استانانىڭ 20 جىلدىق تاريحىندا وعان ارناپ تالاي اندەر شىرقالدى. شىرقالا بەرەدى دە. نەسى بار, وتانىمىزدىڭ تاعدىرى شەشىلىپ جاتاتىن باس قالاعا ونەر تۇرعىسىنان تامسانۋ ابەستىك ەمەس قوي. بىراق استانا جايىنداعى اندەردى نەگە انشىلەر عانا ايتادى؟ سوندا كىم ايتۋ كەرەك دەگەن سۇراق كوكەي تۇكپىرىنەن قىلاڭ بەرە قالدى, سولاي ەمەس پە؟
ءانشىنىڭ شىرقاعانى جۇرەكتەرگە جەتىپ جاتسا, ونى حالىق تا جيىن-تويلاردا ايتىپ جۇرەتىن ەدى. ماسەلەن, «ساعىنسام كوكتوبەنى, جانىما وت بەرەدى» دەگەن كوكتوبە حاقىنداعى ءاندى داستارقان باسىندا وتىرعان بارلىق قازاق قوسىلا شىرقاۋعا بەيىلدى. كوكتوبە – الماتىنىڭ ءبىر عانا لوكاتسياسى. سونىڭ ءوزىن جان-جۇرەگىمەن تەبىرەنىپ, «مۋزارتقا» قوسىلىپ ايتاتىندار ارامىزدان شىعادى. «مۋزارت» دەمەكشى, استانانىڭ لوكاتسياسى – ەسىل وزەنىن وسى توپ ادەمى اندەتكەن. مىنە, باس شاھار جايىنداعى جۇرەككە جەتىپ, ەستە قالارلىق, پوەتيكالىق مازمۇنى دا باي ءان دەپ وسى «ەسىل اعادىنى» ايتۋعا بولادى. ال استانا تۋرالى ۇلكەن ساحنالاردا ورىندالىپ, ەلگە كەڭ تاراعان العاشقى ءان دەپ ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ سوزىنە جازىلعان مارات وماروۆتىڭ «ارمان قالا – استانا» ءانىن ەرەكشە ايتا كەتۋ كەرەك.
جالپى, شىنايىلىق دەگەن ۇعىم بار. شىعارماشىلىقتاعى حاراكتەر, بولمىس دەگەن قاجەتتى فراگمەنتتەردىڭ بارلىعى وسى شىنايىلىققا باسىن يەدى. مەن كەيدە اقىن دا, ءانشى دە استاناعا ارنالعان ءاندى جارىققا شىعارار الدىندا وسى شىنايىلىق جايىندا كوپ ويلانىپ وتىرمايدى-اۋ دەپ تۇيەمىن. ماسەلەن, تورەعالي تورەالىنىڭ «استانام» دەگەن ءانى بار. ءانشىنىڭ كوپ ءانى حيت قوي, بىراق بۇل ءان ونداي مارتەبە بيىگىنە كوتەرىلە المادى. ءاننىڭ قايىرماسىنىڭ وزىندە ءبىز ايتقان شىنايىلىق جوق. ارينە, شىنايىلىق بولماعان سوڭ, ول ەشكىمنىڭ ەسىندە قالمايدى.
«كوركىڭ باۋراعان,
جاندى جاۋلاعان.
كوركەيە بەر, گۇلدەنە بەر,
اسەم گۇل-قالام.
جۇپار اڭقىعان,
شاتتىق شالقىعان,
كوركەيە بەر, گۇلدەنە بەر,
اسەم گۇل-قالام». ەگەر ءانشى الماتىنى گۇل-قالا دەپ اۋەلەتسە, مەن وعان سەنەر ەدىم. سوسىن جوعارىدا لوكاتسيا دەگەن ءسوزدى بەكەر قولدانعان جوقپىن. ءبىزدىڭ اندەر مەن ولەڭدەردە استانانى كەڭىستىك رەتىندە سەزىنۋ كەمشىن ءتۇسىپ جاتادى. قالاعا سىرتىنان عانا نازار سالىپ, «گۇلدەي بەر, كوركەيە بەر» دەگەن سەكىلدى نىساناعا تىستان قاراۋ بار دا, قالامەن بىرگە تىنىستاۋ جوق. ال وعان قاراعاندا روزا القوجا ورىندايتىن «ارۋ قالام – استانا» انىندە «القاسىنداي ارقانىڭ, بۇرىمىنداي قالقانىڭ» دەپ كەلەتىن نانىمدى تەڭەۋلەر كەزدەسەدى. ر.القوجا دەمەكشى, ءانشىنىڭ «ارقادا سالعان ءان قانداي!» دەپ اتالاتىن استانا جايىندا سوڭعى پايدا بولعان شىعارمالار قاتارىنا كىرەتىن ءانى بار. مىنە, اتالمىش اندە شىنايىلىق, مىنەز, بولمىس بار. قايىرماسىندا ونەرپاز «جەتەلەپ كەتكەن ارمانعا-اي, ارقادا سالعان ءان قانداي, جانىمنىڭ ءشولى قانعانداي, انىڭە اسەم سالعاندا-اي, ەلىتپەي قالعان جان بار ما-اي, قالادى-اۋ سول ءان جالعانباي» دەپ شىرقايدى.
«ءان جۇرەگىم – استانا» دەپ اتالاتىن سەرىك يبراگيموۆتىڭ ءانى بار. بۇل اندە دە جوعارىدا ايتقان «وركەندەي بەر, كوركەيە بەر» دەگەن تىلەكتەر تولىپ ءجۇر.
«بار الەمدى تاڭداندىرعان, جاڭا ءومىردى جانداندىرعان, ىنتىماققا ەلدى باستاعان, ازيادا باس قالا بار, ءان جىرىمەن سالعان دۋمان, جاساي بەرگىن, ارۋ استانا» دەپ كەلەتىن شۋماقتارى بار. پوەتيكالىق, ليريكالىق ءبىتىمى بولەكشە ءان دەپ ايتۋعا كەلمەيتىنى ءاننىڭ تاقىرىبىنان-اق بايقالىپ تۇرعان بولار. كەيدە استانا تۋرالى اندەر ناۋقاندىق جەلەۋمەن جازىلعان با دەگەن ويعا قالاسىڭ. قالاي بولعاندا دا, ورىنداۋشىدا مۋزىكالىق بىلىممەن قوسا, پوەتيكاعا, ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىق بولعانى دۇرىس. ءتىپتى ءبىر ادامنىڭ بويىنان بىرنەشە قاسيەتتى كورگىم كەلگەن مەنى كىنالاي باستاساڭىز, تىم قۇرىعاندا ماماندار كەڭەسىنە قۇلاق اسىپ, سازدى عانا ەمەس, ءسوزدى دە پىسىقتاپ بارىپ حالىققا ۇسىنۋ كەرەك ەكەنىن ايتار ەدىم. حالىقتىڭ قۇلاعىنىڭ ەتى ءالى دە ءتىرى. بىراق جاقسى ءان تىڭداپ, قۇرىشى قانباعان قازاق قۇلاعىنىڭ ۇلتتىق دىبىس پەن سازدى ەستۋگە قۇلقى قاشاتىن جاعدايعا جەتەمىز بە دەپ قورقامىن.
استانا تۋرالى قانداي ءان بىلەسىڭ دەگەن سۇراقتى تۇپ-تۋرا ون ادامعا قويدىم. سونىڭ جەتەۋى التىناي جوراباەۆانىڭ «استانا كوپ قارايمىن مەن كەلبەتىڭە» دەگەن ءانى دەپ جاۋاپ قايىردى. ول ءاننىڭ رەسمي اتاۋى – «ەلىمنىڭ جۇرەگى – استانا». مۇندا دا جارقىراپ, جايناي بەر دەگەن تىلەك بار. «تىلەگىم سەن, ءانىم سەن, استانا» دەگەن سوزدەر كەزدەسەدى. اڭداپ باقساق, ەلورداعا بارلىعى تىلەكشى. كىل تىلەكتەن تۇراتىن استانا تۋرالى اندەر. ارينە, قاپەلىمدە استاناعا ارنالعان اندەردىڭ فەستيۆالى وتەر بولسا, ماماندار انشىلەردىڭ ورىنداۋشىلىق قابىلەتىنە ءمان بەرەر ەدى دە, ءاننىڭ سوزىندەگى وسىنداي ۇقساستىقتارعا ونشا نازار اۋدارماس ەدى. ال ەندى سۇراق, نەگە استانا جايىنداعى اندەر تىلەكتەر مەن باتالاردان تۇرادى؟ قالانىڭ ىشىندە ءجۇرىپ بىرەۋدى ساعىنۋ, مۇڭايۋ, كەزدەسۋ سەكىلدى شىنايى ءومىردىڭ فراگمەنتتەرى نەگە كەمشىن ءتۇسىپ جاتىر؟ ولەڭ مەن اننەن حالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر ۇعىم مەن نىساناعا دەگەن كوزقاراس-تانىمىن اڭعارۋعا بولادى. پارسىلاردىڭ «اۆەستاسىن» وقىپ وتىرىپ, تۇراندىقتارعا, ناقتىراق ايتساق, ساقتارعا دەگەن جاۋگەرشىلىك كوزقاراستى ابدەن-اق بايقاپ وتىراسىڭ. ءتىپتى وندا «تۇر دالاسىنىڭ ادامىن قۇداي جولىنا قۇرباندىققا شال» دەگەن جولدار بار. سول كەزدەگى پارسىلاردىڭ تانىمى. ال قازىرگى قازاق استانانى نەگە جاتىرقايدى؟ قالاعا سىرتىنان عانا تىلەك ايتىپ, ىشكى تىنىسىن نەگە جاسىرادى؟ بالكىم, بۇعان الەۋمەتتىك جاعداي سەبەپ بولعان شىعار؟ مۇمكىن, كوشپەلى وركەنيەت قانىنا ابدەن سىڭگەن قازاقتىڭ پوەتيكالىق ءتىلى قالالانۋعا يلىكپەي جاتقان بولار. استاناعا تىستان قاراپ, تىلەك ايتۋدى تەك قانا انشىلەردىڭ كەمشىلىگى دەپ ەسەپتەمەيمىن. سوندىقتان پوەتيكالىق ءتىل دەگەن ءسوزدى قولداندىم. البەتتە, اتالعان ءتىلدىڭ تىزگىنى ءسوز زەرگەرلەرىنىڭ قولىندا ەكەنى داۋ تۋدىرمايدى. سوندىقتان قالا پوەزياسى تۋرالى ءسوز قوزعايتىن شاق جەتكەن. قالاي بولعاندا دا, الاشتىڭ ەندىگى تاعدىرى وسى استانا قالاسىندا شەشىلەدى, ماڭىزدى قۇجاتتارعا وسى قالادا قول قويىلىپ جاتقالى دا 20 جىل بولدى. رەسمي تۇرعىدان ەمەس, قالاعا ءبىر نازىك ليريكامەن, ادەمى سازبەن قارايتىن كەز كەلگەن سەكىلدى. سوندىقتان قالانىڭ مەرەيلى جىلىندا ونىڭ رەسميلىگى, جارقىراپ, جايناپ قاتقانى ەمەس, توسىن ءبىر شىعارمالار پايدا بولسا ەكەن دەگەن ۇسىنىسىم بار.
اينۇر تولەۋ
