ەلىمىزدەگى ەڭ ايگىلى اتاقتاردىڭ ءبىرى – «حالىق قاھارمانى». بىزدىڭشە, مۇنداي دارەجەگە ەڭ الدىمەن ۇرىس دالاسىندا, مايدان الاڭىندا اسقان ەرلىك كورسەتكەن سوعىس ارداگەرلەرى يە بولۋى ءتيىس. ال, تالعات بيگەلدينوۆتىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونداي دەڭگەيدە ماراپاتتالماۋى نەلىكتەن؟
«ەبەپتەن – سەبەپ, بالشىقتان – مۇرات» دەگەندەي, ونىڭ تۋعان حالقىنا ەڭ العاش تانىمال بولۋىنا سەبەپشى بولعان جۇماباي شاياحمەتوۆ ەكەن. ماسكەۋ تەمىر جولىنىڭ قازان ۆوكزالىندا كەۋدەسى وردەن-مەدالدارعا تولعان, ونىڭ ۇستىنە قوس التىن جۇلدىزى جارقىراعان ءبىر اسكەري قىزمەتشىمەن كەزدەيسوق تانىسادى. قىرعىزستاندا تۇراتىندىعىن, قازاق ەكەندىگىن, ەندى ۇيىنە دەمالىسقا بارا جاتقاندىعىن بىلگەن سوڭ تسك-ءنىڭ حاتشىسى قولما-قول ەلگە تەلەفونمەن پارمەن بەرەدى.
بۇدان سوڭ قازاق باتىرى ءمىنىپ, فرۋنزەگە باعىت تۇزەگەن پوەزد اقتوبەدە, شالقار ستانساسىندا, قىزىلوردا مەن شىمكەنتتە ءسال كىدىرىپ, توتەلەتىپ شۋعا ءبىر توقتاپ, الماتىدان ءبىر-اق شىعادى. جول-جونەكەي بولعان كىدىرىس كەزىندە بارلىق جەردە حالىق كوپ جينالىپ, باتىردى دارىپتەگەن ميتينگىلەر وتەدى, وعان ەرەكشە سىي-قۇرمەت كورسەتىلەدى. توي-دومالاق ءبىتتى-اۋ دەگەن كەزدە تالعات بيگەلدينوۆ تۇراقتى مەكەنى – پىشپەككە جول تارتادى.
كەيىن جۇمەكەڭ ارنايى ۆاگون جىبەرىپ, اعامىزدى بارلىق تۋىستارىمەن ارنايى قوناققا شاقىرادى. سودان سوڭ اعايىن-تۋىستارىنىڭ ءبارى كەيىن قايتىپ, تالعات اعامىز الماتىدا ءبىرجولا تۇراقتاپ قالعان ەكەن. ارينە, مۇنداي جاعدايدىڭ ەرتەلى-كەش پە, ايتەۋىر, ءبىر بولارى ءسوزسىز ەدى. دەي تۇرساق تا, اتى اڭىزعا اينالعان ءباھادۇر باۋىرىمىزدى «ءبىزدىڭ قازاق وسىنداي, كورىڭدەر, ماقتانىڭدار, ۇلگى الىڭدار» دەپ تۋعان جۇرتىنا تۇڭعىش تانىستىرۋ باقىتى ەل اعاسى – جۇماباي شاياحمەتوۆكە بۇيىرعانىن اتاپ ءوتۋىمىز قاجەت-اق.
قىرعىزدىڭ ادەبيەتشى عالىمى ءابدىلداجان اقماتاليەۆتىڭ الماتىدا جارىق كورگەن «ەگىز ەلدىڭ اۋەنى» (1989, «جازۋشى») دەگەن كىتابىندا (قىرعىز تىلىنەن اۋدارعان تۇرلىبەك مامەسەيىتوۆ) قازاق-قىرعىز ادەبي بايلانىسى باياندالادى. سونىمەن بىرگە اۆتور مۇنىڭ ناقتى كورىنىسى ەسەبىندە ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە قىرعىزدىڭ باتىر ۇلى چولپونباي تولەبەرديەۆتىڭ قالتاسىنان قان بولعان كومسومول بيلەتىمەن قوسا قازاق اقىنى جامبىلدىڭ «وتان بۇيرىعى» دەگەن ولەڭى باسىلعان گازەتتىڭ قيىندىسى تابىلعانىن ءسوز ەتەدى. ارمەن قاراي ونىڭ پايىمداۋىنشا, «چولپونبايدىڭ الەمدى تاڭ قالدىرعان ەرلىك جاساۋىنا جامبىل جىرى كۇش, قايرات, جىگەر قوسقان دەسە دە بولادى. ال سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن ەكى رەت العان تالعات بيگەلدينوۆ ەكى ەلدىڭ ىقىلاسىنا بىردەي بولەنىپ, وعان قازاق-قىرعىز جازۋشىلارى بىردەي شىعارمالارىن ارناپ كەلەدى. ويتكەنى, ت.بيگەلدينوۆ قىرعىز جەرىندە تۋىپ (!), سول ەلدە ەر جەتىپ, قىرعىز ءتىلىن انا تىلىندەي كورىپ وسكەن ادام (قارايتىپ استىن سىزعان – ا. ك.)» دەپ جازادى.
سوندا قالاي بولعانى؟ ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە, باتىر اتامىز اقمولا توڭىرەگىندە, دالىرەك ايتساق, ەسىل الابىنداعى اعىنسىز مايبالىق كولىنىڭ جاعاسىندا ءومىر ەسىگىن اشپاپ پا ەدى؟ ولاي بولسا, قىرعىز وقىمىستىسى اقماتاليەۆتىڭ مىنا پىكىرىن قالاي ۇعامىز؟ بۇعان وسى تۋىندىنى وقىپ, وندىرىسكە جىبەرگەن نە باسپا رەداكتورىنىڭ, نە اۋدارماشىنىڭ تىم قۇرىعاندا ەسكەرتۋ رەتىندە ەشتەڭە ايتپاعانى قالاي؟ دەمەك, ولار اۆتوردىڭ پىكىرىن قوستايدى, بيگەلدينوۆتىڭ قىرعىز جەرىندە تۋعاندىعىن مويىندايدى.
وعان نەگىز دە بار سياقتى. ۇلكەن سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسىندا قاھارمان اعايىنىمىز 1922 جىلدىڭ 5 تامىزىندا فرۋنزە قالاسىندا تۋدى دەپ كورسەتىلگەن. دەمەك, وسى كىتاپتىڭ اۆتورى جانە ونى جارىققا شىعارۋعا قاتىسى بار باسقا دا جازارماندار بۇكىلوداقتىق اكادەميالىق باسىلىم جاريا ەتكەن دەرەكتى باسشىلىققا الۋى ابدەن مۇمكىن. سولاي بولسىن-اق. ال شىن مانىندەگى جاعداي قالاي ەدى؟ ەكى دۇركىن باتىردىڭ ءوزى نە دەيدى؟ ونىڭ اكپارات قۇرالدارىنا بەرگەن سۇحباتتارىندا, كوپشىلىك الدىندا سويلەگەن سوزدەرىندە «قىرعىز جەرىندە تۋىپ ەدىم» دەگەنىن وقىعان دا, ەستىگەن دە ەمەسپىز. قايتا, كەرىسىنشە, «مەن اقمولانىڭ ءدال ىرگەسىندەگى مايبالىق اۋىلىندا تۋعانمىن» دەپ قايتالاۋدان جاڭىلعان ەمەس. ماسەلەن, باتىر اتامىزدىڭ 2000 جىلى «جازۋشى» باسپاسىنان شىققان «پيكە ۆ بەسسمەرتيە» دەگەن ەستەلىك كىتابىن وقىپ كورىڭىز:
«بۇل وقيعانىڭ ءوزى سوعىس ءجۇرىپ جاتقان كەزدەگى مايدان دالاسىنداعى قيمىل-ارەكەتكە كوبىرەك ۇقسايدى. انام اينالاسىن دارىگەر, اكۋشەر قورشاعان پەرزەنتحانادا نەمەسە ۇيدە كىندىك شەشەنىڭ قولىندا بوسانعان ەمەس. مەنىڭ تۋىستارىم قازاقشا ءومىر ءسۇرۋدىڭ قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداعان باسقا دا كوپتەگەن مالشى قازاقتار سياقتى ءبىر جايىلىمنان ەكىنشى جايىلىمعا بوگەلىپ, قونىس اۋدارىپ وتىرعان. وسىنداي ءبىر كوش بارىسىندا مەن تۇيەگە جەگىلگەن بيىك قوس دوڭعالاقتى اربا ۇستىندە جارىق دۇنيەگە كەلىپپىن.
ال بۇل جولعى كوشۋدىڭ سەبەبى باسقاشا ەدى. بۇكىل اقمولا وڭىرىنە بەلگىلى داۋلەتى تاسىعان عاليباي دەگەن مىرزا كامپەسكەدەن قۇتىلۋ ءۇشىن مەنىڭ تۇسىپبەك اكەمە جانە بيگەلدى اتامىزدان تارايتىن كەيبىر باسقا تۋىستارىنا مالىن التاي تاۋلارىنا ايداپ سالۋىن تاپسىرادى. بارار جەر الىس. بايدىڭ مالى از ەمەس: مال باسىنىڭ سانى ون بەس مىڭنان كوپ بولسا, ونىڭ ىشىندە جىلقىنىڭ ءوزى مىڭنان اسادى.
ەكىقابات شەشەم كوش جىلجىعاندا باسقا ايەلدەر سياقتى تۇيەنىڭ ۇستىندە وتىرادى – بۇلاي ىڭعايلى ءارى جۇمساق. تەك تولعاق جاقىنداعان كەزدە ونى سونداي تۇيەگە جەگىلگەن ارباعا اۋىستىرادى. مىنە, سونىڭ ۇستىندە اشىق اسپان استىندا ومىرگە كەلىپپىن. بۇل وڭتۇستىككە بەت العان كوشتىڭ كوپ بولسا ەكىنشى, ءارى كەتسە ءۇشىنشى كۇنى بولار. ءبىزدىڭ اۋىلدان الىس ەمەس. اقمولا ىرگەسىندەگى مايبالىق كولىنىڭ جاعاسىندا بولعان وقيعا. اتىمدى تالعات دەپ قويىپتى. اكەمنەن جانە سول كوشكە قاتىسقان وسى وقيعانىڭ باسى-قاسىندا بولعان تۋعان-تۋىستارىمنان ەستىگەن اڭگىمەنىڭ مازمۇنى وسىنداي».
اۋمالى-توكپەلى زامان عوي. بيگەلدى اۋلەتى پىشپەككە جەتكەندە بۇل ايماقتى قىزىلدار يەلەنىپ, مال يەسى عاليباي مىرزا قىتاي اسىپ ۇلگەرگەن ەكەن. تەرىسكەي ايماقتان جەتكەن جان-جانۋاردى سوۆەت وكىمەتى قابىلداپ, انىقتاماعا قىزىل كوميسسار م. فرۋنزەنىڭ ءوزى قول قويعان. ورتالىقتان كەلگەن كوميسسيا «باي بالاسىسىڭ, سەنى اسكەري ۋچيليششەگە المايمىز» دەگەندە, ول وسى قۇجاتتى كورسەتىپ, مۇنىڭ وقۋعا قابىلدانۋىنا تىكەلەي شاراپاتى تيگەن.
ونىڭ ومىرىندە كوپ ايتىلا بەرمەيتىن جاعدايلار بارشىلىق. ماسەلەن, تالعاتتىڭ اكەسى – تۇسىپبەك, بىراق رەسمي قۇجاتتاردىڭ بارىندە جۇسىپبەكۇلى دەپ جازىلادى. مۇنىڭ سىرى مىنادا. تۇسىپبەك-جۇسىپبەك دەگەندەر – اعالى-ءىنىلى تۋىستار. تۇسىپبەك ءتورت بالا وسىرسە, ءىنىسى جۇسىپبەكتە بالا بولماپتى. سوندىقتان اعاسىنان قيىلا سۇراپ, ونىڭ ريزاشىلىعىمەن تالعاتتى باۋىرىنا باسقان. ارينە, مۇندا تۇرعان پالەندەي ەشتەڭە جوق, قازاقتاردا بۇل سياقتى ارەكەت بولا بەرەدى, ورەسكەل سانالمايدى.
بالا كەزىندە تالعات ەركەتوتاي بولا المادى. كوپ الپەشتەنە قويعان جوق. «بايتال تۇگىل, باس قايعى» دەگەن زامان بولدى ەمەس پە؟ جاڭا جانۇياعا كىرگەن بالانى وگەي شەشەسى كەيىن مويىنداعانىمەن, كوپ ۋاقىت جاقتىرا قويماعان. مۇنداي تىرشىلىك بولاشاق ۇشقىشتى جيناقى, دەربەس, تاۋەلسىز, وزىنە-ءوزى قامقور بولىپ, جاستايىنان ءومىرىن دۇرىس قۇرا بىلۋگە ماشىقتادى.
جاستىق شاعى پىشپەك شاھارىندا ءوتتى. قالادا قىرعىز, قازاق مەكتەپتەرى بولماعاندىقتان تاتار مەكتەبىندە وقىدى. ورىسشا ساۋاتى ناشار بولعاندىعىنا قاراماستان بەسىنشى سىنىپتا ءوزى ورىس مەكتەبىنە اۋىسادى. تاتارشا ۇزدىك وقىعان تالعات ورىس مەكتەبىندە كوپ قيىنشىلىققا ۇشىرايدى. ويتكەنى, ورىسشا جازباق تۇگىل, ءماتىندى ازەر وقيتىن. سوعان قاراماستان مويىمادى, جاسىمادى, قاجىر-قايرات كورسەتىپ, العا جىلجي بەردى.
* * *
ەكى دۇركىن باتىر اتانعان قادىرلى جەرلەسىمىزدىڭ سۇراپىل سوعىستاعى ەرلىگى تۋرالى, قاھارماندىق ءىس-ارەكەتى جايلى جازىلىپ تا, ايتىلىپ تا ءجۇر. شيىرىپ ايتساق, ول رجەۆ, ستارايا رۋسسا, سمولەنسك قالالارىن ازات ەتۋگە قاتىستى. ۋكراينانىڭ حاركوۆ, پولتاۆا, كرەمەنچۋك قالالارىنىڭ اسپانىندا جاۋمەن جانتالاسا ايقاستى. دنەپر, بۋگ وزەندەرىنىڭ ۇستىندە جاۋدىڭ قانشاما ۇشاقتارىن جاندىردى دەسەڭىزشى! مولدوۆا, رۋمىنيا, پولشا جەرىندەگى ايقاستىڭ العى شەبىندە بولدى. سوعىس اياقتالار جىلى برەسلاۋ, وپپەل, پراگا, بەرلين ماڭايىنداعى جويقىن سوعىستارعا قاتىستى. قوس جۇلدىزدى ۇشقىشتىڭ ەرلىك جولى بارىنە ءمالىم سياقتى. سولاي بولسا دا ونىڭ ومىربايانىنداعى كەيبىر دەرەكتەر ءارتۇرلى باياندالىپ ءجۇر. نەگە؟ ماسەلەن, باتىردىڭ ءوزى جانە قازاق ەلىندە شىققان بارلىق انىقتامالىقتاردا, اقپارات قۇرالدارىندا سارىارقا وڭىرىندە, ونىڭ ىشىندە, دالىرەك ايتساق, اقمولانىڭ تاپ ىرگەسىندەگى مايبالىق اۋىلىندا كىندىك قانى تامعان دەپ ءجۇرمىز. سوعان قاراماستان قىرعىز باۋىرىمىز ءابدىلداجان, ۇلكەن سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسى, كەرىسىنشە, باسقاشا حابار تاراتىپ كەلەدى.
سوۆەت زامانىندا ەكى دۇركىن باتىر اتاعىنا يە بولعان ازاماتقا تۋعان جەرىندە مەملەكەت تاراپىنان ەسكەرتكىش ورناتىلاتىن. ءبارى وسىدان باستالسا كەرەك. وسىعان وراي بەلگىلى جۋرناليست تالعات ءسۇيىنبايدىڭ جازبالارىنا ءبىر ءسات نازار اۋدارىپ كورەيىك.
«قوس جۇلدىزدى باتىردىڭ ماسكەۋدەگى جوعارى اسكەري اۋە كۇشتەرىنىڭ اكادەمياسىندا وقىپ جاتقان كەزى. ءبىر كۇنى سوكپ ورتالىق كوميتەتىنەن شاقىرتۋ الادى. بارسا: «جدانوۆقا كىرىڭىز» دەيدى. حاتشىنىڭ قابىلداۋىندا قازاق سسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ سول كەزدەگى توراعاسى قازاقباەۆ پەن ونىڭ سونداي قىزمەتتەگى قىرعىزستاندىق ارىپتەسى وتىر ەكەن. اڭگىمە تالعات بيگەلدينوۆتىڭ تۋعان جەرىن ايعاقتاۋ توڭىرەگىندە بولادى. ەكى جاق باتىردى بولىسە الماي ابدەن ابىگەرگە تۇسەدى. جدانوۆ قازاقباەۆقا بۇرىلادى: «قانداي ءۋاج ايتاسىز؟» بيگەلدينوۆتىڭ بۇكىل تۋىسقان-باۋىرلارى قازاقستاندا, ونىڭ قازاق جەرىندە – اقمولا وڭىرىندە تۋعانىن, قازاق ەكەنىن سولار ايتىپ وتىر» دەيدى. جدانوۆ: «ونىڭىزدى راستايتىن قاعاز كانە؟ قازاقباەۆ: «سوڭىرا الىپ كەلەمىز». جدانوۆ: «سوڭىرا دەگەن بولمايدى». سول ارادا قىرعىز قسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ توراعاسى: «مىناۋ ءبىزدىڭ قۇجات», دەيدى. اراب ارپىنەن حابارى جوق جدانوۆ: «مۇنى كىم جازعان؟» دەمەي مە؟ قىرعىز جوعارعى كەڭەسىنىڭ توراعاسى: «مۇنى جەرگىلىكتى مولدا جازعان, مولدا…» دەيدى. ءسويتىپ, وسى ءبىر اۋىز سوزبەن تالعات اعامىز «قىرعىزعا» اينالادى. وسىلايشا, قىرعىزدار ەل استاناسى فرۋنزەگە (قازىرگى بىشكەككە) ەكى مارتە كەڭەس وداعى باتىرىنىڭ تۋعان جەرىنە قويىلاتىن قولا بيۋست ورناتۋ مارتەبەسىنە قول جەتكىزەدى («ەگەمەن قازاقستان», 8 مامىر 2010 ج.)».
مەنىڭ ءوز باسىم قىرعىز باۋىرلارعا وكپە-نازىم جوق. تالعات ول جەردىڭ تۋماسى بولماسا دا سول ايماقتا ءوسىپ-ءوندى, ەر جەتتى, ءدارىس الىپ, مەكتەپ ءبىتىردى, ۇلكەن اۆياتسياعا العاشقى قادام باستى – ءبارى قىرعىز جەرىندە بولعانى بەلگىلى. بۇعان ەشكىم كۇمان كەلتىرمەيدى دە. شىنىن ايتساق, بىزدەن ءبىر ءتىرى جان ىزدەمەگەن سوڭ, ەسكەرتكىشى دە سول جەرگە قويىلدى. كىمگە وكپەلەيمىز؟ راس, بۇرىن جەر ورتاق, ەل ءبىر بولدى. بىراق سول جىلداردىڭ وزىندە «گەنەرال راحيموۆ» دەپ كينو ءتۇسىرىپ, ونى «تازا» وزبەك قىلعان اتاقتى مايدانگەر جەرلەسىمىزدىڭ قازاق ەكەندىگىن دالەلدەپ بەرىپ ەدىك قوي. ءبىز ونى وزبەكتەن قىزعانعانىمىز جوق, بىراق گەنەرالدىڭ ۇلتىنىڭ قازاق ەكەندىگىن, وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ قازىعۇرت اۋدانىندا تۋعاندىعىن باسىن اشىپ الدىق ەمەس پە؟
ال ەكى دۇركىن باتىر ۇشقىشتى قاي ەلدەن شىققاندىعىن اجىراتاتىن كەز كەلدى. سوعان نەگە ەنجارلىق جاساپ جۇرگەنىمىزدى تۇسىنبەيمىن. ءبىر كەزدە ءمان بەرمەگەن, ەلەمەگەن شىعارمىز. ەندى ونى تۇزەتەيىك, تاريحي شىندىقتى قالپىنا كەلتىرەيىك.
ماسەلە اقمولادا, تالعاتتا تۇرعان جوق. قازىر اقمولا استانا اتانىپ, بۇكىل قازاق جۇرتىنىڭ باس قالاسىنا اينالدى. ەكىنشىدەن, ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ اتى اڭىزعا اينالعان بيگەلدينوۆتەن گورى ەڭ الدىمەن بىزگە, قازاق ەلىنە كەرەك. ويتكەنى, ول – ەل تاريحىنىڭ تورىنەن ورىن العان بۇكىل قازاق جۇرتىنىڭ ورتاق ۇلانى, جالپى الاش قاۋىمىنىڭ ماقتانىشى, اسىل قازىناسى, التىنى. بۇرىنعى سوۆەت ەلىندەگى تۇركى تەكتەس حالىقتار ىشىندە 1941-1945 جىلدارىندا بولعان قيان-كەسكى مايداندا عاجاپ ەرلىك جاساپ, سونداي دارەجەدە ابىروي-داڭققا جەتكەن ادام جوق. ءۇش دۇركىن كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا سايلانىپ, ەكى مارتە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتانۋى, «قىزىل تۋ», I, II دارەجەلى وتان سوعىسى, «قىزىل جۇلدىز», الەكساندر نەۆسكي, III دارەجەلى «داڭق» وردەندەرىن جانە باسقا كوپتەگەن مەدالداردى ەنشىلەۋى سونىڭ ايقىن دالەلى بولسا كەرەك. سوعىس بىتكەن سوڭ ازاماتتىق اۆياتسيا سالاسىندا ىستەپ, بەرەكەلى ەڭبەگىمەن كوزگە ءتۇستى. وسىنداي اتى اڭىزعا اينالعان باتىر باۋىرىمىزدىڭ قۇنىن تومەندەتپەيىك. ول قازاق ەلىنىڭ, تۋعان حالقىنىڭ مەنشىگى ەكەنىن سەزىنەيىك. ولاي بولسا, كەزىندە جىبەرىلگەن كەمشىلىكتى تۇزەتەيىك, ويتكەنى, قازىرگىدەگىدەي شاراسىزدىعىمىزدى ۇرپاق كەشىرمەيدى.
اللاعا شۇكىر, تاۋەلسىز ەل بولدىق. ورتالىق سارىارقا توسىنە كوشتى, استانا قالاسى جىلدان جىلعا كوركەيىپ كەلەدى. وتكەن-كەتكەن تاريحىمىزدى تارازىلاپ, جوعالتقان, ۇمىتقان قازىنامىزدى تۇگەندەپ جاتىرمىز. سونىڭ ءبىرى – ەلدىڭ ەرلىك شەجىرەسى, سوعان تىكەلەي قاتىستى باتىرلار ءومىرى. ونى جات جۇرتقا بولسىن, ەل ىشىندە دە دۇرىس جەتكىزە العانىمىز ابزال.
* * *
ەل باسىنا قيىن-قىستاۋ كۇن تۋعاندا باتىر اتامىزدىڭ مايدان الاڭىندا كورسەتكەن تەڭدەسى جوق ەرلىك ىستەرى ەشقاشان ۇمىتىلمايدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ول بىرنەشە قالالاردىڭ (الماتى, استانا, ارقالىق) قۇرمەتتى ازاماتى اتالدى. اقتوبە, قاراعاندى قالالارىنداعى ۇشقىشتار دايىندايتىن اسكەري وقۋ ورىندارىنا تالعات بيگەلدينوۆتىڭ ەسىمى بەرىلدى. اۆياتسيا گەنەرال-مايورى شەنىنە يە بولدى. «وتان», I دارەجەلى «داڭق» وردەندەرىمەن ناگرادتالدى.
تالعات بيگەلدينوۆتىڭ كەۋدەسىنە قوس التىن جۇلدىز تاققانىنا جەتپىس جىلدان اسىپ بارادى. سول ءۇشىن وعان اقمولادا قويىلۋعا ءتيىستى ەسكەرتكىشى ءبىزدىڭ شالاعايلىعىمىزدان قىرعىزستان استاناسىندا ورناتىلدى. دەمەك, ءوزىمىز تاريحي قاتەلىككە ۇرىنۋعا سەبەپشى بولدىق. جارايدى, سولاي-اق بولسىن. كەزىندە جەرىمىز ورتاق, ەلىمىز ءبىر دەپ بۇعان ءمان بەرمەدىك. ەندى, مىنە, الىپ يمپەريانىڭ قۇلاعانىنا دا شيرەك عاسىر بولىپ قالدى. سولاي بولسا دا كەڭەس ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ جالعان دەرەگىن, قىرعىز عالىمىنىڭ جاڭساق پىكىرىن «سەندەردىكى دۇرىس» دەپ مويىنداي بەرۋىمىز كەرەك پە؟
ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى كەلدى دەپ الاۋلاتىپ, جالاۋلاتىپ جاتىرمىز. ءبارى دۇرىس. ال تويعا بايلانىستى اتقارىلاتىن ءىس-شارانىڭ ىشىندە تالعات بيگەلدينوۆكە استانادا ەسكەرتكىش ورناتىلادى دەگەن تارماق بار ما؟ ەكى مارتە باتىر اتانعان ءوزىنىڭ ارداقتى ۇلىنا تاۋەلسىز ەلى مۇنداي قۇرمەت كورسەتە الادى دەپ ويلايمىز.
ەلىمىزدەگى ەڭ ايگىلى اتاقتاردىڭ ءبىرى – «حالىق قاھارمانى». بىزدىڭشە, مۇنداي دارەجەگە ەڭ الدىمەن ۇرىس دالاسىندا, مايدان الاڭىندا اسقان ەرلىك كورسەتكەن سوعىس ارداگەرلەرى يە بولۋى ءتيىس. ال, تالعات بيگەلدينوۆتىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونداي دەڭگەيدە ماراپاتتالماۋى نەلىكتەن؟ ونى ايتاسىز, كەي جاعدايدا باتىر ۇشقىشتىڭ ەسىمى ءسوز بولىپ, ايتىلۋعا ءتيىستى جەردىڭ وزىندە ۇمىتىلىپ قالاتىندىعىن قالاي تۇسىنەرسىز؟ ماسەلەن, «قازاقتار» دەگەن كوپشىلىككە ارنالعان انىقتامالىقتىڭ (الماتى, «بىلىك» باسپا ءۇيى, 2003) ەكىنشى تومى تۇگەلدەي تاريحي تۇلعالارعا ارنالعان. بىراق مۇندا سوعىسقا قاتىسىپ, باتىر اتانعانداردىڭ ىشىندە م.عابدۋللين, م.مامەتوۆا, ر.قوشقارباەۆ بار, ال تالعات بيگەلدينوۆ جوق. «ۇمىتىلعان».
* * *
ءبىز, قازاقتار – ۇلكەندى سىيلاپ, ەلدىڭ ابىروي-داڭقىن اسپانداتۋعا سەبەپشى بولعان اياۋلى ازاماتتاردى دارىپتەپ, ارداقتاي بىلەتىن حالىقپىز. توقساننان اسىپ, جۇزگە جول تارتقان قادىرمەندى اقساقالىمىزدىڭ ساۋ-سالامات بولۋىن, ورتامىزدا جۇرە بەرۋىن تىلەيمىز. ول ارقاشاندا وتانىنىڭ, تۋعان حالقىنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنە بەرەرى ءسوزسىز.
امانتاي كاكەن
