تابىسى ءبىر ادامعا شاققاندا ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن اسپايتىن نەمەسە مۇلدەم تابىسى جوق (جۇمىس ىستەمەيتىن) كەزەكتە تۇرعان ازاماتتارعا اكىمدىكتەن ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي بەرىلەدى. كەزەككە ساي, تەك اكىمدىكتە كەزەكتە تۇرعان ازاماتتار پاتەر الا الادى.
جىلدىڭ اياقتالۋىنا از ۋاقىت قالدى, دەمەك مەملەكەت بەرەتىن 116680 تەڭگە ماكسيمالدى پرەميانى الۋ ءۇشىن 583400 تەڭگەگە دەيىن دەپوزيتتى تولتىرىپ ۇلگەرۋگە 1,5 اي ۋاقىت بار. تەزىرەك باسپانالى بولعىڭىز كەلسە, ءۇي كەزەگىندە تۇرساڭىز – 10%, ءۇي كەزەگىندە تۇرماساڭىز 50% العاشقى جارنانى جيناۋ كەرەك. ۇكىمەت ءۇي ال دەپ بەرەتىن سىيلىقاقىنى الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ كىمدەرگە بەرىلەدى؟ نەسيەنى تومەن پايىزبەن راسىمدەۋدىڭ جولدارى قانداي؟ نەسيە تاريحى ونشا ەمەس, تابىسى تومەن ازاماتتار قالاي باسپانالى بولا الادى؟ اتالمىش سۇراقتاردىڭ جاۋابىن «وتباسى بانك» كەڭەسشىسى سايراش جاقانوۆادان سۇراپ بىلدىك.
– مەملەكەت بەرەتىن 116680 تەڭگە ماكسيمالدى پرەميانى كوبىرەك الۋ ءۇشىن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ اتىنا بىرنەشە دەپوزيت اشىپ, ولارعا قاراجاتتى تەڭدەي ءبولىپ سالىپ وتىرۋ كەرەك دەيدى كوپشىلىك. مۇنىڭ قانداي پايداسى بار؟
– «وتباسى بانك» كليەنتى كوبىرەك قاراجات سوماسىن جيناپ, دەپوزيت تابىستىلىعىن ارتتىرامىن دەسە, وتباسى مۇشەلەرىنىڭ اتىنا بىرنەشە دەپوزيت اشىپ, ولارعا قاراجاتتى تەڭدەي ءبولىپ سالىپ وتىرا الادى. بۇل جاعدايدا مەملەكەت سىيلىقاقىسى اشىلعان ءار شوت بويىنشا تولەنەدى. ال تۇرعىن ءۇي زاەمىن الۋعا قاجەتتى سوما جينالعان كەزدە شوتتاردى بىرىكتىرىپ, باسپانا ساتىپ الۋعا بولادى. بۇل وپتسيانى «وتباسى بانكىندە» «وتباسى پاكەتى» دەپ اتايدى. تابىستىلىعى جوعارى بولۋى ءۇشىن دەپوزيتتى جۇبايىنا عانا ەمەس, وتباسىنىڭ بارلىق مۇشەلەرى مەن جاقىن تۋىستارىنا دا اشۋعا بولادى. مۇندايدا مەملەكەتتىڭ سىياقىسى ءبىر دەپوزيتكە عانا ەمەس, بىرنەشەۋىنە ەسەپتەلەدى, سايكەسىنشە, باسپاناعا اقشانى تەز جانە ارزانعا جيناۋعا مۇمكىندىك بار. 50% سومانى جيناپ بولعاننان كەيىن مەملەكەتتىڭ سىياقىلارى ەسەپتەلگەن دەپوزيتتەردى بىرىكتىرىپ, تۇرعىن ءۇي قارىزىن تومەنگى سىياقى مولشەرلەمەسىمەن الۋعا بولادى. دەپوزيتتى كامەلەتكە جاسى تولماعان بالالارعا دا اشۋعا بولادى. ولاردى دا ەرەسەك ادامداردىڭ دەپوزيتتەرىمەن بىرىكتىرۋگە بولادى. الايدا بۇل وڭاي ءراسىم ەمەس. قاراجاتتى شەشىپ, دەپوزيتتەردى بىرىكتىرۋ ءۇشىن قامقورشىلىق ورگاندارىنان رۇقسات الۋ كەرەك. باعالاۋ كورسەتكىشى (بك) – بۇل قارجىلىق ءتارتىبىڭىزدىڭ بەلگىسى. باعالاۋ كورسەتكىشى نەعۇرلىم جوعارى بولسا, تۇرعىن ءۇي زاەمىنىڭ مولشەرلەمەسى سوعۇرلىم تومەن بولادى. 3 جىل بويى دەپوزيتىڭىزدى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناعى تۋرالى كەلىسىمشارتتا كورسەتىلگەن سوماعا (اي سايىنعى جارنا كولەمىنە) تولىقتىرىپ وتىرساڭىز, سىزگە «16-عا تەڭ» ەڭ تومەنگى بك بەرىلەدى. بۇل جاعدايدا جىلدىعى 5% (جتسم – 5,2%) بولاتىن زاەم الا الاسىز. ال سىزگە تيەسىلى بك 16دان جوعارى بولسا, زاەمنىڭ جىلدىق مولشەرلەمەسى بۇدان دا از بولادى. ەڭ تومەنگى جىلدىق مولشەرلەمە – 3,5% (جتسم – 3,6%).
– زاەم مولشەرلەمەسىن تومەندەتۋدىڭ جولى قانداي؟ باعالاۋ كورسەتكىشى كوپ بولعان سايىن نەسيەنى تومەن پايىزبەن راسىمدەۋگە بولادى دەگەن راس پا؟
– دەپوزيتكە مەرزىمىنەن بۇرىن اقشا اۋدارىپ وتىرىڭىز. سالىمشى شوتىن ۋاقىتىلى تولىقتىرماسا, ونىڭ باعالاۋ كورسەتكىشى ءتۇسىپ كەتەدى, ال مەرزىمىنەن بۇرىن اقشا سالىپ وتىرسا, بك ارتادى. اقشانى ەندى جيناپ باستاعان سالىمشى شوتىنا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناعى تۋرالى كەلىسىمشارتتا كورسەتىلگەن سومادان ارتىق اقشا سالىپ وتىرسا, بك كورسەتكىشى ارتادى. 3 جىلدان ارتىق جيناڭىز. 3 جىل وتكەن سوڭ دا دەپوزيتىڭىزدى تولىقتىرىپ, اقشا جيناۋدى جالعاستىرا بەرسەڭىز, بك ارتا تۇسەدى. جينالعان اقشا نەعۇرلىم كوپ بولسا, بانك سىياقىسى مەن باعالاۋ كورسەتكىشىنىڭ ءمانى دە سوعۇرلىم جوعارى بولادى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسىنىڭ بارلىق ەرەجەلەرىن ساقتاساڭىز, ەڭ ءتيىمدى شارتتارمەن تۇرعىن ءۇي زاەمىن الا الاسىز.
– سالىمشىنىڭ باعالاۋ كورسەتكىشىنىڭ ءمانى تومەن دەلىك, يپوتەكانى 7-8 پايىزبەن ەمەس, بىردەن 3,5-5 پايىزبەن راسىمدەي الا ما؟ ونداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟
– ول ءۇشىن ءسىز «وتباسى بانكىنىڭ» سايتى ارقىلى باعالاۋ كورسەتكىشى جوعارى باسقا سالىمشىنىڭ ساتىلىمعا شىعارعان دەپوزيتىن ساتىپ الۋىڭىزعا بولادى. مۇنى «ونلاين تابىستاۋ» دەپ ايتامىز. كەيبىر سالىمشىلار دەپوزيتىن جاپقىسى كەلەدى, بىراق تۇراقتى تولتىرىلىپ تۇرعان, سىياقى مولشەرلەمەسى بار دەپوزيتتى ساتۋدى ۇيعارادى. ساتىپ الۋشى مەن ساتۋشىعا بانككە كەلۋدىڭ قاجەتى جوق, دەپوزيتتى ساتىپ الۋ/ساتۋ بويىنشا بارلىق وپەراتسيالار ونلاين رەجيمىندە جاسالادى. ساتۋشى ءوز دەپوزيتىن ساتۋ تۋرالى حابارلاندىرۋدى online.hcsbk.kz سايتىنداعى ينتەرنەت-بانكينگتە جاريالايدى; دەپوزيت ساتىپ العىسى كەلەتىن كليەنت «وتباسى بانكىنە» اعىمداعى شوتتى الدىن الا اشادى جانە تولىقتىرادى, سودان كەيىن دەپوزيتتى ساتىپ الۋعا ءوتىنىم بەرەدى (دەپوزيتتى بروندايدى); جۇيە ساتۋشىعا ساتىپ الۋشى تابىلعانى جونىندە حاباردار ەتەدى جانە سالىمدى بەرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋدى تالاپ ەتەدى (SMS-كود ارقىلى ونلاين); ساتىپ الۋشى سالىمدى ساتىپ الۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويادى (SMS-كود ارقىلى ونلاين); ەكى تاراپ كەلىسىمگە قول قويعاننان كەيىن ساتۋشىنىڭ شوتىنا قاراجات اۋدارىلادى; بۇدان ءارى دەپوزيتتى ساتىپ الۋشىعا قايتا راسىمدەۋ جۇرگىزىلەتىن بولادى; ونلاين تابىستاۋ اياقتالدى. ەگەر دەپوزيتىڭىزدىڭ ۋاقىتى 1 جىلدان اسسا, كەم دەگەندە 8000 تەڭگە بانك سىياقىسى بولسا, ءسىز دەپوزيتىڭىزدى ساتا الاسىز. سىياقىڭىز جوعارى بولعان سايىن ساتىلۋ مۇمكىندىگى دە جوعارى. سىياقىڭىزعا بايلانىستى ۇستىنەن 2,3 نەمەسە 4 ەسە پايدا كورە الاسىز.
– نەسيە تاريحى ونشا ەمەس, تابىسى تومەن ازاماتتار قانداي جولمەن باسپانالى بولا الادى؟
– مۇندايدا بانكتەن يپوتەكانى ەگەر باسقا بانكتەردە نەسيە بويىنشا قارىز 100 مىڭنان اسپايتىن بولسا جانە قارىزدى تولەۋدىڭ ءوتىپ كەتكەن مەرزىمى 90 كۇننەن اسپايتىن بولسا عانا الا الاسىز. «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنەن» قارىز الۋ ءۇشىن باسقا بانكتەردەگى نەسيەنى تولىقتاي جابۋ كەرەك بولادى. تابىسى ءبىر ادامعا شاققاندا ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن اسپايتىن نەمەسە مۇلدەم تابىسى جوق (جۇمىس ىستەمەيتىن) كەزەكتە تۇرعان ازاماتتارعا اكىمدىكتەن ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي بەرىلەدى. كەزەككە ساي, تەك اكىمدىكتە كەزەكتە تۇرعان ازاماتتار پاتەر الا الادى. تابىسى ءبىر ادامعا شاققاندا ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن (106336 تەڭگە) اسپايتىن وتباسى «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسى بويىنشا «وتباسى بانك» ارقىلى تۇرعىن ءۇي ساتىپ الا الادى. مىسالى, وتباسىندا ەكى ادام بولسا, جالپى تابىس كولەمى 212672 تەڭگەدەن اسپاۋى كەرەك. بۇل باعدارلامانى «2-1020» دەپ تە اتايدى (2% – قارىز بويىنشا مولشەرلەمە, 10% – باستاپقى جارنا, قارىز مەرزىمى – 20 جىلعا دەيىن). اتالعان باعدارلاماعا كوپبالالى, تولىق ەمەس وتباسىلار جانە مۇگەدەك بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان وتباسىلار قاتىسا الادى. «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسى بويىنشا باسپانانى العاشقى جانە قايتالاما نارىقتان دا ساتىپ الۋعا بولادى. تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن (126917 تەڭگە) اسپايتىن اكىمدىكتە كەزەكتە تۇرعان سالىمشىلار «نۇرلى جەر» نەمەسە «شاڭىراق» باعدارلاماسىنا قاتىسا الادى. 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا نەسيە 5 پايىزبەن 20 جىلعا بەرىلەدى, باستاپقى جارنا – 20 پايىز. «شاڭىراق» باعدارلاماسى بويىنشا نەسيە 5 پايىزبەن 20 جىلعا بەرىلەدى, باستاپقى جارنا – 10 پايىز. «شاڭىراق» بويىنشا العاشقى نارىقتاعى كەز كەلگەن قۇرىلىسى بىتكەن, دايىن نەمەسە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا كەپىلدىك بەرۋ قورىنىڭ كەپىلدىگى بار قۇرىلىسى بىتپەگەن ۇيلەردەن پاتەر الۋعا بولادى. بۇل باعدارلامالار بويىنشا نەگىزگى تالاپتار قاتىسۋشى اكىمدىكتە كەزەكتە تۇرۋعا ءتيىس, جەكە تۇرعىن ءۇيى جانە سوڭعى بەس جىلدا ونى يەلىكتەن شىعارۋ فاكتىلەرى بولماۋعا ءتيىس جانە تۇراقتى تابىسى بولۋى كەرەك.
– ءۇش-ءتورت جىل كۇتپەي-اق بىردەن باسپانالى بولۋدىڭ قانداي جولدارىن ۇسىنا الاسىز؟
– بۇل جاعدايدا قويىلاتىن باستى تالاپ – سىزدە پاتەر قۇنىنىڭ 50% سوماسى بولۋى ءتيىس. وسى سوماعا دەپوزيت اشاسىز, بانك ونىڭ ورنىنا سىزگە نەسيەنى پاتەردىڭ 100% سوماسىن ءارى قاراي تومەندەۋ تالابىمەن جىلدىق 7%-دان 8,5%-عا دەيىنگى مولشەرلەمەدە بەرەدى. پاتەر قۇنىنىڭ 50 پايىزىن بىردەن سالىپ يپوتەكا راسىمدەۋگە بولادى, بىراق سول 50 پايىز سومانى اي سايىن ءبولىپ سالىپ, 3 جىلدا جيناساڭىز, 5 پايىزبەن جانە تابىس كوزىن راستاماي ءتيىمدى جولمەن پاتەر الا الاسىز. بانك ءۇش جىل دەپوزيت سوماسىنا 2% سىياقى ەسەپتەيدى جانە جىل سايىن ۇكىمەتتىڭ 20% كولەمىندەگى سىياقىسى قوسىلادى. ءۇش جىل بويىنا سالىمشىعا بانككە پاتەر ساتىپ الۋعا جەتپەگەن 50% سوماسىنىڭ پايىزىن ەمەس, بانكتىڭ بەرگەن 100% cوماسىنىڭ پايىزىن تولەۋگە تۋرا كەلەدى. جيناق كەزەڭى اياقتالعاننان كەيىن ءسىز ارالىق قارىزدان 3,5%-دان 5%-عا دەيىنگى تۇرعىن ءۇي قارىزىنا اۋىسا الاسىز. دەپوزيتتەگى اقشا نەگىزگى قارىزدى وتەۋگە كەتەدى. قارىز كوپ دەگەندە 25 جىلعا بەرىلەدى. نەسيەگە ساتىپ الاتىن باسپانا باعاسى 90 ملن تەڭگەدەن اسپاۋى ءتيىس.
116680 تەڭگە كىمگە بەرىلەدى؟
مەملەكەت سىيلىقاقىسىن الۋ ءۇشىن سالىمشى دەپوزيتتى تولىقتىرۋى قاجەت. 2021 جىلى سىيلىقاقىمەن ىنتالاندىرىلاتىن جيناقتاردىڭ ەڭ جوعارى سوماسى 583400 تەڭگە جانە وعان ەسەپتەلەتىن ەڭ جوعارى سىيلىقاقى 116680 تەڭگەنى قۇرايدى. سالىمشىنىڭ دەپوزيتتى مۇمكىندىگىنشە تولىقتىرۋعا قۇقىعى بار. مەملەكەتتىك سىيلىقاقى ەسەپتىك جىلدان كەيىنگى جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا ەسەپتەلەدى, ياعني شوتتى ەسەپتى جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىنا دەيىن تولتىرۋ قاجەت. 116680 تەڭگەنى الۋ ءۇشىن «وتباسى بانكىنىڭ» سالىمشىسى بولۋ كەرەكسىز. مەملەكەت 20% پرەميا بەرەدى, بىراق ماكسيمۋم 200 اەك-گە, ياعني 583400 تەڭگەنىڭ ۇستىنە 116680 تەڭگە قوسىپ بەرەدى; 583400 تەڭگەنى ءبولىپ-ءبولىپ سالساڭىز دا, بىردەن اكەلىپ سالساڭىز دا, باستىسى جىل سوڭىندا شوتىڭىزدا 200 اەك بولسا بولدى, 20% الاسىز; پرەميا تەك تۋرا 583400 تەڭگە سالعاندارعا عانا ەمەس, وسى سوماعا دەيىنگى اقشانىڭ بارلىعىنا بەرىلەدى. مىسالى: 400000 تەڭگە سالساڭىز – 80000, 350000 سالساڭىز – 70000, 140000 سالساڭىز – 28000, 100000 سالساڭىز – 20000 قوسىپ الاسىز; زاڭ بويىنشا پرەميا 1 ناۋرىزعا دەيىن ءتۇسۋ كەرەك, بىراق بىزدە جىلدا اقپان ايىندا ءتۇسىپ قويادى; پرەميا تەك قازاقستان ازاماتتارىنا بەرىلەدى (ىقتيارحاتپەن شوت اشقاندارعا بەرىلمەيدى).
