىنداعى الماتى حورەوگرافيالىق ۋچيليششەسىندە وقىپ, بالەرينا بولۋعا تالپىنعان ايگەرىم بەكەتاەۆا بۇگىندە «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ جەتەكشى سوليستەرىنىڭ ءبىرى.
بالەتكە دەيىنگى بالالىق شاق
وسىدان 17 جىل بۇرىن انام مەنى جەتەكتەپ اپارىپ, ۋچيليششەگە ءتۇسىرىپ قايتتى. ينتەرناتقا تاپسىرعاننان كەيىن, تالدىقورعانعا جول ءجۇرىپ كەتتى. وتباسىندا جالعىز بالامىن. انامنان الىستاعان سوڭ باسىندا قورقىنىش سەزىمى بولدى, كەيدە جىلاپ الاتىنمىن. 9 جاسار بالا قايدا كەلگەنىن تولىقتاي تۇسىنە بەرمەيدى عوي. ۋاقىت وتە كەلە ىسىلدىم: بويىمدا رۋح پايدا بولدى, ءتارتىپ قالىپتاستى. وقۋ بارىسىندا بىرنارسە قولىمنان كەلمەي, قينالعانىم ەسىمدە جوق. كىشكەنتاي قىزدى ارىقتاۋعا دا ەشكىم ماجبۇرلەگەن جوق. ەل-جۇرت اناما «بالانى بوتەن قالاعا جالعىز قالاي جىبەردىڭ؟» دەپ سۇرايتىن. بارلىعى ءومىردىڭ اعىسىمەن, ءوز بايىبىمەن بولدى.
كىشكەنتايىمدا اجەم شاشىمدى ارتقا بۋىپ بەرىپ, ءتۇرلى بي ۇيىرمەلەرىنە اپارىپ, قاتىستىراتىن. وتباسىلىق كەشتەردە تۋعان-تۋىس بيلەگەنىمدى ءاردايىم قىزىقتاپ وتىراتىن. انامنىڭ قۇربىسىنىڭ كۇيەۋى – بالەت ءارتىسى بولعان, سول كىسى الماتىداعى ۋچيليششەگە بايقاپ كورۋگە كەڭەس بەردى. بىراق ارنايى ءتۇسۋ, دايىندالۋ دەگەن وي بولعان جوق. وقۋعا تۇسكەندەردىڭ ىشىندە مەنىڭ اتىم اتالعاندا انام «مەنىڭ قىزىم وقۋعا قابىلداندى!» دەپ قاتتى قۋانعانى ەسىمدە. بالەتكە جولداما سىيلاعان اناما ماڭگى قارىزدارمىن.
ۋچيليششە جانە تەاتر – ەكى بولەك الەم. وقۋشى كەزدە ۇستازدار كوڭىل ءبولىپ, باعىپ-قاعىپ وتىرسا, تەاتردا بارلىق جاۋاپكەرشىلىك ءوز موينىڭا جۇكتەلەدى. ۋچيليششەنىڭ سوڭعى جىلىندا ءبىر قويىلىمدى بيلەپ شىقتىم. سول كەزدە بالەتتىڭ قۇدىرەتىن سەزىنگەندەي بولدىم. كورەرمەن الدىنا ءيىلىپ, العىس بىلدىرۋگە شىققاننىڭ ءوزى ماعان قاتتى ۇنادى. بالەت مەنى باۋراپ الدى. قىسقا مينياتيۋرانى بيلەۋ مەن تەاترداعى تۇتاس قويىلىمدا ويناپ شىعۋدىڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي دەيتىنىم وسىدان. اۆتوردىڭ جۇرەگىنەن شىققان كەيىپكەردىڭ كەيپىنە ەنۋىڭە ءتيىسسىڭ. كورەرمەننىڭ نازارىن جاۋلاپ, سەنىمىنە كىرۋ كەرەكسىڭ. ول ءۇشىن كىتاپ وقىپ, مۋزىكا تىڭداپ, تاباندى جۇمىس ءجۇرۋى كەرەك.
«ءمىنسىز بولۋ مۇمكىن ەمەس…»
ءار بالەتتىڭ وزىنە ءتان تابيعاتى بولادى. كەيىپكەردى قانشالىقتى سەزىنىپ, ۇعىنا الاتىنىم مەن ءۇشىن قىزىقتى. بيلەگەن رولدەردىڭ ارقاسىندا ءار كەيىپكەردىڭ بويىنان ءوزىمدى تابامىن دەسەم ارتىق ەمەس. وزگە ادامنىڭ ءومىرىن سۇرگەندەي بولامىن. كەيدە «وح, مەنىڭ مۇنداي ونەرىم بار ەكەن عوي!» دەيمىن ىشتەي. بىراق تەاترداعى وبرازدى ەشقاشان شىنايى ومىردە ويناعان ەمەسپىن. تەك 2-3 كۇندەي سول وبرازدان شىعا الماي, ويشا ويناپ, اناليز جاسايتىنىم بار. «ماعان ءوز-ءوزىڭدى جەيسىڭ» دەپ كوپ ۇرساتىندارى سوندىقتان. ءمىنسىز بولۋ مۇمكىن ەمەستىگىن مويىندايمىن. دەگەنمەن, ءرولدى وي سۇزگىسىنەن وتكىزبەي, ءبىر ورىندا قالىپ قويۋىم مۇمكىن. ەگەر كەيىپكەر ماعان تانىس بولسا, وعان جاڭاشا ءبىر لەپ قوسقىم كەلىپ-اق تۇرادى. بالەتتىڭ ەرەكشەلىگى دە وسىندا: ءاردايىم جاڭا, ءاردايىم وزگەشە. بىزدە بارلىق قويىلىمدار تاسپالانادى. ءوزىڭدى ۆيدەودان كورۋ قيىن بولعانىمەن, قاتەمەن جۇمىس مىندەتتى تۇردە ىستەلۋى ءتيىس. سەبەبى قاتەلىكتەردى اۋىزشا ايتقان كەزدە, قابىلداماۋىڭ مۇمكىن.
«سۇيىكتى ءىسىڭدى تاڭداساڭ, ءومىر بويى جۇمىس ىستەمەيسىڭ» دەپ كونفۋتسي ايتپاقشى, بۇل سالادا ءجۇرىپ, بىردە-ءبىر كۇن جۇمىس ىستەگەن ەمەسپىن. تابيعاتىما جات نارسەنى جاساپ, ءوز-ءوزىمدى قينامايمىن. سوندىقتان «شارشادىم, دەمالۋ كەرەك» دەگەن وي بولمايدى. وسىنىڭ بارلىعى ۇستازىمنىڭ ارقاسى, التىناي اسىلمۇراتوۆا سىندى ماماننىڭ شاكىرتى بولۋ – مەن ءۇشىن باقىت. بالەت ونەرىنىڭ بيىك شىڭىنا شىققان ۇستازىمىز تاجىريبەسىمەن بولىسۋدەن ەش جالىققان ەمەس. ارتىستەر بۇل رۋحاني بايلىقتى بويىنا سىڭىرە بىلسە بولعانى. جىلىنا شامامەن 20 شاقتى كۇندەي دەمالىس بەرىلەدى. ۇيگە تالدىقورعانعا بارىپ, اناممەن, اجەممەن قاۋىشىپ, ءبىر ماۋقىمدى باسىپ الامىن. تاماققا ەشقاشان شەكتەۋ قويعان ەمەسپىن. ماعان دەپ پىسىرگەن ىستىق, ءتاتتى تاعامداردىڭ بارلىعىن جەپ قويامىن.
ەگەر قويىلىمدى تاماشالاپ وتىرعان كورەرمەن ءارتىستىڭ ءبيىن جەڭىل قابىلداسا, بالەرينانىڭ ماقساتى ورىندالعانى. ساحناعا 3 مينۋتقا بولسىن شىعۋ ءۇشىن كۇن سايىن 10 ساعاتتاي دايىندىق جاسايمىز. ءوز باسىم, ۇيقىنى جاقسى كورەمىن. تاڭەرتەڭ ۇيقىدان ويانىپ, جاتا تۇرعاندى ۇناتامىن. تەاترعا كەلگەن سوڭ ساعات 10-11 ارالىعىندا حورەوگرافيالىق ستانوكتا تۇرىپ, بويدى قىزدىرۋ – ءبىز ءۇشىن كۇندەلىكتى ءتىس تازالاۋ سياقتى ادەتتەگى نارسە. ءبىز, ارتىستەر, ساعات 11:00-14:00, 15:00-17:00, 18:00-21:00 ارالىعىندا ءۇش ۋاقىت جاتتىعامىز. ءار دايىندىقتىڭ اراسىندا ءبىر ساعات – ءۇزىلىس. ۇزىلىستە وسى جەردە تىنىعىپ, مىزعىپ الاتىنىم بار. جاڭا بالەتتىڭ سيۋجەتتىك جەلىسى, شىعۋ تاريحى, كەيىپكەردىڭ مىنەزى, مۋزىكالىق ءبولىمى – ءبارى دايىندىق بارىسىندا ءتۇسىندىرىلىپ, تالدانادى. تەاترىمىزدىڭ رەپەرتۋارىندا «پاريج قۇداي اناسىنىڭ سوبورى» بالەتى بار. مۋزىكالىق ىرعاعى كۇردەلى. شاتاسپاۋ ءۇشىن ءار ىرعاعىن اجىراتىپ ۇيرەنەمىز. وسىلايشا, بالەتپەن تانىسۋ ءۇشىن 2 ايداي ۋاقىت كەتسە, پرەمەراعا دەيىن سول قالىپتان اينىماي 1-2 اپتا دايىندىققا ارنايمىز.
بالەت ارتىستەرى كوپتەگەن مامانداردىڭ جۇمىسىنا تاۋەلدى. جارىق, مۋزىكا, دەكوراتسيا, كوستيۋم – بارلىعى ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. رەجيسسەردىڭ نۇسقاۋىمەن بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا ساحنا كورىنىسى وزگەرىپ, سول ساتتە مۋزىكانتتار ويناۋدى توقتاتۋ كەرەك. ال بالەرينالار ءبىر كورىنىستەن كەيىن كيىم اۋىستىرۋعا جۇگىرەدى. ماسەلەن, «رودەن» بالەتىندە كوستيۋمدەردىڭ ءتۇر-ءتۇرى بولدى. ونىڭ بارلىعىن ساناۋلى عانا سەكۋندتاردىڭ ىشىندە اۋىستىرىپ, ساحناعا شىعۋ كەرەك. كوستيۋمدى كيمەس بۇرىن ءار تىگىسىن تەكسەرىپ الامىن. سەبەبى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە قاتتى ارىقتاپ كەتۋىم, بولماسا سالماق قوسۋىم مۇمكىن. ءبىزدىڭ تەاتردا ارتىستەرگە بارلىق جاعداي جاسالعان. باسشىلىق الەمدىك جاۋھارلاردى تەاتر تورىندە ساحنالاندىرىپ جاتىر. بالەرينالار ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى – ەدەن. ءوزىمىزدىڭ تاماشا تەاترىمىز باردا شەتەلدى اڭساۋدىڭ ءوزى ورىنسىز.
شىعارماشىلىق عۇمىرى قىسقا
بالەتكە قۇشتار قىزدارمەن اينالىسۋ, ولاردى بابىنا كەلتىرۋ – ۇستازدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دەر ەم. بالەت مەكتەبىن بىتىرە سالا تەاتر تابالدىرىعىن ەندى اتتاعان بالەرينانىڭ جاساعان قيمىلدارى شورقاقتاۋ بولۋى مۇمكىن. ال ءارتىستى جاقۇتتاي جارقىراتۋ ناعىز ماماننىڭ عانا قولىنان كەلەدى. كىشكەنتاي قىزدار ۇستازدارعا قۇلاق اسىپ, ادال قىزمەت ەتىپ, ءوز ماماندىعىن سۇيسە دەيمىن. سەبەبى بۇل ءجۇردىم-باردىم قارايتىن ءىس ەمەس. بالەرينا بولۋدىڭ عۇمىرى قىسقا. ءارى كەتكەندە 35-36 جاسقا دەيىن بيلەپ جۇرۋگە بولادى. ال ودان كەيىن دەنەگە تۇسكەن اۋىرتپاشىلىقتىڭ بارلىعى بىلىنە باستايدى. جاستايىڭنان كۇردەلى ەلەمەنتتى دايىندىقسىز-اق ورىنداي سالساڭ, كەيىن ءوز-ءوزىڭدى كۇتۋ قاجەتتىلىگى ارتا بەرەدى. بالەت ارتىستەرى ەلمەن قاتارلاس زەينەت جاسىنا قارتايعان شاعىندا شىعاتىنىن ايتا كەتۋ ءجون. ەلباسىنىڭ كورەگەندىلىگى بولار, ەكى جىل بۇرىن ەلوردادا بالەتكە ارنالعان اكادەميا اشىلدى. بۇل – جيناقتالعان تاجىريبەمەن بولىسۋگە تاپتىرماس مۇمكىندىك.
ءبىزدىڭ تەاتردا كورەالماۋشىلىق دەگەن جوق. قايتا ۇجىمدىق جۇمىس بولعاننان سوڭ ءبىر-ءبىرىمىزدى قولداۋعا تىرىسامىز. العاش تەاترعا كەلگەندە, جەتەكشى سوليست ءمادينا باسباەۆا ماعان اپكەلىك مەيىرىم تانىتتى. اياقتان شالۋ دەگەن مۇلدەم بولمادى. مەن دە سول سياقتى قازىر ارتىمنان ەرىپ كەلە جاتقان قىزدارعا اقىل-كەڭەسىمدى ايتۋعا تىرىسامىن. كەيبىر قيمىل-قوزعالىستار ولاردىڭ قولىنان جاقسىراق شىعۋى مۇمكىن.
كەيدە قوعام ايەل مەن ەر ادامنىڭ نەمەن اينالىسىپ, قانداي ماماندىق يەسى اتانۋىنا شەكتەۋ قويىپ تاستايدى. «بالەت – ەرلەردىڭ اينالىساتىن ءىسى ەمەس» دەپ قاتاڭ سىن ايتىپ جاتادى جۇرت. كەرىسىنشە, ناعىز جىگىت دەپ سولاردى ايتار ەدىم. تالماي ەڭبەك ەتىپ, كۇندەلىكتى دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىساتىن ءبىزدىڭ جىگىتتەر كەيدە ءوزىنىڭ سالماعىمەن تەڭ قىزداردى كوتەرىپ جاتادى. بالەت ونەرىنە كۇش-قايراتى تولىسقان, مىقتى جىگىتتەر كەلەدى.
الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن ءبىر اللا بىلەدى. جىگىتتەرگە بالەندەي تالاپ قويمايمىن. ەڭ باستىسى, مەنىڭ سۇيىكتى ىسىممەن ارالاسۋعا شەكتەۋ قويماي, قايتا قورعاپ-قولپاشتاپ وتىرسا دەپ تىلەيمىن. بىراق وتاعاسى – وتباسىنىڭ تىرەگى, ايەلدىڭ بيلەپ توستەگەنى دۇرىس ەمەس. «وتىر دەسە, وتىرۋ كەرەك» (دەيدى كۇلىمسىرەپ – رەد.). «استانا وپەراداعى» تۇساۋكەسەرلەردى قالدىرماي كورىپ جۇرگەندەردىڭ قاتارىندا گاسترولدىك ساپارعا دا بىرگە ەرىپ جۇرەتىن جانكۇيەرلەر بار بولىپ شىقتى. ومان, يتاليا, ماجارستانعا دا بىزبەن بىرگە ەرىپ جۇرگەن ادامدى كوردىم. بيىل جانكۇيەرلەر ءتورتىنشى «ششەلكۋنچيكتىڭ» ءمۇسىنىن سىيعا تارتتى. كوبىنەسە بالەتپەن بايلانىستى قاراپايىم سىيلىقتاردى قابىلدايمىن. جولىعىپ, حاتتارىن تابىستاپ, العىستارىن ايتىپ جاتادى. كوشەدە جاسوسپىرىمدەر كەلىپ, تانىپ, وزدەرىنىڭ ىستىق ىقىلاسىن ءبىلدىرىپ جاتادى. تانىمايتىن ادامدار دا ءبىر كورگەننەن بالەرينا ەكەنىمدى اڭعارادى. مەن ءۇشىن ەڭ باستى باعا – كورەرمەننىڭ جىلى ىقىلاسى. گاسترولدىك ساپارلارمەن شەتەلگە ءجيى شىعامىز. «پاريج قۇداي اناسىنىڭ سوبورى» بالەتىمەن ۇجىممەن سانكت-پەتەربۋرگتەگى مارينسكي تەاترىنا اتتاندىق. ول جاقتا كورەرمەن وتە تالعامپاز. ال ومانداعى كورەرمەن, ءتىپتى, بالەت ارتىستەرىنە جوعارى تالاپ قوياتىن كورىنەدى. قويىلىم ۇناماسا, مۇلدەم قول شاپالاقتامايدى. ورنىنان تۇرىپ, كەتىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس. ابىروي بولعاندا, ءبىزدىڭ ۇجىم كورەرمەن كوڭىلىنەن شىقتى. ءۇش كۇن بويى قويىلىم انشلاگپەن ءوتتى. قازىر الماتىداعى گاسترولگە دايىندىق ۇستىندەمىز.
سۇحباتتى جازىپ العان
گۇلدانا تالعاتقىزى
